Η ιστορία του χαρτιού... τουαλέτας

Ήταν η δεκαετία του 1850, μια εποχή όπου οι εφευρέσεις έπεφταν βροχή και άλλαζαν δραστικά τον κόσμο: η μοντέρνα ραπτομηχανή και το οπλοπολυβόλο έβλεπαν, ανάμεσα σε άλλα, το φως της ημέρας.

Οι αναγνώστες του δημοφιλούς περιοδικού «σκόνταφταν» σε μια μικρή διαφημιστική καταχώρηση κάτω από τη γιγαντιαία επικεφαλίδα: ήταν η ρεκλάμα για το «φαρμακευτικό χαρτί» του Joseph C. Gayetty, η πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας που το χαρτί τουαλέτας γινόταν εμπορικό προϊόν!

Η «μεγαλύτερη ευλογία της εποχής», όπως διαλαλούσε η διαφήμιση, άφησε ωστόσο το κοινό εμβρόντητο. Η θριαμβευτική ανακοίνωση του Gayetty αποδεικνυόταν αρκετά προκλητική: μπορεί σήμερα το ρολό υγείας να θεωρείται απαραίτητη οικιακή άνεση, πίσω στα 1850 ωστόσο η ιδέα του να πετάξει κανείς τα λεφτά του για κάτι τέτοιο φάνταζε εξωφρενική!

Η ανθρωπότητα εξάλλου σκούπιζε τον πισινό της με ό,τι έβρισκε εδώ και χιλιετίες χωρίς πρόβλημα!

Πόσο μάλλον που η επιστημονική κοινότητα και το ιατρικό κατεστημένο γέλασαν με την καρδιά τους με την «ανακάλυψη» του Gayetty, κυρίως από τους ισχυρισμούς του δαιμόνιου νεοϋρκέζου επιχειρηματία ότι το «φαρμακευτικό» του χαρτί μπορούσε να θεραπεύσει τις αιμορροΐδες. Σύντομα λοιπόν οι σελίδες των πλέον έγκριτων ιατρικών επιθεωρήσεων κατακλύζονταν από σάτιρα και επιχειρηματολογία κατά του νέου προϊόντος.

Παρά τις μεγαλειώδεις διακηρύξεις του ωστόσο, ο Gayetty δεν ήταν ο πρώτος που «ανακάλυπτε» το χαρτί τουαλέτας. Όπως με την πυξίδα, τη χειράμαξα, το μετάξι και την πυρίτιδα, οι Κινέζοι το χρησιμοποιούσαν εδώ και εκατοντάδες χρόνια: οι ενδείξεις κάνουν λόγο ήδη για τον 2ο αιώνα μ.Χ., με το ρολό υγείας να προορίζεται αρχικά για τους αυτοκρατορικούς πισινούς.

Περί τα τέλη του 14ου αιώνα ωστόσο η χρήση του γενικεύτηκε και στους κοινούς θνητούς, με το χαρτί υγείας να κυκλοφορεί στα πέρατα της αχανούς χώρας. Ακόμα και ο αυτοκράτορας Hongwu, ένας βάναυσος και δεσποτικός ηγεμόνας του 14ου αιώνα, έδειξε την ευαίσθητη πλευρά του παραγγέλλοντας 15.000 φύλλα αρωματισμένου και μαλακού χαρτιού για την αυτοκρατορική του οικία...

Η καινοτομία δεν επεκτάθηκε ωστόσο στη Δύση. Οι βρετανοί μικροκτηματίες ήταν ικανοποιημένοι από την καθαριστική χρήση του μαλλιού των προβάτων και των φύλλων των δέντρων, την ίδια ώρα που η αριστοκρατία κρατούσε την περιοχή καθαρή με λινά υφάσματα ή κομμάτια από σκισμένα ρούχα, συχνά μάλιστα αναθέτοντας στους υπηρέτες της το επίπονο αυτό έργο.

H έλευση της τυπογραφίας έμελλε να προμηθεύσει τον Δυτικό με νέα μέσα για την περιποίηση της επίμαχης περιοχής: εφημερίδες, φυλλάδια και μπροσούρες ήταν πλέον διαθέσιμα για την πρωκτική φροντίδα. Όπως μάλιστα παρατηρεί ο συγγραφέας του 17ου αιώνα Thomas Browne: «Αυτός που παράγει βιβλία σε αφθονία ή παράγει παιδιά σε αφθονία είναι υπό μία έννοια ευεργέτης του κόσμου, γιατί τον προμηθεύει με χαρτί τουαλέτας και στρατιώτες»...

Αυτό βέβαια θα άλλαζε καθοριστικά τον 19ο αιώνα: ο Gayetty δεν ήταν μόνος στον αγώνα του να εμπορευματοποιήσει το ρολό υγείας. Η βρετανική φίρμα GW Atkins & Co, που κυριαρχούσε στην αγορά το 1890, ισχυριζόταν ότι διέθετε βασιλική εξουσιοδότηση για την παραγωγή χαρτιού τουαλέτας ήδη από το 1817. Υπόθεση που δεν επιβεβαιώνεται ωστόσο και μπορεί να εμπίπτει σε μαρκετίστικους χειρισμούς.

Όπως κι αν έχει, ήταν το «φαρμακευτικό χαρτί» του Gayetty που προκάλεσε τη μεγαλύτερη αναταραχή όταν εμφανίστηκε στα ράφια των φαρμακείων της Αμερικής. Τα φύλλα του χαρτιού υγείας ήταν, όπως το έθετε κομψά ο Gayetty, «ευαίσθητα σαν χαρτονόμισμα». Αυτό που προκάλεσε ωστόσο τη μήνη της ιατρικής κοινότητας ήταν ο κομπασμός του Gayetty ότι το χαρτί του όχι μόνο θεράπευε τις αιμορροΐδες, αλλά μπορούσε και να αποτρέψει την εμφάνισή τους. Παρά την έντονη αντίδραση του επιστημονικού κατεστημένου και τις πολλαπλές διαψεύσεις σε επιστημονικό και καθημερινό Τύπο, η αντίληψη ότι το «φαρμακευτικό χαρτί» θεράπευε τις αιμορροΐδες θα επικρατούσε υπογείως μέχρι και τη δεκαετία του 1930.

Η σθεναρή αντίδραση του ιατρικού κόσμου έφτασε μάλιστα μέχρι το σημείο να θεωρεί απατεώνα και αγύρτη τον Gayetty, αρνούμενη να του αναγνωρίσει ακόμα και το προφανές: το χαρτί του ήταν πράγματι πιο υγιεινό για την επίμαχη χρήση από το πολτοποιημένο και γεμάτο μελάνι χαρτί των εφημερίδων! Πώς γινόταν να μην το βλέπουν αυτό, διαμαρτυρόταν εντόνως ο Gayetty;

Ένας απρόσμενος σύμμαχος για τον πιονέρο της υγιεινής θα αποδεικνυόταν η έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση The Lancet, η οποία διέθετε την αβρότητα να του αναγνωρίσει ότι το χαρτί του θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί τουλάχιστον από χειρουργούς που ασχολούνταν με το επίμαχο σημείο. Όχι βέβαια προτού σαρκάσει και αυτή με τη σειρά της, «προειδοποιώντας» τους χειρουργούς αιμορροΐδων ότι ήταν έτοιμοι να χάσουν τη δουλειά τους από ένα απλό κομματάκι χαρτί με το όνομα του Gayetty τυπωμένο πάνω του!

Φυσικά, το προϊόν του Gayetty δεν ήταν πυροτέχνημα: ακόμα κι αν δεν θεράπευε τις αιμορροΐδες, δεν έπαυε να ήταν απαλότερο και καθαρότερο από τα δωρεάν υποκατάστατά του, γεγονός που εκτίμησε τελικά το κοινό. Και πολύ σύντομα μια σειρά από μιμητές θα έριχναν στην αγορά τις δικές τους εκδοχές του «φαρμακευτικού χαρτιού».

Παρά τη διάχυση του ρολού τουαλέτας στην αγορά, οι πρώιμες αυτές προσπάθειες δεν δικαίωναν πάντα τις προσδοκίες του κόσμου. Γι' αυτό και στα 1930 η Northern Tissue αναγκάστηκε να διακηρύξει ότι το δικό της χαρτί ήταν «χωρίς αγκίδες», σε μια προσπάθεια να κατευνάσει τις διαμαρτυρίες του κοινού για το κακής ποιότητα ρολό υγείας του ανταγωνισμού.

Σήμερα, η βιομηχανία χαρτιού υγείας στις ΗΠΑ μετρά πάνω από 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, με τον μέσο Αμερικανό να χρησιμοποιεί περισσότερα από 20.000 φύλλα τον χρόνο. Η «ανακάλυψη» του Gayetty έμελλε να έχει επιτυχία, όχι βέβαια προτού πειστεί τελεσίδικα ο κόσμος για την ανάγκη αλλά και τα οφέλη της χρήσης χαρτιού υγείας.

Το δικό του χαρτί τουαλέτας, το μόνο που κυκλοφορούσε στην αγορά από το 1857 έως το 1890, έπρεπε να ανταγωνιστεί τις δωρεάν εναλλακτικές λύσεις που πρόσφεραν αφειδώς οι παλιές εφημερίδες, οι μπροσούρες και τα φύλλα των δέντρων...