Τι φοβόμαστε εκ γενετής

Για την ακρίβεια, όπως αναφέρει δημοσίευμα στην ιστοσελίδα discovermagazine.com, πολλές από τις «φυσικές μας αντιδράσεις» σε ό,τι έχει να κάνει με τα στοιχεία της Φύσης είναι «γραμμένες» στα γονίδιά μας μέσα από μια μακρά διαδικασία φυσικής επιλογής εδώ και χιλιετίες.

Αυτό τουλάχιστον, σύμφωνα με το δημοσίευμα, υποστηρίζει ο εξελικτικός βιολόγος Gordon H. Orians στο βιβλίο του «Snakes, Sunrises, andShakespeare».

Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι η αλληλεπίδρασή μας με το περιβάλλον, από τα φυτά που επιλέγουμε να φυτέψουμε στον κήπο μας, μέχρι αυτά που βάζουμε στο πιάτο μας αποτελούν ένα είδος «φόρου τιμής» στις εξελικτικές δυνάμεις που διαμόρφωσαν την ανθρωπότητα με το πέρασμα των χρόνων.

Δείτε παρακάτω έξι κινδύνους της Φύσης, που σύμφωνα με τον Orians, οι άνθρωποι είναι γενετικά προγραμματισμένοι για να φοβούνται

Φίδια

Πολλά χρόνια πίσω στο χρόνο οι πρόγονοί μας ανέπτυξαν τις ικανότητές τους να ανιχνεύουν/εντοπίζουν αρπακτικά, καλά καμουφλαρισμένα, ή μέσα στις κρυψώνες τους.

Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτά τα ειδικά συστήματα (όπως για παράδειγμα πώς να ξεχωρίζουν σημάδια, κηλίδες, γραμμές στη γούνα, το τρίχωμα ή το δέρμα τους, καθώς επίσης και να εντοπίζουν τα μάτια τους) έχουν περάσει στο ανθρώπινο DNA.

Τα ψηφιδωτά μοτίβα είναι σπάνια στη φύση, αλλά αποτελούν κοινό χαρακτηριστικό των φιδιών. Τα κύτταρα του οπτικού συστήματος των θηλαστικών διεγείρονται ιδιαίτερα από τέτοια μοτίβα. Εντοπίζουν εύκολα τέτοιας κλίμακας σχέδια με την περιφερική όραση, αυξάνοντας τις πιθανότητες εντοπισμού ενός κρυμμένου φιδιού.

Επιπλέον, μια διάταξη με τη μορφή σκακιέρας κοντά στο σημείο όπου κοιτάζει ένα πρόσωπο, παράγει περισσότερη δραστηριότητα στα οπτικά κέντρα από μια ομοιόμορφη υφή. Ένα σχήμα διαμαντιού παράγει μεγαλύτερη νευρωνική δραστηριότητα στα οπτικά κέντρα του ανθρώπινου εγκεφάλου από μια τυχαία κουκκίδα, έναν κύκλο, ή ένα τρίγωνο σε ένα τυχαίας υφής φόντο.

Το νευρικό σύστημα ανταποκρίνεται επιλεκτικά σε γωνίες και ακμές, χαρακτηριστικά που ενισχύουν την ικανότητά μας να εντοπίζουμε τα φίδια στο φόντο του οπτικού μας πεδίου κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Μάλιστα, ο «εσωτερικός» αυτός φόβος μας, αυξάνει την ικανότητά μας να εντοπίζουμε μέχρι και τα ακίνητα φίδια, ακόμη και όταν δεν έχουμε αντιληφθεί ότι τα έχουμε δει.

Σύμφωνα με την Lynne Isbell, η ενισχυμένη ικανότητα να ανιχνεύουν ακίνητα φίδια ήταν ο παράγοντας που ευνόησε την εξέλιξη των ασυνήθιστων χαρακτηριστικών του οπτικού συστήματος των πρωτευόντων.

Μικρόβια

Οι επικίνδυνοι οργανισμοί ποικίλουν σε... μέγεθος. Από τους ογκώδεις ελέφαντες και τα τεράστια φίδια σφικτήρες, μέχρι σκορπιούς, αράχνες και... αόρατα στο γυμνό μάτι βακτήρια, μύκητες και ιούς.

Ζώα που κατά τ' άλλα δεν μας βλάπτουν, όπως για παράδειγμα μύγες, ψύλλοι και κουνούπια, μπορούν να μεταφέρουν ασθένειες.

Ο άνθρωπος δε γνώριζε για την ύπαρξη των μικροοργανισμών μέχρι το 17ο αιώνα, ενώ ανακάλυψε ότι προκαλούν ασθένειες πριν από περίπου ένα αιώνα, με αποτέλεσμα να μην έχουμε εξελιχθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να τους φοβόμαστε. Ωστόσο, νιώθουμε αποστροφή όταν βλέπουμε πράγματα που σχετίζονται με παθογόνους μικροοργανισμούς, όπως για παράδειγμα ανοιχτές πληγές, κρέας σε σήψη, πτώματα και περιττώματα.

Αιχμηρά αντικείμενα

Ο άνθρωπος έχει αναπτύξει τόσο θετικές, όσο και αρνητικές συσχετίσεις σε ό,τι αφορά τα αιχμηρά αντικείμενα. Οι αφρικανικές σαβάνες είναι γεμάτες με φυτά που έχουν αιχμηρά αγκάθια, που τρυπούν το δέρμα, τα πόδια και τα μάτια. Η αυξημένη προσοχή σε αυτά τα φυτά, ειδικά σε περιπτώσεις γρήγορων και απότομων κινήσεων, θα μείωνε τις πιθανότητες τραυματισμού.

Ο Richard Coss βιντεοσκόπησε πεζοπόρους και δρομείς καθώς περνούσαν δίπλα από δύο φυτά που είχαν τοποθετηθεί σε κάθε μία από τις δύο πλευρές ενός μονοπατιού στο βοτανικό κήπο του πανεπιστημίου Davis της Καλιφόρνια. Το «επικίνδυνο» φυτό ήταν μια Yuccagloriosa, που έχει μακριά φύλλα σαν στιλέτο. Το «ασφαλές» ήταν ένα παρόμοιου μεγέθους Lagerstroemiaindicaμε στρογγυλεμένα φύλλα.

Ο ερευνητής άλλαζε συχνά τη θέση των φυτών κατά τη διάρκεια του πειράματος.

Θα περίμενε κανείς οι συμμετέχοντες στο πείραμα να απέφευγαν το «επικίνδυνο» αγκαθωτό φυτό. Ωστόσο, τόσο οι πεζοπόροι, όσο και οι δρομείς επέλεγαν την πλευρά που ήταν τοποθετημένο αυτό και περνούσαν από κοντά του. Ο Coss εξήγησε το φαινόμενο αυτό, λέγοντας ότι ενδεχομένως οι εθελοντές δίνοντας μεγαλύτερη προσοχή καθώς περνούσαν δίπλα από αυτό αύξαναν τις πιθανότητες να θυμούνται την τοποθεσία του, και κατά συνέπεια μείωναν τις πιθανότητες να τραυματιστούν περνώντας δίπλα από αυτό στο μέλλον.

Kηλίδες λεοπάρδαλης

Τα μεγάλα αιλουροειδή με στίγματα στο τρίχωμα κυνηγούσαν τα πρωτεύοντα για πολλές χιλιετίες. Ακόμη και σήμερα, λεοπαρδάλεις ευθύνονται για το θάνατο ανθρώπων στην Αφρική και περιοχές της Ινδίας.

Ο Richard Coss διεξήγαγε μια σειρά πειραμάτων σε βρεφονηπιακούς σταθμούς, τοποθετώντας μπροστά από βρέφη και νήπια τέσσερα πλαστικά βάζα, μέσα στα οποία είχε βάλει κομμάτια κιτρινωπού/πορτοκαλί χαρτιού με μοτίβα από κηλίδες λεοπάρδαλης, πύθωνα και άλλα απλά γεωμετρικά σχέδια. Παρατήρησε ότι τα παιδιά άγγιζαν, σπρώχνοντας ελαφρά εκείνα που είχαν το σχέδιο λεοπάρδαλης και πύθωνα πιο συχνά σε σχέση με τα υπόλοιπα. Ο ίδιος ερμήνευσε το γεγονός ως διερευνητική πράξη/ενέργεια, καθώς τα παιδιά σταματούσαν να ακουμπούν τα βάζα όταν κυλούσαν.

Ανώμαλο έδαφος

Τα διαφορετικά τοπία και οι μορφολογίες του εδάφους μπορούν επίσης να κρύβουν κινδύνους. Προκειμένου να αποφύγουμε τραυματισμούς ή κάτι χειρότερο, πρέπει να θυμόμαστε πού υπάρχουν λόφοι, καταρράκτες, ορμητικά νερά, γκρεμοί κ.τ.λ.

Φαίνεται μάλιστα, ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος πολλές φορές υπερβάλλει τον κίνδυνο, σε περίπτωση που δεν έχουμε «πιάσει» το μήνυμα. Ο άνθρωπος ανταποκρίνεται έντονα και απότομα σε μερικούς κινδύνους, επειδή έχει μια διογκωμένη αντίληψη του κινδύνου.

Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα ανώμαλο έδαφος.

Μπορεί να πέσουμε ενώ κινούμαστε σε μια άνιση περιοχή, ακόμη κι αν οι εδαφολογικές αλλαγές δεν είναι μεγάλες (π.χ. μικρότερες από ένα μέτρο). Μια απλή πτώση μπορεί να προκαλέσει σοβαρό τραυματισμό.

Τέτοιου είδους προκλήσεις και κίνδυνοι πρέπει να έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα των προγόνων μας, όταν κυνηγούσαν τα θηράματά τους ή προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τους εχθρούς τους. Ακόμη κι αν μια πτώση δεν ήταν θανατηφόρα, ένας σοβαρός τραυματισμός μπορούσε να καταστήσει το άτομο πιο ευάλωτο στους εχθρούς του, ή ανίκανο να αναζητήσει μόνο του την τροφή του.

Ο άνθρωπος έχει εξελιχθεί έτσι ώστε, η αντιληπτική του ικανότητα να κάνει τις κάθετες και απότομες επιφάνειες να φαίνονται μεγαλύτερες και πιο «επικίνδυνες» απ' ό,τι είναι.

Μάτια

Πολλές έρευνες σε διάφορα είδη έχουν αποδείξει ότι πολλά ζώα δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στα μάτια.

Οι μαϊμούδες έχουν ένα ειδικό νευρωνικό σύστημα, που διευκολύνει την αναγνώριση των ματιών. Οι άγριοι bonnet macaques αναγνωρίζουν τις λεοπαρδάλεις καλύτερα αν αντικρίζουν τα μάτια τους μπροστά τους. Τα νεογέννητα μωρά στους ανθρώπους ανταποκρίνονται στα ξένα μάτια που τα κοιτάζουν επίμονα είτε γυρίζοντας το κεφάλι τους, ή αποτρέποντας το βλέμμα τους και σφίγγοντας το σώμα τους.

Εκτιμούμε καλύτερα τις προθέσεις ενός θηλαστικού όταν αντικρίζουμε τα μάτια του, ενώ ανταποκρινόμαστε καλύτερα σε ερεθίσματα που έχουμε το σχήμα ματιών. Για παράδειγμα, τα πίσω φώτα των αυτοκινήτων είναι έτσι σχεδιασμένα ώστε να προκαλούν μεγαλύτερη διέγερση στο μάτι (διαστολή στις κόρες των ματιών).