Ρόζαλιντ Φράνκλιν: Η Σταχτοπούτα στο παραμύθι του DNA

KΙ αυτό διότι για την μοναδική γυναίκα που συμμετείχε στην ανακάλυψη της δομής του DNA, τη Ρόζαλιντ Φράνκλιν, δεν υπήρξε ούτε πρίγκιπας (στην επαγγελματική ζωή της) ούτε happy end. Οι τρεις άνδρες με τους οποίους έπρεπε να συνδιαλέγεται κατά τη διάρκεια της αναζήτησης της δομής του μορίου της κληρονομικότητας όχι μόνο δεν της φέρθηκαν ιπποτικά, αλλά οι πράξεις τους θα μπορούσαν ακόμη και να διωχθούν ποινικά! Οσο για κείνη, έχασε τη ζωή της από καρκίνο των ωοθηκών σε ηλικία μόλις 37 ετών και δεν πρόλαβε ποτέ να τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ (η πολιτική της επιτροπής των βραβείων είναι να τιμώνται μόνο πρόσωπα τα οποία βρίσκονται εν ζωή).

Ο πρόωρος θάνατός της και το γεγονός ότι ποτέ δεν τιμήθηκε για τη συμβολή της στη διαλεύκανση της δομής της διπλής έλικας συνετέλεσαν στο να γίνει η Ρόζαλιντ Φράνκλιν σύμβολο του φεμινιστικού κινήματος και μάλιστα ερήμην της.

Όλα άρχισαν με την έκδοση του βιβλίου του Γουότσον «The double helix», σε πολλά σημεία του οποίου η Φράνκλιν περιγράφεται υπό ένα καθαρά σεξιστικό πρίσμα. Στο βιβλίο, το οποίο εξεδόθη το 1968, η Φράνκλιν αναφέρεται ως «Ρόζι», ενώ δίνεται μια πλήρης περιγραφή του τρόπου με τον οποίο ντυνόταν και ο οποίος σαφώς δεν στόχευε στο να τονίσει τη θηλυκότητά της. Επιπροσθέτως, σχόλια του βιβλίου όπως «το καλύτερο μέρος για μια φεμινίστρια είναι σε κάποιου άλλου το εργαστήριο», ξεσήκωσαν τις φεμινίστριες εναντίον του ανδροκρατούμενου πανεπιστημιακού κατεστημένου και έκαναν τη Ρόζαλιντ Φράνκλιν σύμβολο του κινήματος όταν αυτό ανθούσε στη δεκαετία του '70.

Δεν είναι εύκολο σήμερα να γνωρίζει κανείς αν η ίδια η Φράνκλιν θα συμμεριζόταν τις απόψεις των φεμινιστριών. Είναι όμως βέβαιον ότι ήταν μια πολύ καλή επιστήμονας και ότι ήθελε αυτό να της το αναγνωρίζουν. Κόρη πλούσιας εβραϊκής οικογένειας, η Φράνκλιν είχε δώσει μάχες για να ακολουθήσει την επιστημονική καριέρα που επιθυμούσε. Οταν το 1950 είχε φτάσει στο King's College του Λονδίνου, έπειτα από τριετή εργασία σε γαλλικό εργαστήριο, ήταν ήδη καταξιωμένη: εθεωρείτο ειδική στην κρυσταλλογραφία και είχε δημοσιεύσει πληθώρα άρθρων.

Από όλες τις πληροφορίες που υπάρχουν σχετικά με το θέμα, φαίνεται ότι η ζωή της Φράνκλιν στο King's College σημαδεύτηκε από τις κάκιστες σχέσεις της με τον Μόρις Γουίλκινς. (Ο Γουίλκινς, ο οποίος δεν γνώριζε κρυσταλλογραφία, επέμενε να θεωρεί ότι η Φράνκλιν θα έπρεπε να είναι η βοηθός του, πράγμα το οποίο θα εξόργιζε οποιονδήποτε, ανεξάρτητα από το φύλο του. Η Φράνκλιν, πάλι, φαίνεται πως κατέστησε σαφές από την αρχή ότι δεν είχε καμία διάθεση να γίνει βοηθός του Γουίλκινς.) Σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, οι δυο τους δεν αντάλλασσαν κουβέντες παρά μόνο όταν ήταν εντελώς αναπόφευκτο. Και καθώς οι σχέσεις τους πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο, η Φράνκλιν αναγκάστηκε ακόμη και να κρύβει τα αποτελέσματα των πειραμάτων της από τον Γουίλκινς.

Ο λόγος για τον οποίο η Φράνκλιν έκρυβε τα αποτελέσματά της δεν είναι σαφής: αν πάντως υποψιαζόταν ότι ο Γουίλκινς θα μπορούσε να τα αναζητήσει εν τη απουσία της, είχε δίκιο! Γιατί ο Γουίλκινς έκανε αυτό ακριβώς: με τη βοήθεια ενός συνεργάτη του αντέγραφε τις φωτογραφίες που έβγαζε η Φράνκλιν όταν μελετούσε τους κρυστάλλους του DNA με τη βοήθεια ακτίνων Χ. Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο βιβλίο του Γουότσον, ο ίδιος ο Γουίλκινς του εξομολογήθηκε την πράξη του και του έδειξε την περίφημη πια φωτογραφία που επιβεβαίωνε ότι η δομή του DNA ήταν ελικοειδής.

Είναι χαρακτηριστική η φράση που προσέθεσε η Φράνκλιν στο άρθρο που έστειλε στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature» και το οποίο δημοσιεύθηκε στο ίδιο τεύχος με αυτό των Γουότσον και Κρικ: «Οι ιδέες μας (σχετικά με τη δομή του DNA) δεν είναι ασύμβατες με το μοντέλο το οποίο προτάθηκε από τους Γουότσον και Κρικ στο άρθρο που προηγείται». Φυσικά και δεν μπορούσαν τα συμπεράσματά της να είναι ασύμβατα με το μοντέλο που πρότειναν οι Γουότσον και Κρικ! Πάνω στα δικά της δεδομένα βασίστηκαν για να το δημιουργήσουν...

Η άγνοια της Φράνκλιν σχετικά με την αδικία που της έγινε συνεχίστηκε ως τον θάνατό της. Σύμφωνα με την τελευταία βιογράφο της Μπρέντα Μάντοξ (Brenda Maddox), πέθανε περήφανη για τη φήμη που είχε αποκτήσει ως ειδήμων της κρυσταλλογραφίας, αλλά και για τις έρευνές της στους ιούς οι οποίες διεξήχθησαν στα χρόνια που ακολούθησαν τη διαλεύκανση της τρισδιάστατης δομής του DNA.

Δεν αισθάνθηκε ποτέ πικρία ή έχθρα για τους Γουότσον και Κρικ (αναμενόμενο βεβαίως, καθώς δεν γνώριζε όσα είχαν συμβεί πίσω από την πλάτη της...), με τους οποίους συνδέθηκε φιλικά κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής της.

Παρά τις φιλικές σχέσεις τους, οι Γουότσον και Κρικ δεν βρήκαν ποτέ το κουράγιο να της αποκαλύψουν όσα είχαν γίνει. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι ο Γουότσον είχε την τιμιότητα να πει την αλήθεια στο βιβλίο του, ο επίλογος του οποίου είναι μια δημόσια συγγνώμη: «Το 1958 η Ρόζαλιντ Φράνκλιν πέθανε πρόωρα στην ηλικία των 37 ετών. Καθώς οι πρώτες εντυπώσεις μου από αυτή, επιστημονικές και προσωπικές, ήταν συχνά λανθασμένες, θα ήθελα να πω μερικά πράγματα για τα επιτεύγματά της. Η δουλειά που έκανε με τις ακτίνες Χ στο King's College εκτιμάται όλο και περισσότερο ως έξοχη».

Και παρακάτω: «...και οι δύο (εννοεί τον Κρικ) φτάσαμε να εκτιμούμε βαθύτατα την τιμιότητα και τη γενναιοδωρία της, συνειδητοποιώντας με καθυστέρηση χρόνων τις μάχες που πρέπει να δώσει μια έξυπνη γυναίκα προκειμένου να γίνει αποδεκτή σε έναν επιστημονικό κόσμο ο οποίος συχνά θεωρεί τις γυναίκες σαν ανάπαυλα από την υψηλή διανόηση. Το παραδειγματικό κουράγιο και η ακεραιότητα της Ρόζαλιντ κατέστησαν σαφή σε όλους όταν,ενώ γνώριζε πως ήταν θανάσιμα άρρωστη, δεν παραπονέθηκε ποτέ αλλά συνέχισε να εργάζεται ως και μερικές εβδομάδες πριν από τον θάνατό της».