Η μετανάστευση στην Ελλάδα του 2014...
Στην Ελλάδα όλες οι διεθνείς οργανώσεις έχουν προειδοποιήσει από την αρχή της κρίσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και μεταξύ άλλων, ιδιαίτερα για το δικαίωμα στην ελεύθερη μετακίνηση.
Του Βασίλη Βασιλόπουλου
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα στην ελευθερία της μετακίνησης και της ελεύθερης επιλογής της κατοικίας του. Είναι ελεύθερος να εγκαταλείψει οποιαδήποτε χώρα, συμπεριλαμβανομένης της δικής του. Δεν επιβάλλονται περιορισμοί στην άσκηση των εν λόγω δικαιωμάτων εκτός από αυτούς που είναι σύμφωνοι με το νόμο και είναι αναγκαίοι σε μια δημοκρατική κοινωνία, προς το συμφέρον της εθνικής ασφάλειας, για τη διατήρηση της δημόσιας τάξης, για την πρόληψη του εγκλήματος, για την προστασία της υγείας ή της ηθικής και για την προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των άλλων.
Στην έκθεση του Παρατηρητηρίου για τα δικαιώματα του ανθρώπου, αλλά και σε όλα τα φόρα της ΕΕ και του κόσμου, αναφέρονται, η δράση των δυνάμεων καταστολής σε βάρος μεταναστών, οι 104 επιθέσεις που δέχθηκαν μέχρι το τέλος του περυσινού Αυγούστου και η δράση της Χρυσής Αυγής.
Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει προειδοποιήσει ότι η ρατσιστική βία και η ατιμωρησία για τους δράστες δυναμιτίζουν την κοινωνική συνοχή και το κράτος δικαίου.
Η ιδιαιτερότητα της Ελλάδας είναι ότι αποτελεί την κύρια πηγή εισόδου στην Ευρώπη, προσφύγων λόγω πολέμων, πολιτικών προσφύγων και οικονομικών μεταναστών. Αυτό το δεδομένο, με αφορμή και την οικονομική κρίση έχει προσθέσει περιστατικά στην ατζέντα κακής μέριμνας της πολιτείας ή ακόμη και ακραίων περιπτώσεων μεταχείρισης μεταναστών με νόμιμα παραστατικά.
Αυτή η στάση του κράτους οδήγησε πολλές φορές σε επ’ αόριστον παράνομη κράτηση υπό απάνθρωπες συνθήκες και με εξευτελιστική μεταχείριση στο κέντρο κράτησης μεταναστών της Αμυγδαλέζας .
Απέναντι στους ανθρώπους αυτούς, η νέα υπηρεσία ασύλου δημιούργησε έναν ακόμη σκληρό γραφειοκρατικό μηχανισμό και με βάση τα στοιχεία του 2013, η Ελλάδα είχε το χαμηλότερο ποσοστό προστασίας των μεταναστών (0,9 τοις εκατό το 2012).
Σε κάθε περίπτωση στην Ελλάδα φαίνεται ότι το βασικότερο ζήτημα που αφορά στο δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης έχει να κάνει με τα εμπόδια σε αυτήν και στην παράνομη κράτηση νόμιμων μεταναστών.
Πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες
Παρά τις βελτιώσεις, η Ελλάδα σημείωσε μικρή πρόοδο προς την καθιέρωση ενός δίκαιου και αποτελεσματικού συστήματος.
Αιτούντες άσυλο και παράτυποι μετανάστες, συμπεριλαμβανομένων και ασυνόδευτων παιδιών, συνήθως κρατούνται για μεγάλες χρονικές περιόδους, ενώ προστίθενται συνεχώς νομικές ρυθμίσεις περιορισμού τους, όπως αυτή που πρόσφατα υποδεικνύει την κράτηση των παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο, για λόγους όπως η υποψία να μεταφέρουν μολυσματικές ασθένειες όπως το HIV.
Η τροποποίηση της νομοθεσίας σχετικά με τις διαδικασίες χορήγησης ασύλου επέτρεψε στην αστυνομία να παρατείνει τη μέγιστη περίοδο τριών ή έξι μηνών σε 12 μήνες.
Οι συνθήκες κράτησης δεν είναι και οι καλύτερες δυνατές, ενώ οι διεθνείς εκθέσεις τις αναφέρουν ως απάνθρωπες και εξευτελιστικές .
Οι συνθήκες κράτησης και η γενικότερη διαχείριση
Η κράτηση και η απέλαση ασυνόδευτων ανηλίκων μεταναστών, είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Παράλληλα η ανεπαρκής ικανότητα για την παροχή νομικής βοήθειας και κοινωνικής υποστήριξης για τους αιτούντες άσυλο είναι σοβαρή δυσλειτουργία ενός κράτους δικαίου που έχει ολοκληρωμένες δομές.
Ωστόσο, η δημιουργία δομών νοείται διαφορετικά στην Ελλάδα, Για παράδειγμα, το τείχος στον Έβρο και οι συχνές περιπολίες στο Αιγαίο προκαλούν σύμφωνα με τις οργανώσεις αλληλεγγύης την επιλογή επισφαλών και επικίνδυνων διαδρομών στα σύνορα ή και ναυάγια με θύματα στη θαλάσσια περιοχή κοντά στα τουρκικά παράλια.
Την ίδια ώρα, στις φυλακές και τα κρατητήρια δεν τηρείται κανένα διεθνές πρότυπο φιλοξενίας μεταναστών. Στα προβλήματα περιλαμβάνονται ο υπερπληθυσμός, η έλλειψη προμηθειών υλικού, οι κακές συνθήκες υγιεινής, η προβληματική πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και την αποτυχία των αρχών να διαχωρίσουν φυλακισμένους που έχουν καταδικαστεί από προφυλακισμένους και ακόμα χειρότερα από παράνομους μετανάστες που αιτούνται άσυλο ή δικαίωμα στη μετακίνηση.
Αυθαίρετη σύλληψη ή κράτηση
Το Σύνταγμα και η νομοθεσία απαγορεύουν την αυθαίρετη σύλληψη και κράτηση. Η αστυνομία, ωστόσο, συνέχισε να διεξάγει μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις σε βάρος ατόμων, στη βάση τη φυσική τους εμφάνιση. Μεταξύ Αυγούστου 2012 και Ιουλίου 2013, στο πλαίσιο της επιχείρησης Ξένιος Ζευς, η αστυνομία συνέλαβε 84.792 άτομα που θεωρούνταν παράνομοι μετανάστες αλλά βρέθηκαν μόνον 5.483 από τους συλληφθέντες να είναι παρόντες στη χώρα παράνομα. Μεταξύ εκείνων που κρατήθηκαν ήταν ξένοι τουρίστες και διαπιστευμένοι υπάλληλοι, μέλη διπλωματικού προσωπικού.
Ελευθερία κυκλοφορίας
Το Σύνταγμα και η νομοθεσία προβλέπουν την ελεύθερη κυκλοφορία ατόμων στο εσωτερικό της χώρας, τα ταξίδια στο εξωτερικό, τη μετανάστευση και τον επαναπατρισμό για όλους τους πολίτες, και η κυβέρνηση γενικά φαίνεται ότι σεβάστηκε αυτά τα δικαιώματα. Η κυβέρνηση συνεργάστηκε με την UNHCR και άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις για την παροχή προστασίας και βοήθειας προς τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο.
Ο Βοηθός Συνήγορος για τα ανθρώπινα δικαιώματα επιμένει όμως ότι το σύστημα νομιμοποίησης παραμένει ανοργάνωτο, και δεν υπάρχει βάση δεδομένων των κατόχων άδειας διαμονής. Η ελληνική κυβέρνηση πάντως, άρχισε να εκδίδει έναν αυξανόμενο αριθμό αδειών παραμονής 10 ετών, μειώνοντας έτσι τον αριθμό των απαιτούμενων ανανεώσεων. Η απασχόληση όμως ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την ανανέωση, και έτσι, περίπου 100.000 νόμιμοι μετανάστες έχασαν το νομικό καθεστώς τους, καθώς και το δικαίωμά τους να ταξιδέψουν έξω από την Ελλάδα λόγω μη εκπλήρωσης της απαίτησης.
Ένας σημαντικός αριθμός (δεκάδες χιλιάδες) των μεταναστών φέρεται να έχει εγκαταλείψει τη χώρα λόγω της οικονομικής κρίσης.
Σε κάθε περίπτωση, η μη διάκριση μεταξύ οικονομικού πρόσφυγα και ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας οδήγησε πολλές φορές σε κράτηση άνω των 18 μηνών.
Η Ύπατη Αρμοστεία ενώ αναγνωρίζει τα προβλήματα της παράνομης μετανάστευσης στη χώρα, εντούτοις θεωρεί ότι η Ελλάδα θα πρέπει να διασφαλίζει ότι τα άτομα που χρήζουν διεθνούς προστασίας, έχουν άμεση πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου. Όπως αναφέρεται, δεν πρέπει να απελαθούν οι πρόσφυγες από εμπόλεμες ζώνες σε χώρες όπου η ζωή τους θα μπορούσε να είναι σε κίνδυνο και τόνισε την ανάγκη ύπαρξης κέντρων υποδοχής και υπηρεσιών ασύλου σε όλη τη χώρα.
Η χώρα μας έχει προσχωρήσει στη συμφωνία του Δουβλίνου ΙΙ, η οποία περιλαμβάνει την παραμονή των αιτούντων άσυλο στην πρώτη χώρα εισόδου στην ΕΕ.
Υπό αυτό τον κανόνα, η Ελλάδα παρείχε περιορισμένη μόνο προστασία κατά της απέλασης ή της επιστροφής των προσφύγων στις χώρες όπου η ζωή ή η ελευθερία τους απειλείται λόγω της φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής τους σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα, ή λόγω πολιτικών πεποιθήσεων.
Σύμφωνα με την UNHCR, είναι τεράστιο το πρόβλημα φιλοξενίας και προστασίας των παιδιών καθώς είναι πλέον περισσότερα από 5 χιλιάδες, ιδιαίτερα τα ασυνόδευτα παιδιά των μεταναστών δεν προστατεύονται αποτελεσματικά. Η δε χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο για τους Πρόσφυγες για τα κέντρα υποδοχής για ασυνόδευτους ανηλίκους καθυστέρησε για μήνες.
Δημήτρης Χριστόπουλος
Αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Πάντειο Πανεπιστήμιο
"Σήμερα, το δικαίωμα στην ελεύθερη κυκλοφορία αποτελεί πανάκεια της παγκοσμιοποίησης. Η όλη ιδέα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας βασίζεται πάνω στην ελεύθερη ανεμπόδιστη κυκλοφορία των κεφαλαίων ως θεμέλιο του διεθνούς οικονομικού φιλελευθερισμού. Ωστόσο, ενώ τα κεφάλαια κυκλοφορούν ελεύθερα και η παρεμπόδισή τους θεωρείται ως και αδίκημα από τα κυρίαρχα οικονομικά δόγματα, οι εργαζόμενοι δεν έχουν την ίδια τύχη. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός υποχωρεί ενώπιον των εθνικών συνόρων όταν οι άνθρωποι αναζητούν καλύτερες βιοτικές συνθήκες εκτός της πατρίδας τους. Αυτή είναι μια "αντίφαση" που πρέπει να μας βάζει σε σκέψεις σχετικά με τις προτεραιότητες του παγκοσμιοποιημένου καταμερισμού εργασίας. Η διαχείριση του μεταναστευτικού-προσφυγικού από την Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα αποτελεί κατεξοχήν εμβληματική ένδειξη ενός συστήματος που έχει ανοίξει τα σύνορα στα χρήματα και τα έχει κλείσει στους ανθρώπους εκθέτοντάς τους σε ανυπολόγιστους κινδύνους. Τα σύνορα δεν μπορούν να είναι "κλειστά" όπως τα οραματίζονται οι κυρίαρχες δυνάμεις στην Ε.Ε. διότι οι μεταναστευτικές ροές πάντα βρίσκουν τους τρόπους τους να περνούνε. Δεν μπορούν όμως να είναι κι' "ανοιχτά", όπως τα θέλουν κάποιοι διεθνιστές ή κοσμοπολίτες στο όνομα μιας καλύτερης αλληλέγγυας κοινωνίας οι μεν, στο όνομα ενός τέλειου φιλελευθερισμού οι δε. Δεν μπορούν να είναι "ανοιχτά" διότι πολύ απλά τότε θα πάψουν να είναι σύνορα. Σε ένα κόσμο που υπάρχουν εθνικά κράτη, τα σύνορα είναι μέρος του συστήματος. Τα σύνορα είναι 'φίλτρα' ελεύθερης διακίνησης και περιορισμών της. Το ζητούμενο είναι πώς θέλουμε, πώς φανταζόμαστε τα φίλτρα αυτά. Κάποιοι σίγουρα τα θέλουν με σύρματα και φράχτες. Εγώ πάλι όχι. Σε αυτήν την επιλογή δοκιμάζονται οι πολιτικές προτεραιότητες και αξίες μας".
