Οδυσσέας Ελύτης ο «Έλληνας ποιητής»

«Οδυσσέας Ελύτης», ήταν το φιλολογικό του ψευδώνυμο, καθώς το πραγματικό του όνομα ήταν Οδυσσέας Αλεπουδέλλης.

Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, αλλά η οικογένειά του είχε ρίζες από τη Λέσβο. Το 1914 ο πατέρας του μετέφερε τα εργοστάσιά του στον Πειραιά και η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Το πρώτο σχολείο του Έλληνα ποιητή, ήταν το ιδιωτικό σχολείο Δ.Ν. Μακρή, όπου από το 1917 φοίτησε για επτά χρόνια, έχοντας μεταξύ άλλων δασκάλους του τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο και τον Ι.Θ. Κακριδή. Το φθινόπωρο του 1924 εγγράφηκε στο Γ' Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών και συνεργάστηκε στο περιοδικό «Η Διάπλασις των Παίδων», χρησιμοποιώντας διάφορα ψευδώνυμα.

Το καλοκαίρι του 1928 πήρε το απολυτήριο του γυμνασίου και μετά από πιέσεις των γονέων του, αποφάσισε να σπουδάσει χημικός, ξεκινώντας ειδικά φροντιστήρια για τις εισαγωγικές εξετάσεις του επόμενου έτους. Την ίδια περίοδο ήρθε σε επαφή με το έργο του Καβάφη και του Κάλβου ανανεώνοντας τη γνωριμία του με τη «θελκτική αρχαία λυρική ποίηση». Παράλληλα ανακάλυψε το έργο του Πωλ Ελυάρ και των Γάλλων υπερρεαλιστών, που επέδρασαν σημαντικά στις ιδέες του για τη λογοτεχνία, όπως έχει παραδεχτεί ο ίδιος: «...με ανάγκασαν να προσέξω κι αδίστακτα να παραδεχτώ τις δυνατότητες που παρουσίαζε, στην ουσία της ελεύθερης ενάσκησης της, η λυρική ποίηση».

Κάτω από την επίδραση της λογοτεχνικής του στροφής, παραιτήθηκε από την πρόθεση να ασχοληθεί με τη χημεία και το 1930 εγγράφηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας. Όταν το 1933 ιδρύθηκε η Ιδεοκρατική Φιλοσοφική Ομάδα στο πανεπιστήμιο, με τη συμμετοχή των Κ. Τσάτσου, Π. Κανελλόπουλου, του Ι. Θεοδωρακόπουλου και του Ι.Συκουτρή, ο Ελύτης ήταν ένας από τους εκπροσώπους των φοιτητών, συμμετέχοντας στα "Συμπόσια του Σαββάτου" που διοργανώνονταν.

Την περίοδο 1908-1941, συνδέθηκε στενότερα με το Γιώργο Σαραντάρη, ο οποίος τον ενθάρρυνε στις ποιητικές του προσπάθειες, όταν ακόμα ο Ελύτης ταλαντευόταν σχετικά με το αν έπρεπε να δημοσιεύσει τα έργα του, ενώ τον έφερε σε επαφή και με τον «Κύκλο των Νέων Γραμμάτων (1935-1940, 1944). Το περιοδικό αυτό, με διευθυντή τον Αντρέα Καραντώνη και συνεργάτες παλιούς και νεότερους αξιόλογους Έλληνες λογοτέχνες (Γιώργος Σεφέρης, Γεώργιος Θεοτοκάς, Άγγελος Τερζάκης, Κοσμάς Πολίτης, Άγγελος Σικελιανός κ.ά.), έφερε στην Ελλάδα τις σύγχρονες δυτικές καλλιτεχνικές τάσεις και γνώρισε στο αναγνωστικό κοινό κυρίως τους νεότερους ποιητές, με τη μετάφραση αντιπροσωπευτικών έργων τους ή με άρθρα κατατοπιστικά για την ποίησή τους.

Έγινε το πνευματικό όργανο της γενιάς του '30 που φιλοξένησε στις στήλες του όλα τα νεωτεριστικά στοιχεία, κρίνοντας ευνοϊκά και προβάλλοντας τις δημιουργίες των νέων Ελλήνων ποιητών.

Το 1935 τον Ιανουάριο κυκλοφόρησε το περιοδικό «Νέα Γράμματα» και το Φεβρουάριο γνώρισε τον Ανδρέα Εμπειρίκο, που χαρακτηριστικά τον περιέγραψε: «...ο μεγάλης αντοχής αθλητής της φαντασίας, με γήπεδο την οικουμένη ολόκληρη και διασκελισμό τον Έρωτα. Το έργο του, κάθε του καινούργιο έργο, ζωσμένο από ένα μικρό ουράνιο τόξο, είναι μια υπόσχεση προς την ανθρωπότητα, μια δωρεά που αν δεν την κρατούν ακόμα όλοι στα χέρια τους είναι αποκλειστικά και μόνον από δική τους αναξιότητα». Τον ίδιο μήνα ο Εμπειρίκος έδωσε διάλεξη με θέμα «Υπερρεαλισμός, μια νέα ποιητική σχολή», που αποτέλεσε και την πρώτη επίσημη παρουσίαση του υπερρεαλισμού στο ελληνικό κοινό. Οι δύο ποιητές συνδέθηκαν με στενή φιλία, που κράτησε πάνω από 25 χρόνια.

Το 1960 διακρίθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το 1979 με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, γνωστός για τα ποιητικά του έργα, όπως το πασίγνωστο «Άξιον Εστί», «Ήλιος ο πρώτος», «Προσανατολισμοί» κ.α.

Επάξια θεωρείται ένας από τους «ανανεωτές» της Ελληνικής ποίησης, αφού διαμόρφωσε ένα προσωπικό ποιητικό ιδίωμα. Πολλά ποιήματά του μελοποιήθηκαν, ενώ συλλογές του έχουν μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε πολλές ξένες γλώσσες. Το έργο του περιλάμβανε ακόμα μεταφράσεις ποιητικών και θεατρικών έργων και υπήρξε μέλος της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών έργων Τέχνης και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Κριτικής.

Ο Οδυσσέας Ελύτης, πέθανε στις 18 Μαρτίου του 1996 από ανακοπή καρδιάς στην Αθήνα, αλλά μπορούμε να πούμε ότι είναι ο εκπρόσωπος της λογοτεχνικής γενιάς του '30, καθώς ένα από τα χαρακτηριστικά του, ήταν το ιδεολογικό δίλημμα ανάμεσα στην Ελληνική παράδοση και τον Ευρωπαϊκό μοντερνισμό.

Ποιητικές συλλογές του Οδυσσέα Ελύτη:

• «Προσανατολισμοί» (1940)

• «Ηλιος ο πρώτος, παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα» (1943)

• «Το Άξιον Εστί» (1959)

• Έξη και μια τύψεις για τον ουρανό (1960)

• Άσμα ηρωικό και πένθιμο για το χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1962)

• Θάνατος και ανάστασις του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου (1971)

• Ο Ήλιος ο ηλιάτορας (1971)

• Το φωτόδεντρο και Η δέκατη τέταρτη ομορφιά (1971)

• Τα ρω του έρωτα (1972)

• Ο Φυλλομάντης (1973)

• «Τα Ετεροθαλή» (1974)

• «Σηματολόγιον» (1977)

• «Μαρία Νεφέλη» (1978)

• «Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας» (1982)

• «Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου» (1984)

• «Ο Μικρός Ναυτίλος» (1985)

• «Τα Ελεγεία της Οξώπετρας» (1991)

• «Η ποδηλάτισσα» (1991)

• «Δυτικά της λύπης» (1995)

• «Εκ του πλησίον» (1998)

Πεζά, δοκίμια , συνεντεύξεις:

• «Η Αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου», (1942)

• «Ο ζωγράφος Θεόφιλος» (1973))

• «Ανοιχτά χαρτιά» (1974)

• «Η μαγεία του Παπαδιαμάντη» (1976)

• «Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο» (1978)

• «Ιδιωτική Οδός» (1989)

• «Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά» (1990)

• «Εν λευκώ» (1992)

• «Ο κήπος με τις αυταπάτες» (1995)

• «Συν τοις άλλοις», επιμέλεια: Ηλίας Καφάογλου (2011) -με 37 συνεντεύξεις του ποιητή-

Μεταφράσεις:

• «Δεύτερη γραφή» (1976)

• «Σαπφώ» (1984)

• «Η αποκάλυψη» (1985)

Μεγάλος αριθμός ποιημάτων του Οδυσσέα Ελύτη, έχει μελοποιηθεί και τραγουδηθεί από πολλούς καλλιτέχνες. Μερικά από αυτά είναι:

• «Άξιον Εστί», Μίκης Θεοδωράκης

• Της δικαιοσύνης Ήλιε νοητέ

• Ένα το χελιδόνι

• Μικρές Κυκλάδες

• Του μικρού Βοριά, Μίκης Θεοδωράκης

• Η Μάγια, Μίκης Θεοδωράκης

• Τα Ρω του Έρωτα

• Το θαλασσινό τριφύλλι, Λίνος Κόκκοτος

• Η πεντάμορφη στον κήπο, Γιώργος Κουρουπός

• Η νεροσταγόνα, Θόδωρος Αντωνίου

• Με την πρώτη σταγόνα της βροχής, Μάνος Χατζιδάκις

• Ο Ήλιος ο ηλιάτορας, Δημήτρης Λάγιος

• «Προσανατολισμοί», Ηλίας Ανδριόπουλος - Οδυσσέας Ελύτης, δίσκος (1984)

• Ο Ήλιος ο ηλιάτορας, Ζαράνης Πέτρος

• Ο Αύγουστος, Ζαράνης Πέτρος

Βιβλιογραφία:

• Mario Vitti, «Οδυσσέας Ελύτης: Βιβλιογραφία 1935-1971», συνεργασία Αγγελικής Γαβαθά, Ίκαρος, Αθήνα, 1977

• Κίμων Φράιερ (μετάφραση Νάσος Βαγενάς), «Άξιον Εστί το τίμημα. Εισαγωγή στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη», Κέδρος 1978

• Δ.Ν. Μαρωνίτης, «Όροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη», Κέδρος 1980

• Mario Vitti, «Οδυσσέας Ελύτης. Κριτική μελέτη», Ερμής, Αθήνα 1984

• Αφιέρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη, «Γράμματα και Τέχνες», Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1985

• «Αφιέρωμα Οδυσσέας Ελύτης», περιοδικό Χάρτης, Αθήνα, Νοέμβριος 1986

• Α. Μυκωνίου-Δρυμπέτα, «Ελύτης και σουρρεαλισμός. Η καταγραφή μιας επίδρασης», Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1988

• Νίκος Δήμου, «Δοκίμια Ι. Οδυσσέας Ελύτης», Νεφέλη, Αθήνα, 1992

• Ηλίας Πετρόπουλος, «Ελύτης, Μόραλης, Τσαρούχης», Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1998

• Α. Μπελεζίνης, «Ο όψιμος Ελύτης», Ίκαρος, Αθήνα, 1999

• Συλλογικό έργο, «Δεκαέξι κείμενα για το Άξιον Εστί», Ίκαρος, Αθήνα, 2001

• Παναγιώτης Νούτσος, . «O Eλύτης και η "πολιτική" της υπερρεαλιστικής γραφής», Θέματα Λογοτεχνίας, (Nοέμβριος 1995/ Φεβρουάριος 1996)

• Μαρία Χατζηγιακουμή, «Η υπέρβαση της ιστορίας στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη», Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2004

• Οδυσσέας Ελύτης, «Αυτοπροσωπογραφία σε λόγο προφορικό», Ύψιλον 2000