Burn out: Η ύπουλη απειλή της επαγγελματικής εξουθένωσης που μας αφορά όλους

Σε σύγχρονη επιδημία εξελίσσεται η επαγγελματική εξουθένωση, το λεγόμενο burn out.

Όπως αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας περιλαμβάνεται στην 11η αναθεώρηση της Διεθνούς Ταξινόμησης Ασθενειών (ICD-11) ως επαγγελματικό φαινόμενο. Περιγράφεται στο κεφάλαιο: «Παράγοντες που επηρεάζουν την κατάσταση της υγείας ή την επαφή με τις υπηρεσίες υγείας».

Τι αναφέρει ο ψυχίατρος Δρ. Δημήτρης Κόντης

Το Newsbomb.gr απευθύνθηκε στον ψυχίατρο, Δρ. Δημήτρη Κόντη προκειμένου να εξηγήσει όλες τις λεπτομέρειες για το burn out.

Ο Διευθυντής της Ιατρικής Υπηρεσίας του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ)
(Διευθυντής ΕΣΥ-4ο Ψυχιατρικό Τμήμα Εισαγωγών & Μονάδα Γνωστικής Αποκατάστασης, ΨΝΑ) έθεσε ολόκληρο το πλαίσιο μέσω μιας σειράς ερωταπαντήσεων.

1) Τι είναι το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης (burn-out syndrome);

Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης (burn-out syndrome) περιγράφεται ως μια ψυχολογική κατάσταση που προκύπτει λόγω χρόνιου συσσωρευμένου στρες, το οποίο κατακλύζει τον εργαζόμενο και του αποστερεί τα ψυχικά αποθέματα που τον καθιστούν ικανό να ανταπεξέλθει στην πίεση των ειδικών εργασιακών συνθηκών.
Χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με το διεθνές σύστημα ταξινόμησης των ασθενειών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ICD11) από τρεις συνιστώσες: α) αίσθημα μειωμένης ενέργειας ή εξάντλησης, β) ψυχική αποστασιοποίηση από το αντικείμενο της εργασίας ή αίσθημα αρνητισμού και κυνισμού που σχετίζεται με την εργασία και γ) μείωση της απόδοσης στην εργασία.
Το σύνδρομο αυτό δεν περιγράφεται ως ασθένεια και η περιγραφή των συμπτωμάτων περιορίζεται αποκλειστικά στον εργασιακό χώρο και όχι σε άλλους τομείς της ζωής.

2) Ποια είναι τα συμπτώματα του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης;

Τα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι δυσπροσαρμοστικές αντιδράσεις σε χρόνιους ανεπίλυτους στρεσογόνους παράγοντες.
Τα συμπτώματα είναι σωματικά, ψυχολογικά και συμπεριφορικά. Τα κοινά σημεία και συμπτώματα της εξουθένωσης περιλαμβάνουν θυμό, ευερεθιστότητα, ανυπομονησία, αυξημένη απουσία, μειωμένη παραγωγικότητα και μειωμένη ποιότητα φροντίδας.

3) Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης επηρεάζει τους γιατρούς;

Οι υγειονομικοί έχουν επανειλημμένα αποδειχτεί ως μια ομάδα υψηλού κινδύνου για εμφάνιση των συμπτωμάτων του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης.
Η έννοια της εξουθένωσης του γιατρού εμφανίστηκε στη δεκαετία του 1960. Τις τελευταίες έξι δεκαετίες περίπου, έχει αναγνωριστεί ως παγκόσμιο φαινόμενο. Γενικά αναφέρεται ότι παρατηρείται συχνότερα από άλλους επαγγελματίες και υψηλά ποσοστά εξουθένωσης παρατηρούνται σε όλα τα στάδια της ιατρικής σταδιοδρομίας, δηλαδή της ιατρικής φοιτητές, ασκούμενοι, μεταπτυχιακοί φοιτητές και εν ενεργεία ιατροί.
Τα κοινά σημεία και συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης στους γιατρούς περιλαμβάνουν θυμό, ευερεθιστότητα, ανυπομονησία, αυξημένη απουσία από τη δουλειά, μειωμένη παραγωγικότητα και μειωμένη ποιότητα φροντίδας.

Η συχνότητα εμφάνισης επαγγελματικής εξουθένωσης σε φοιτητές ιατρικής και ειδικευόμενους έχουν εκτιμηθεί ότι είναι μεταξύ 40% και 76%

Σε μια πρόσφατη διαδικτυακή μελέτη στις ΗΠΑ που διεξήχθη σε 92226 γιατρούς, οι οποίοι συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο την περίοδο Ιουλίου-Οκτωβρίου 2023, περίπου οι μισοί (49%) γιατροί απάντησαν ότι αισθάνονται επαγγελματική εξουθένωση.

4) Διαφέρει η συχνότητα της επαγγελματικής εξουθένωσης στα δύο φύλα;

Η επαγγελματική εξουθένωση είναι συχνότερη στις γυναίκες. Στην πρόσφατη διαδικτυακή μελέτη σε γιατρούς στις ΗΠΑ το 56% των γυναικών παρουσίαζε συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης.

5) Ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης;

Οι παράγοντες που μπορούν να προστατέψουν, να προκαλέσουν ή / και να διατηρήσουν το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωση μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο ευρείες κατηγορίες:

(1) οργανωτικοί παράγοντες όπως, για παράδειγμα, ο φόρτος εργασίας ή
οι συναισθηματικές απαιτήσεις που εμπλέκονται, και

(2) ατομικοί παράγοντες όπως, για παράδειγμα, η προσωπικότητα του εργαζομένου ή οι στρατηγικές αντιμετώπισης.

Οργανωτικοί παράγοντες

Ο φόρτος εργασίας, τόσο ποσοτικός όσο και ποιοτικός, όταν είναι υπερβολικός, απαιτεί συνεχή προσπάθεια, δημιουργώντας φυσιολογικό και ψυχολογικό κόστος. Τέτοια συμπτώματα μπορούν να προκαλέσουν την εμπειρία της επαγγελματικής εξουθένωσης και της ψυχολογικής αποστασιοποίησης από την εργασία ως μηχανισμού αυτοάμυνας.

Η συναισθηματική εργασία νοείται ως η ψυχολογική διαδικασία που είναι απαραίτητη για την αυτορρύθμιση των συναισθήμάτων του ατόμου που καλείται και να δείξει εκείνα τα συναισθήματα που επιθυμεί ο οργανισμός. Περιλαμβάνει τον έλεγχο ή την απόκρυψη αρνητικών συναισθημάτων όπως θυμός, ερεθισμός ή δυσφορία για να συμμορφωθεί με τους κανόνες ή τις απαιτήσεις της οργάνωσης και των στόχων της εργασίας, καθώς και την εμφάνιση συναισθημάτων που δεν υφίστανται, όπως συμπάθεια προς τους πελάτες ή τους χρήστες, αν και το αντίθετο είναι πραγματικά αισθητό, ή ηρεμία σε καταστάσεις στις οποίες αυτό που πραγματικά αισθάνεται το άτομο είναι φόβος.

Αρκετές μελέτες έχουν δείξει θετικές σχέσεις μεταξύ συναισθηματικής εργασίας και επαγγελματικής εξουθένωσης σε διαφορετικά επαγγέλματα, όπως ως εκπαιδευτικοί και εργαζόμενοι στο τμήμα ανθρώπινου δυναμικού.

Η έλλειψη ελευθερίας στην εργασία κατά την εκτέλεση καθηκόντων, καθώς και η αδυναμία επιρροής των αποφάσεων που επηρεάζουν την εργασία έχουν συσχετιστεί θετικά με υψηλότερα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης.

Όταν ο εργαζόμενος δεν γνωρίζει τι αναμένεται από αυτόν ή/και δεν έχει επαρκείς πληροφορίες σχετικά με την αποστολή του (ασάφεια ρόλων) ή, στην περίπτωσή τους, τα διάφορα καθήκοντα και οι απαιτήσεις που πρέπει να εκπληρωθούν είναι ασύμβατα ή ασυμβίβαστα μεταξύ τους (σύγκρουση ρόλων), τα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης αυξάνονται.

Η αντίληψη της ανεπαρκούς εποπτείας (π.χ. υπερβολικά κατευθυντική και άδικη εστιάζοντας μόνο στις αρνητικές πτυχές χωρίς να εκτιμώνται τα επιτεύγματα και οι προσπάθειες, ή στο άλλα ακραία καθόλου κατευθυντήρια ή ανύπαρκτα) αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης επαγγελματικής εξουθένωσης.

Αντίθετα, η δίκαιη μεταχείριση των εργαζομένων ευνοεί την αύξηση των διαθέσιμων πόρων, ασκώντας αρνητική επίδραση στη συναισθηματική εξάντληση κατά τέτοιο τρόπο ώστε οι εργαζόμενοι να είναι λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν συμπτωματολογία εξουθένωσης.

Η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης στην εργασία, είτε από συναδέλφους είτε από προϊσταμένους, καθώς και οι εσωτερικές συγκρούσεις μεταξύ συναδέλφων θεωρούνται σημαντικοί παράγοντες εξουθένωσης. Αντίθετα, η κοινωνική υποστήριξη έχει βρεθεί ότι λειτουργεί ως τροχοπέδη σε αυτό το σύνδρομο.

Οι συνθήκες του ωραρίου εργασίας που δυσχεραίνουν τον συνδυασμό οικογένειας και επαγγελματία είναι ένα άλλο σημαντικό έναυσμα της εξουθένωσης. Για παράδειγμα, εργασία σε βάρδιες, υψηλές περιστροφές, νύχτα, ή εργασία, οι πολλές ώρες εργασίας ή ο μεγάλος αριθμός υπερωριών είναι ισχυροί παράγοντες εξουθένωσης.

Επιπλέον, αυτά τα χαρακτηριστικά σχετίζονται θετικά με διαταραχές ύπνου, καρδιακά
προβλήματα, παράπονα υγείας, δυσαρέσκεια από την εργασία, μειωμένη προσοχή και απόδοση, όπως καθώς και με αυξημένο κίνδυνο ατυχημάτων

Ατομικοί παράγοντες

Παράγοντες που προστατεύουν από την επαγγελματική εξουθένωση είναι η ευχαρίστηση, η ευσυνειδησία, η εξωστρέφεια, η δεκτικότητα στην εμπειρία, το θετικό ψυχολογικό κεφάλαιο και η εστιασμένη στο πρόβλημα αντιμετώπιση

Αντίθετα παράγοντες που συμβάλλουν στην επαγγελματική εξουθένωση είναι ο νευρωτισμός, ο εξωτερικός τόπος ελέγχου, η προσωπικότητα τύπου Α, η αλεξιθυμία και η εστιασμένη στο συναίσθημα αντιμετώπιση.

Σε σχέση με τους δημογραφικούς παράγοντες αναφέρεται μια αντίστροφη σχέση μεταξύ ηλικίας και επαγγελματικής εξουθένωσης, έτσι ώστε οι άνθρωποι να βιώνουν χαμηλότερα επίπεδα εξουθένωση καθώς αυξάνεται η ηλικία τους. Ωστόσο, τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα τόσο συνεπή. Όσον αφορά στο φύλο, οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι η συναισθηματική εξάντληση και η χαμηλή επαγγελματική ολοκλήρωση τείνουν να είναι πιο συχνές στις γυναίκες, ενώ η αποπροσωποποίηση είναι πιο συχνή στους άνδρες.

Σε σχέση με την οικογενειακή κατάσταση, οι εργαζόμενοι που είναι άγαμοι (ειδικά οι άνδρες) φαίνεται να είναι πιο εκτεθειμένοι σε εξάντληση σε σύγκριση με εκείνους που ζουν με έναν σύντροφο.

6) Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για την επαγγελματική εξουθένωση των γιατρών;

Παρομοίως, οι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη της εξουθένωσης μπορούν να γίνουν κατανοητοί ως προσωπικοί και οργανωτικοί παράγοντες και η αλληλεπίδραση αυτών των παραγόντων, καθορίζει την τελική εμπειρία της εξουθένωσης.

Οι προσωπικοί παράγοντες συμπεριλαμβάνουν τη νεαρότερη ηλικία, το θήλυ φύλο, το υψηλότερο επίπεδο αφοσίωσης, την υψηλή ευσυνειδησία, την ανάληψη υψηλότερης ευθύνης για την ανατεθείσα εργασία, την τάση αυτοκριτικής, την υπερβολική δέσμευση στην εργασία, την τάση του ατόμου να είναι τελειομανής, ιδεαλιστής και εργασιομανής. Επιπλέον οι υπερβολικές φιλοδοξίες, οι μαζοχιστικές τάσεις, η κακή ικανότητα αντιμετώπισης του στρες, η χρήση ουσιών, ένα ανεπαρκές σύστημα υποστήριξης εκτός του εργασιακού περιβάλλοντος (π.χ. χωρίς σύζυγο, σύντροφο ή παιδιά), η στέρηση ύπνου, το υψηλό επίπεδο σύγκρουσης μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, το υψηλό επίπεδο θυμού, μοναξιάς ή άγχους, το άγχος των εργασιακών σχέσεων, το άγχος επίδοσης, η δυσκολία "αποσύνδεσης" μετά την εργασία, τα προβλήματα ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και η αδυναμία μεταβίβασης ευθυνών συμβάλλουν στην εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης.

Οι παράγοντες που συνδέονται με τη δουλειά (οργανωτικοί παράγοντες) είναι ο υπερβολικός φόρτος εργασίας, οι προσδοκίες φόρτου εργασίας, οι πολλές ώρες εργασίας, τα καθήκοντα συχνών κλήσεων (νυχτερινή κλήση ή κλήση Σαββατοκύριακου), το κακό περιβάλλον εργασίας ή οργάνωση, πλήρης τεκμηρίωση σε ηλεκτρονικά ιατρικά αρχεία, ο χρόνος που δαπανάται στο σπίτι για παράγοντες που σχετίζονται με την εργασία, η χαμηλή οικονομική αμοιβή για την εργασία, ο κίνδυνος μηνύσεων για αθέμιτες πρακτικές.

Επίσης οι ηγετικές ικανότητες των άμεσων εποπτών, ειδικά εκείνων που απασχολούνται από άλλους (ανειδίκευτοι ή, χειρότερα, ένα απόν αφεντικό), η περιορισμένη διαπροσωπική συνεργασία, οι περιορισμένες ευκαιρίες επαγγελματικής εξέλιξης, οι αντιφατικές οδηγίες, η πίεση χρόνου, η ισχυρή ιεραρχία, η χαμηλή αυτονομία συνεισφοράς ή έκφρασης γνώμης. Επίσης, συμβάλουν αρνητικά οι λιγότερες ευκαιρίες συμμετοχής, η έλλειψη σαφήνειας σχετικά με τους ρόλους, η ανεπαρκής κοινωνική υποστήριξη και η χαμηλή ή έλλειψη θετικής ανατροφοδότησης.

Στην πρόσφατη διαδικτυακή μελέτη στις ΗΠΑ, οι ίδιοι οι γιατροί ενοχοποιούν για την εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης κυρίως τις πολλές γραφειοκρατικές διαδικασίες, τις πολλές ώρες δουλειάς, την έλλειψη σεβασμού από τη Διοίκηση ή τους συναδέλφους, τους ανεπαρκείς μισθούς και της έλλειψη αυτονομίας και ελέγχου.

7) Ποιες είναι οι συνέπειες της επαγγελματικής εξουθένωσης;

Οι συνέπειες είναι αρχικά ψυχολογικής φύσης, αλλά όταν διατηρούνται με την πάροδο του χρόνου, μεταφράζονται σε δυσμενείς επιπτώσεις στη σωματική/βιολογική υγεία και συμπεριφορές των εργαζομένων, οι οποίες με τη σειρά τους θα έχουν ανεπιθύμητες οργανωτικές συνέπειες.

Οι ψυχολογικές συνέπειες που δημιουργούνται από το σύνδρομο της εξάντλησης στην εργασία εμφανίζονται τόσο σε γνωστικό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο. Διαφορετικές μελέτες έχουν συσχετίσει αυτό το σύνδρομο με προβλήματα συγκέντρωσης και μνήμης, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, μειωμένη ικανότητα αντιμετώπισης, άγχος, κατάθλιψη, δυσαρέσκεια με τη ζωή, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αϋπνία, ευερεθιστότητα και αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ και καπνού. Άλλοι ερευνητές έχουν έδειξε επίσης ότι αυτό το σύνδρομο μπορεί να αποτελέσει σημαντικό κίνδυνο αυτοκτονίας.

Ως προς τις σωματικές συνέπειες, αρκετές ανασκοπήσεις μελετών καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι εργαζόμενοι με υψηλότερα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης είναι είναι πιο πιθανό να υποφέρουν από ποικίλα προβλήματα σωματικής υγείας, όπως μυοσκελετικά πόνος, γαστρικές αλλοιώσεις, καρδιαγγειακές διαταραχές, πονοκέφαλοι, αυξημένη ευπάθεια σε λοιμώξεις, καθώς και αϋπνία και χρόνια κόπωση. Η επαγγελματική εξουθένωση έχει επίσης βρεθεί ότι αυξάνουν επικίνδυνα τα επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα και αποτελούν ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για διαβήτη τύπου 2.

Σχετικά με τις συμπεριφορικές συνέπειες, εκτός από τα προβλήματα σωματικής και ψυχολογικής υγείας, η επαγγελματική εξουθένωση σχετίζεται άμεσα με τη δυσαρέσκεια από την εργασία, τη χαμηλή οργανωτική δέσμευση, τις αυξημένες απουσίες, και με μειώσεις στην απόδοση.

Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι εργαζόμενοι με σύνδρομο εξουθένωσης μπορεί δικαιολογημένα να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους. Ωστόσο, άλλοι αποφασίζουν να συνεχίσουν να εργάζονται Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε “παρουσιασμό” στην εργασία (δηλαδή, άτομα πηγαίνουν στη δουλειά, αν και δεν εκπληρώνουν πραγματικά τις ευθύνες τους λόγω προβλημάτων υγείας). Επιπλέον, η επαγγελματική εξουθένωση μπορεί να οδηγήσει σε αποκλίνουσες και αντιπαραγωγικές συμπεριφορές στους εργαζόμενους, επιθετικότητα μεταξύ συναδέλφων και προς τους πελάτες,, χρήση οινοπνεύματος και ψυχοτρόπων ναρκωτικών, κακή χρήση εταιρικού υλικού, ή ακόμα και κλοπή.

Σχετικά με τις οργανωτικές συνέπειες, οι αρνητικές συνέπειες που βιώνουν σε ατομικό επίπεδο οι εργαζόμενοι με επαγγελματική εξουθένωση μεταφράζονται σε χαμηλά κίνητρα και απόδοση που μπορούν να επεκταθούν στη μονάδα εργασίας και την οργάνωση, προκαλώντας μείωση της ποιότητας των υπηρεσιών . Ομοίως, οι εργαζόμενοι που πάσχουν από επαγγελματική εξουθένωση επηρεάζουν τον υπόλοιπο οργανισμό, προκαλώντας μεγαλύτερες συγκρούσεις ή διακοπή των εργασιών, μειώνοντας έτσι την παραγωγή και αυξάνοντας τους χρόνους παραγωγής .
Επομένως, όπως υποδεικνύεται στη θεωρία της συναισθηματικής μετάδοσης, η εξουθένωση μπορεί να προκαλέσει «μόλυνση» δημιουργώντας ένα κακό εργασιακό περιβάλλον. Αυτό το σύνδρομο επίσης συνήθως δημιουργεί σημαντικές οικονομικές απώλειες ως συνέπεια απουσιών, απώλειας αποτελεσματικότητας και αντιπαραγωγικές συμπεριφορές.

8) Ποιες είναι οι συνέπειες της επαγγελματικής εξουθένωσης των γιατρών;

Η επαγγελματική εξουθένωση μεταξύ των γιατρών συνδέεται με πλήθος αρνητικών συνεπειών για τους γιατρούς, τους ασθενείς και το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης.

Οι συνέπειες για τους γιατρούς περιλαμβάνουν τη φθορά από το ιατρικό επάγγελμα, το υψηλότερο ποσοστό διακοπής της εργασίας, τη μειωμένη ενσυναίσθηση, τη μειωμένη παραγωγικότητα, την εξαπάτηση/ανέντιμη συμπεριφορά σχετικά με τη φροντίδα των ασθενών, το χαμηλό ηθικό για το προσωπικό, την αυξημένη χρήση ουσιών, δηλαδή αλκοόλ και χρήση παράνομων ναρκωτικών, τη διαταραχή μετατραυματικού στρες, τα συζυγικά προβλήματα, διαζύγιο, την αυτοκτονικότητα, την πρόωρη θνησιμότητα, το αυξημένο ποσοστό μηνύσεων για αθέμιτη πρακτική, τη χαμηλή ικανοποίηση από την εργασία, τη χαμηλότερη αντίληψη της ποιότητας της ομαδικής εργασίας και την αύξηση του κινδύνου τροχαίων ατυχημάτων ή παρ' ολίγον ατυχημάτων.

Οι συνέπειες για τους ασθενείς είναι μεταξύ άλλων ο αυξημένος κίνδυνος σοβαρών ιατρικών λαθών, ο αυξημένος κίνδυνος ανεπιθύμητων περιστατικών ασφάλειας ασθενών, η κακή ποιότητα φροντίδας, η χαμηλή ικανοποίηση ασθενών και ο μεγαλύτερος χρόνος ανάρρωσης.

Οι συνέπειες για το σύστημα υγείας περιλαμβάνουν τη μειωμένη παραγωγικότητα, τις αυξημένες απουσίες από την εργασία, το υψηλότερο ποσοστό εναλλαγής θέσεων εργασίας και το αυξημένο κόστος (λόγω ιατρικών λαθών, μηνύσεων αμέλειας, απουσιών, και χαμηλότερη παραγωγικότητα θέσεων εργασίας).

Στην πρόσφατη διαδικτυακή μελέτη, το 86% των γιατρών που απάντησαν στις ΗΠΑ αναφέρουν ότι η επαγγελματική εξουθένωση έχει επηρεάσει τις προσωπικές τους σχέσεις.

9) Ποιες ιατρικές ειδικότητες επηρεάζονται περισσότερο και ποιες λιγότερο από την επαγγελματική εξουθένωση;

Σύμφωνα με την πρόσφατη διαδικτυακή μελέτη στις ΗΠΑ, συχνότερα προσβάλλονται οι γιατροί της Επείγουσας Ιατρικής (63%), οι γυναικολόγοι, οι ογκολόγοι, οι παιδίατροι, οι οικογενειακοί ιατροί και οι ακτινολόγοι. Λιγότερο επηρεάζονται οι Πλαστικοί Χειρουργοί, οι Οφθαλμίατροι και οι Ψυχίατροι.

10) Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η επαγγελματική εξουθένωση;

Η επαγγελματική εξουθένωση αντιμετωπίζεται λαμβάνοντας υπόψη τις τρεις βαθμίδες της πρόληψης, την πρωτογενή, τη δευτερογενή και την τριτογενή.

Η πρωτογενής πρόληψη απευθύνεται σε όλους τους εργαζόμενους και σκοπός της είναι να μειώσει ή να εξαλείψει τους οργανωτικούς παράγοντες κινδύνου για την πρόληψη της εμφάνισης εξουθένωσης. Η πρωτογενής συνάδει περισσότερο με τις αρχές ενός συστήματος διαχείρισης της πρόληψης των επαγγελματικών κινδύνων παρέχοντας στους εργαζομένους επαρκή υποστήριξη, προσαρμογές θέσεων εργασίας, πληροφορίες και επαρκή κατάρτιση για την αντιμετώπιση αυτού του ψυχοκοινωνικού κινδύνου.

Η δευτερογενής πρόληψη, από την άλλη πλευρά, πραγματοποιείται μόλις εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα της εξουθένωσης, επομένως δεν απευθύνεται σε όλους τους εργαζόμενους, αλλά μόνο σε εκείνους που είναι ήδη επηρεασμένη και ο σκοπός της γενικά είναι ότι τέτοια συμπτώματα δεν εξελίσσονται περαιτέρω, βελτιώνοντας τον τρόπο με τον οποίο το άτομο ανταποκρίνεται σε αυτούς τους στρεσογόνους παράγοντες. Οι παρεμβάσεις αυτές στοχεύουν περισσότερο στα άτομα παρά στον οργανισμό, επιφέροντας αλλαγές στις στάσεις και βελτίωση των πόρων αντιμετώπισής τους, πράγμα που δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν οργανωτικές παρεμβάσεις επίσης.

Τέλος, η τριτογενής πρόληψη επικεντρώνεται σε εργαζόμενους που είναι εμφανίζουν ήδη:

Επαγγελματική εξουθένωση. Ο στόχος αυτού του τύπου πρόληψης είναι να μειωθούν οι πιο σοβαρές βλάβες (π.χ. σοβαρά προβλήματα υγείας ή/και κακή απόδοση στην εργασία).

Δεδομένου ότι αυτό το είδος παρέμβασης αποσκοπεί στην προσπάθεια αποκατάστασης της ζημίας που υπέστη ο εργαζόμενος σωματικά και/ή ψυχολογικά θεωρείται αντιδραστική και όχι πρόληψη, αλλά θεραπεία.

Από μια άλλη οπτική γωνία, θα ταξινομήσουμε τις παρεμβάσεις λαμβάνοντας υπόψη τον υποστηρικτή της παρέμβασης, δηλαδή ποιος οργανώνει, αποφασίζει και, αν χρειαστεί, χρηματοδοτεί τις δράσεις για να εκτελείται.

Υπό την έννοια αυτή, οι παρεμβάσεις μπορούν να ταξινομηθούν ως εξής:

(1) προωθούνται από την οργάνωση, η οποία με τη σειρά τους θα μπορούσε να υποδιαιρεθούν σε δράσεις που απευθύνονται στην οργανωτική και τη διάρθρωση της εργασίας και τις δράσεις που απευθύνονται στους εργαζομένους (π.χ. Βελτίωση περιεχομένου και σταθμών εργασίας, παρακολούθηση επαγγελματικής εξουθένωσης και σχεδιασμός εξατομικευμένα σχέδια, Εξανθρωπισμός των χρονοδιαγραμμάτων εργασίας και εφαρμογή σχεδίων ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής , καθοδήγηση-coaching και εκείνες που

(2) προωθούνται από άτομα, οι οποίες θα μπορούσαν επίσης να υποδιαιρεθούν σε παρεμβάσεις που απευθύνονται στον εαυτό του ως άτομο και παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση της αλληλεπίδρασης του ατόμου με τον οργανισμό και με πτυχές της εργασίας (π.χ. φυσική άσκηση, ψυχοθεραπεία, διαχείριση χρόνου).

11) Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η επαγγελματική εξουθένωση των γιατρών;

Επί του παρόντος, δεν υπάρχoυν σαφείς κατευθυντήριες γραμμές για τη διαχείριση της επαγγελματικής εξουθένωσης, αλλά μερικές από τις παρεμβάσεις σε ατομικό επίπεδο, οι οποίες θεωρούνται χρήσιμες για την επαγγελματική εξουθένωση, περιλαμβάνουν γνωστικές-συμπεριφορικές τεχνικές, τεχνικές διαλογισμού και χαλάρωσης, την ανάπτυξη διαπροσωπικών δεξιοτήτων και την ανάπτυξη γνώσεων και δεξιοτήτων που σχετίζονται με την εργασία. Επιπλέον, διάφορες παρεμβάσεις σε επίπεδο οργάνωσης και διεπαφής ιατρού-οργανισμού έχουν επίσης προταθεί για την αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης των γιατρών.

Στην πρόσφατη διαδικτυακή μελέτη στις ΗΠΑ, οι γιατροί ανέφεραν ότι οι ίδιοι αντιμετωπίζουν την επαγγελματική εξουθένωση κυρίως. με άσκηση, με την συνομιλία με την οικογένεια και με φίλους, με τον ύπνο, με τη μουσική. Ωστόσο αναφέρουν και δυσλειτουργικές συμπεριφορές όπως είναι η κακή διατροφή και η κατανάλωση αλκοόλ ή ουσιών.

12) Ποια είναι τα ευρήματα μελετών που έχουν διερευνήσει την επαγγελματική εξουθένωση στην Ελλάδα;

Μια πληθώρα μελετών έχουν διερευνήσει την επαγγελματική εξουθένωση στη χώρα μας. H επαγγελματική εξουθένωση έχει διερευνηθεί σε επαγγέλματα υγείας , αλλά και σε άλλα επαγγέλματα, όπως είναι οι εργαζόμενοι στην εκπαίδευση, στον αθλητισμό, οι εργαζόμενοι σε τραπεζικά ιδρύματα, στην αστυνομία. Φαίνεται ότι οι επαγγελματίες υγείας παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά. Οι παράγοντες που συνδέονται με την επαγγελματική εξουθένωση στις μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε χώρες του εξωτερικού επιβεβαιώνονται και στην Ελλάδα.

Διαφέρει η επαγγελματική εξουθένωση στην Ελλάδα από άλλες χώρες?
Δεν υπάρχουν πολλές συγκριτικές μελέτες. Ο Schaufeli (2018) αφού εξέτασε τα μέσα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης στην Ευρώπη αναφέρει ότι η Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται στην κατηγορία μεσαίας επαγγελματικής εξουθένωσης.

13) Πώς επηρεάζονται οι Έλληνες γιατροί από το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης;

Έρευνες έχουν δείξει παρόμοια ευρήματα με αυτά των άλλων χωρών και στην Ελλάδα. Υπάρχουν δεδομένα τα οποία υποστηρίζουν την εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης σε ειδικευόμενους και σε ειδικούς γιατρούς που εργάζονται σε δημόσια, ιδιωτικά νοσοκομεία ή στην κοινότητα.