Θερμό επεισόδιο Ελλάδας - Τουρκίας: Τι ζητούν οι Τούρκοι στο Αιγαίο – Όλοι οι χάρτες

Με την Τουρκία να κλιμακώνει επικίνδυνα την ένταση στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο, καθίσταται πλέον επιτακτική η ανάγκη διευκρίνισης ορισμένων εννοιών που έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας.

Τα τελευταία χρόνια ακούμε συνεχώς τις λέξεις χωρικά ύδατα, υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, αλλά λίγοι γνωρίζουμε τι σημαίνουν ακριβώς αυτοί οι όροι. Πρόκειται τρεις έννοιες, οι οποίες περιλαμβάνουν νομικούς και κυριαρχικούς όρους, οι οποίοι καθιστούν αρκετά περίπλοκη και δύσκολη την κατανόησή τους.

Το Newsbomb.gr επιχειρεί να δώσει με απλά λόγια την ερμηνεία αυτών των όρων, καθώς και τις παραμέτρους τους για να μη δημιουργείται η οποιαδήποτε σύγχυση ή παρερμηνεία.

Όπως εύστοχα έχει αναφέρει με σχετική αρθρογραφία ο κ. Συρίγος, το 1975 κατέστη σαφές στην τουρκική πλευρά ότι το διεθνές δίκαιο της θάλασσας δεν εξυπηρετούσε τις επιδιώξεις της στο Αιγαίο. Η ύπαρξη μεγάλου αριθμού ελληνικών νησιών που σχημάτιζαν μακρές αλυσίδες σε όλο το Αιγαίο περιόριζε τις τουρκικές διεκδικήσεις σε μια ζώνη παράλληλη με τις μικρασιατικές ακτές. Για να ξεπεράσει το εμπόδιο, η Άγκυρα διατύπωσε μια καινοφανή πρόταση για κοινή έρευνα και εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου.

Οι δύο χώρες θα είχαν το αποκλειστικό δικαίωμα να εκμεταλλευθούν πλουτοπαραγωγικές πηγές που βρισκόταν εντός των χωρικών τους υδάτων, δηλαδή έως έξι μίλια από τις ακτές τους. Έξω από τα χωρικά ύδατα όμως, το υπέδαφος του Αιγαίου θα αποτελούσε ζώνη κοινής εκμεταλλεύσεως ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία. Στη ζώνη αυτή τα ωφελήματα θα διανέμονταν εξ ημισείας μεταξύ των δύο χωρών.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ενώ η Τουρκία δικαιούται ένα περιορισμένο τμήμα υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο, διά της συνεκμεταλλεύσεως ευελπιστούσε ότι θα αποκτήσει το 50% ή, τέλος πάντων, ένα σημαντικό ποσοστό. Επιπλέον, θα αποκτούσε δικαιώματα σε οποιοδήποτε κοίτασμα υδρογονανθράκων υπήρχε οπουδήποτε στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, είτε ήταν ανάμεσα στη Λέσβο και στη Λήμνο είτε ήταν στον Θερμαϊκό Κόλπο ή στο Κρητικό Πέλαγος. Κατ’ ουσίαν, με τη συνεκμετάλλευση το Αιγαίο θα μετατρεπόταν σε μια πελώρια περιοχή συγκυριαρχίας των δύο χωρών.

Η Ελλάδα απέρριψε αμέσως την τουρκική πρόταση. Τον Σεπτέμβριο του 1976, που το θέμα συζητήθηκε στη Βουλή των Ελλήνων, ετέθησαν οι εξής τρεις προϋποθέσεις για συνεκμετάλλευση: (α) Οι δύο χώρες θα οριοθετούσαν την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου. (β) Μετά την οριοθέτηση θα μπορούσε να δημιουργηθεί περιορισμένη ζώνη κοινής εκμεταλλεύσεως μόνον εκατέρωθεν του ορίου των δύο υφαλοκρηπίδων που θα περιελάμβανε τμήματα υφαλοκρηπίδας και από τις δύο χώρες. (γ) Οι πλουτοπαραγωγικές πηγές που θα ανακαλύπτονταν σε αυτή τη ζώνη θα ήσαν εκ των προτέρων μοιρασμένες βάσει συγκεκριμένων ποσοστών. Οι τρεις προϋποθέσεις της Αθήνας αντικατοπτρίζουν τη σχετική διεθνή πρακτική. Πρώτα χαράσσεται το όριο της υφαλοκρηπίδας (ή της ΑΟΖ). Εάν βρεθούν κοιτάσματα που βρίσκονται πάνω στο όριο, μία από τις λύσεις που ακολουθούνται είναι η συνεκμετάλλευση. Επί παραδείγματι, Κύπρος και Αίγυπτος έχουν υπογράψει συμφωνία για συνεκμετάλλευση κοιτασμάτων που μπορεί να βρεθούν στην περιοχή εκατέρωθεν του ορίου των ΑΟΖ των δύο κρατών.

Δείτε εδώ τους αποκαλυπτικούς χάρτες της αλήθειας με τις παράλογες διεκδικήσεις των Τούρκων

0113

0213

0313

0413

0513

0613

0713

0813

0913

1013

1113

1213

1313

Η Τουρκία δεν πτοήθηκε από την ελληνική άρνηση. Χαρακτήρισε τη συνεκμετάλλευση ευθύδικη λύση (equitable solution), παρότι ήταν απαλλαγμένη από αναφορές στο διεθνές δίκαιο. Ακολούθως, προέβαλε την πρότασή της ως πρακτική, ρεαλιστική και ανταποκρινόμενη στις μοναδικές –κατά τη γνώμη της– γεωγραφικές συνθήκες του Αιγαίου (σε ήσσονος σημασίας διαμάχες που δεν διακυβεύονται συμφέροντά τους, οι μεγάλες δυνάμεις αρέσκονται σε πρακτικές και ρεαλιστικές λύσεις που δείχνουν –πάντα– την ηγετική στόφα εκείνων που τις αποδέχονται…). Ο τελευταίος Τούρκος ηγέτης που αναφέρθηκε επισήμως σε συνεκμετάλλευση ήταν ο Τουργκούτ Οζάλ το 1988. Εκτοτε το θέμα παρέμεινε εν υπνώσει, όπως τόσα και τόσα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Στις αρχές του 2000 το τουρκικό ενδιαφέρον για υδρογονάνθρακες μετατοπίστηκε στην Ανατολική Μεσόγειο. Τον Απρίλιο του 2012 η Τουρκία διεκδίκησε επισήμως όλη την περιοχή δυτικά της Κύπρου έως και νότια της Ρόδου (από τον 28ο έως τον 32ο μεσημβρινό). Κατά πάγια τουρκική πρακτική, η διεκδίκηση πήρε τη μορφή εκχωρήσεως όλης αυτής της περιοχής στην τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου, ΤΡΑΟ. Ακολούθως, τον Μάρτιο του 2013 ο Ερντογάν στο τέλος ακόμη μιας ελληνοτουρκικής συναντήσεως ανέφερε τη φράση «καζάν-καζάν». Είναι η τουρκική μετάφραση του αμερικανικού όρου «win-win» που χρησιμοποιείται στο παίγνιο αμοιβαίου οφέλους. Στόχος είναι μέσα από μια διαπραγμάτευση να βγουν ωφελημένα και τα δύο ενδιαφερόμενα μέρη.

Ο Ερντογάν με τη φράση του επανέφερε τη συνεκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας. Δεν περιοριζόταν, όμως, πλέον στο Αιγαίο, όπου είναι άγνωστη η ύπαρξη σημαντικών αποθεμάτων υδρογονανθράκων. Τον ενδιέφερε πρωτίστως η Ανατολική Μεσόγειος, όπου αποδεδειγμένα υπάρχουν εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα. Το μήνυμα Ερντογάν είναι απλό και συγκεκριμένο: Οι εκατέρωθεν διεκδικήσεις Ελλάδος - Τουρκίας δεν θα επιτρέψουν σε κανένα από τα δύο κράτη να προχωρήσει σε εκμετάλλευση. Αντί να τρωγόμαστε, μπορούμε να τα συνεκμεταλλευθούμε (ή συνδιαχειριστούμε). Φυσικά, εάν υπάρξει συνεκμετάλλευση τέτοιου τύπου, περιττεύει και η οριοθέτηση. Εκεί εντάσσεται και το μήνυμα περί «καζάν-καζάν». Κατά τη γνώμη του Ερντογάν, σε μια τέτοια περίπτωση και οι δύο χώρες θα βρεθούν κερδισμένες.

Η πρόταση Ερντογάν εξηγεί πλήρως και τις ακρότητες που διακινούν οι Τούρκοι τους τελευταίους μήνες υπό τον τίτλο «γαλάζια πατρίδα». Πρόκειται για μια τεράστια περιοχή που καλύπτει το ήμισυ της Ανατολικής Μεσογείου. Σε αυτήν περιλαμβάνονται, εκτός από την υφαλοκρηπίδα της Τουρκίας, η ΑΟΖ ολόκληρης της Κύπρου και οι υφαλοκρηπίδες Καστελλόριζου, Ρόδου, Καρπάθου, Κάσου και του ανατολικού τμήματος της Κρήτης. Σε πολλές από αυτές τις περιοχές οι τουρκικές διεκδικήσεις είναι εντελώς παράλογες από πλευράς διεθνούς δικαίου. Η Τουρκία ούτε γειτνιάζει με αυτές τις περιοχές ούτε έχει θαλάσσιο μέτωπο. Τις αναφέρει, όμως, επειδή κυνηγά τη συνεκμετάλλευση/συνδιαχείριση.

Το ενδιαφέρον είναι ότι εξαιρεί από την πρότασή της όσες περιοχές διεκδίκησε τον Απρίλιο του 2012 (28ος έως 32ος μεσημβρινός). Επί παραδείγματι, δεν συζητεί για συνεκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας της Ανατολίας ή έστω του Καστελλόριζου. Θεωρεί τις συγκεκριμένες περιοχές δικές της. Ζητεί συνεκμετάλλευση για τις περιοχές νοτίως της Κύπρου ή της Κρήτης. Είναι προφανές ότι η τουρκική πρόταση αρμόζει σε χώρες μειωμένης κυριαρχίας. Επειδή πιθανόν κάποιοι ξένοι να μας πιέσουν –στο πλαίσιο του «ρεαλισμού»– να εξετάσουμε παρόμοιες προτάσεις, αξίζει να θυμηθούμε τις προϋποθέσεις που είχαμε θέσει το 1976.
Η Τουρκία θέτει πλειάδα θεμάτων.
Μπορούμε να τα λύσουμε όλα;
Μπορούμε να συζητήσουμε για αποστρατιωτικοποίηση των ανατολικών νησιών του Αιγαίου, με την Τουρκία να εισβάλλει στα γειτονικά της κράτη όποτε θέλει; Μπορούμε να εξετάσουμε το εδαφικό καθεστώς των 18 νησιών που θέτει η Τουρκία, εκ των οποίων 14 είναι κατοικημένα;
Προφανώς και όχι.

Τι είναι χωρικά ύδατα

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), τα χωρικά ύδατα ή αιγιαλίτιδα ζώνη αποτελούν τη φυσική επέκταση της εθνικής κυριαρχίας μίας χώρας, πέρα από τις ακτές, προς τη θάλασσα.

Η φυσική αυτή επέκταση, η οποία περιλαμβάνει τα ύδατα, τον βυθό, το υπέδαφος και τον εναέριο χώρο, θεωρείται τμήμα του εθνικού εδάφους, με την εκάστοτε χώρα να έχει δικαίωμα άσκησης «πλήρους κυριαρχικής εξουσίας».

Το μέγεθος της επέκτασης της εθνικής κυριαρχίας, διαχρονικά, καθορίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη.

Μέχρι το 1936, τα χωρικά ύδατα εκτείνονταν έως τα 3 ναυτικά μίλια. Από το 1936 και έκτοτε, η έκταση των χωρικών υδάτων διευρύνθηκε στα 6 ναυτικά μίλια, κάτι το οποίο υιοθέτησε και η Ελλάδα.

Το 1994 - και σύμφωνα με απόφαση των Ηνωμένων Εθνών για το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας - το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων ορίστηκε στα 12 ναυτικά μίλια.

Ωστόσο, η Ελλάδα μέχρι και σήμερα δεν έχει προβεί στην ενεργοποίηση αυτού του δικαιώματος στο Αιγαίο. Στο Ιόνιο από την άλλη, η συμφωνία για οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ιταλία αλλάζει τα δεδομένα και δημιουργεί συνθήκες για αιγιαλίτιδα ζώνη στα 12 ναυτικά μίλια.

Από την πλευρά της η Τουρκία, με απόφαση της Εθνοσυνέλευσής τον Ιούνιο του 1995, έχει επανειλημμένως προειδοποιήσει με το γνωστό «casus belli», θεωρώντας δηλαδή, ως αιτία πολέμου την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια.

Σημειώνεται πως, με βάση το Άρθρο 3 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, η επέκταση των χωρικών υδάτων αποτελεί απόφαση του κάθε κράτους, χωρίς να απαιτείται η ρητή συναίνεση των γειτονικών χωρών ή της διεθνούς κοινότητας.

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι Ελλάδα και Τουρκία αν και έχουν το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, καμία από τις δύο χώρες δεν το έχει ασκήσει, εξακολουθώντας να εφαρμόζουν τον κανόνα των 6 ναυτικών μιλίων.

Μάλιστα, σε αρκετά σημεία του Αιγαίου, η έκταση των χωρικών υδάτων είναι μικρότερη και των 6 ναυτικών μιλίων. Δηλαδή, η απόσταση των ελληνικών και των τουρκικών ακτών είναι μικρότερη των 12 ναυτικών μιλίων (σ.σ. 6 ναυτικά μίλια για την Ελλάδα, 6 ναυτικά μίλια για την Τουρκία)

Σ' αυτές τις περιπτώσεις, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, εφαρμόζεται ο κανόνας της μέσης γραμμής, δηλαδή ο διαχωρισμός γίνεται στη βάση της μέσης απόστασης από τις ακτές των δύο χωρών.

Τι είναι η υφαλοκρηπίδα

Τη συγκεκριμένη έννοια την ακούμε πολύ συχνά το τελευταίο διάστημα, με πολλούς ωστόσο να μην αντιλαμβάνονται επακριβώς τον ορισμό της.

Η υφαλοκρηπίδα έχει μεγάλη οικονομική σημασία, αφού σχετίζεται με την αλιεία, την εξόρυξη υδρογονανθράκων κ.ά. Επίσης διότι συχνά βρίσκονται σε αυτήν ή κάτω από αυτήν ορυκτός πλούτος (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα), καθώς και άβια και έμβια ακίνητα είδη (βενθικά είδη), όπως κοράλλια, σφουγγάρια κλπ. Έτσι υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την εκμετάλλευσή της.

Στον βαθμό που ανήκει στην αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα) του παράκτιου κράτους, η εκμετάλλευσή της ανήκει αναμφισβήτητα σε αυτό. Πρόβλημα ανέκυψε στο Διεθνές Δίκαιο με την υφαλοκρηπίδα πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης, σχετικά με το αν και αυτή ανήκει στο πλησιέστερο παράκτιο κράτος ή αν καλύπτεται από την ελευθερία των θαλασσών που ισχύει στην ανοιχτή θάλασσα.

Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο και τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1980, ως υφαλοκρηπίδα ορίζεται ο βυθός της θάλασσας σε ακτίνα 200 ναυτικών μιλίων από την ακτή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, η ακτίνα αυτή δύναται να είναι μεγαλύτερη και των 200 ναυτικών μιλίων, φθάνοντας έως τα 350 ναυτικά μίλια.

Τα νησιά, οι νησίδες, οι βραχονησίδες, οι σκόπελοι και ανορθωμένοι βράχοι,(π.χ. πόρτες Πάρου), που περιβάλλονται μεν από θάλασσα πλην όμως δεν καλύπτονται από το χειμέριο κύμα ή την μεγίστη πλύμη, έχουν κι αυτά υφαλοκρηπίδα.

Εξαίρεση αποτελούν, σύμφωνα με το άρθρο 121 της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, οι βραχονησίδες και οι βράχοι, οι οποίοι δε μπορούν να διατηρήσουν ανθρώπινο πληθυσμό ή αυτόνομη οικονομική ζωή (καλλιέργεια ή κτηνοτροφία). Αυτοί οι βράχοι έχουν μεν αιγιαλίτιδα ζώνη, δεν έχουν όμως δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα ή στην αποκλειστική οικονομική ζώνη (αφού δεν υφίσταται επ΄ αυτών).

Σε κάθε περίπτωση, όμως, τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική υφαλοκρηπίδα, η κυριαρχία ανήκει στο κράτος όπου ανήκουν οι αντίστοιχες ακτές.

Το παράκτιο κράτος έχει συγκεκριμένα κυριαρχικά δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας. Στο παράκτιο κράτος ανήκουν, σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1982, τα ορυκτά του εδάφους και του υπεδάφους του βυθού, οι μη ζώντες οργανισμοί του βυθού, καθώς και οι ζώντες οργανισμοί του βυθού που ανήκουν στα καθιστικά είδη (είδη που δεν μπορούν να κινηθούν μόνα τους χωρίς συνεχή επαφή με τον βυθό). Αντίθετα, δεν ανήκουν ούτε τα ύδατα, ούτε η επιφάνεια της θάλασσας, καθώς ούτε και ο εναέριος χώρος.

Τονίζεται σαφώς πως τα παράκτια αυτά δικαιώματα του κράτους τού ανήκουν αυτοδικαίως, ανεξάρτητα από την τήρηση οποιωνδήποτε διατυπώσεων (π.χ. δήλωσης, οριοθέτησης κλπ.) και είναι αποκλειστικά: ακόμα κι αν δεν τα ασκήσει το παράκτιο κράτος, δεν δικαιούται να τα ασκήσει κανένα άλλο κράτος.

Όταν η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους «συναντάται» με την υφαλοκρηπίδα ενός δεύτερου κράτους, τότε θα πρέπει να υπάρξει διακανονισμός μεταξύ των δύο γειτονικών χωρών.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, για παράδειγμα, ενώ υπάρχει οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Άλλωστε, η Άγκυρα δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση του ΟΗΕ (1980), αντιδρώντας στη διάταξη, σύμφωνα με την οποία «τα νησιά, οι νησίδες, οι βραχονησίδες, οι σκόπελοι και ανορθωμένοι βράχοι διατηρούν το δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα».

Τι είναι ΑΟΖ

Σύμφωνα επίσης με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του, ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ορίζεται η θαλάσσια έκταση, εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης και της παραγωγής ενέργειας.

Η έκταση της ΑΟΖ υπολογίζεται πέραν των χωρικών υδάτων και έως τα 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή, ενώ η δικαιοδοσία του παράκτιου κράτους αφορά τα ύδατα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ο βυθός και το υπέδαφος.

Όπως και στις περιπτώσεις των χωρικών υδάτων και της υφαλοκρηπίδας, εφόσον οι ΑΟΖ δύο χωρών αλληλο-εφάπτονται, έγκειται στα γειτονικά κράτη να ορίσουν από κοινού θαλάσσια σύνορα.

Ποια είναι όμως η διαφορά ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας;

Πέραν της διαφορετικής έκτασης των δύο εννοιών (σ.σ. ΑΟΖ έως 200 ναυτικά μίλια - υφαλοκρηπίδα έως 350 ναυτικά μίλα), οι διαφορές συνίστανται και σε ζητήματα κυριαρχίας.

Ενδεικτικά, η υφαλοκρηπίδα είναι μόνο ο βυθός και το θαλάσσιο υπέδαφος, ενώ η ΑΟΖ περιλαμβάνει και το τμήμα της θάλασσας έως την επιφάνεια του νερού.
Επίσης, η υφαλοκρηπίδα υπάρχει a-priori, χωρίς να χρειάζεται το εκάστοτε κράτος να προχωρήσει στην οριοθέτησή της. Αντίθετα, η ΑΟΖ υφίσταται μόνον εφόσον το εκάστοτε κράτος προχωρήσει στη ανακήρυξή της, βάσει των διεθνών κανόνων και της σύμφωνης γνώμης των γειτονικών κρατών.

Η τουρκική δήλωση περί πολέμου δεν αφορά την ΑΟΖ· η Τουρκία ισχυρίζεται ότι το Αιγαίο, ως ημίκλειστη θαλάσσια περιοχή, πρέπει να τεθεί υπό ειδικό καθεστώς, εν αντιθέσει με άλλες ημίκλειστες θάλασσες όπως την Αδριατική θάλασσα, ή πλήρως κλειστές όπως τη Μαύρη Θάλασσα.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.

Διαβάστε επίσης:

ΑΟΖ Ελλάδας - Αιγύπτου: Αυτός είναι ο χάρτης της συμφωνίας -Έτσι ακυρώνεται το τουρκολιβυκό μνημόνιο