Ο... αργός θάνατος στον Ασωπό
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΟ ΚΑΘΑΡΟ ΝΕΡΟ
Της Διονυσίας Προκόπη
Παρά το γεγονός ότι ο ΟΗΕ το 2010 ανακήρυξε ως ανθρώπινο δικαίωμα το νερό και την υγιεινή, το 2014 το 39% του παγκόσμιου πληθυσμού στερείται βασικών εγκαταστάσεων υγιεινής, το 43% δεν έχει ευχερή πρόσβαση σε δίκτυο ύδρευσης, 3.575.000 άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, εκ των οποίων 1.577.000 παιδιά, πεθαίνουν το χρόνο από ασθένειες που σχετίζονται με το νερό, σύμφωνα με στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών και της Unicef.
Ο αγώνας για πρόσβαση σε καθαρό νερό δεν είναι υπόθεση μόνο κάποιων αναπτυσσόμενων χωρών ή εμπόλεμων περιοχών, όπως εύλογα θα μπορούσε να θεωρήσει κάποιος, αλλά αφορά και το λεγόμενο δυτικό ανεπτυγμένο κόσμο, την Ευρωπαϊκή Ένωση και φυσικά τη χώρα μας.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο και υπό τη σκιά της οικονομικής κρίσης, ο χαρακτήρας του νερού ως κοινωνικού, δημόσιου αγαθού δέχτηκε έντονη επίθεση από τις προωθούμενες πολιτικές ιδιωτικοποίησης των δημόσιων δομών ύδρευσης, τα τελευταία χρόνια, σε μια σειρά από χώρες, μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα. Πατώντας σε δύο βάρκες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την απάντησή της προς την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών «Το νερό είναι ένα ανθρώπινο δικαίωμα» η οποία ζητούσε την ουσιαστική θεσμοθέτηση της πρόσβασης στο νερό ως ανθρώπινο δικαίωμα και την εξαίρεση της διαχείρισης των υδάτινων πόρων από τους κανόνες της εσωτερικής αγοράς, αποφάνθηκε το Μάρτιο του 2014:
«Η Επιτροπή υπογραμμίζει τη σημασία της διάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσον αφορά την πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό και αποχέτευση και θα συνεχίσει να μεριμνά ώστε οι αρχές αυτές να παραμείνουν στο επίκεντρο των πολιτικών της». Δηλαδή, έμεινε στην άμεση συνάφεια της πρόσβασης σε ασφαλές πόσιμο νερό με άλλα δικαιώματα και αρχές, που ορίζονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε.
Παρόλα αυτά, ακόμα και μέσα σε αυτό το ελλιπές για τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών πλαίσιο -προσαρμόσιμο όμως στις ανάγκες μεγάλων ευρωπαϊκών μονοπωλίων- η Ελλάδα καθυστερεί να υλοποιήσει έστω τις συμβατικές της υποχρεώσεις.
Η περίπτωση του Ασωπού
Σε απόσταση αναπνοής από την ελληνική πρωτεύουσα, στην περιοχή των Οινοφύτων, ο αγώνας για πρόσβαση σε καθαρό νερό διαρκεί πάνω από μία δεκαετία.
Ο παπα-Γιάννης Οικονομίδης είναι κάτοικος των Οινοφύτων από τα παιδικά του χρόνια. Μέχρι το 2000, ο ίδιος όπως και οι συμπολίτες του, δεν γνώριζαν για την ωρολογιακή βόμβα στον Ασωπό, στον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής, στις γεωτρήσεις από όπου έπιναν νερό και πότιζαν τις καλλιέργειες, η οποία υπονόμευε τις ζωές τους και τις ζωές των επόμενων γενιών. Ήταν ο Θανάσης Παντελόγλου, Χημικός-Βιοχημικός Μηχανικός, ο οποίος σε μία συγκέντρωση Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων «είπε την αλήθεια», λέει ο παπα-Γιάννης. «Ήταν ο άνθρωπος ο οποίος δούλευε στην τοπική βιομηχανία και διαπίστωσε ότι οι συνταγές με τις οποίες έφτιαχνε απορρυπαντικά επί χρόνια δεν έδιναν πια καλό προϊόν. Και έψαξε να δει από τις πρώτες ύλες τι φταίει. Και διαπιστώνει ότι είναι το νερό. Αυτό που μας έδιναν για πόσιμο, δεν έκανε για να φτιάξεις απορρυπαντικά. Από τότε συνεργαζόμασταν σχεδόν καθημερινά, ο Θανάσης υπήρξε η γνώση που έκρυβαν από την περιοχή, όλη του η δουλειά και όλο του το πάθος ήταν να μάθει ο κόσμος τι γίνεται, να τεκμηριωθεί το πρόβλημα» αναφέρει ο παπα-Γιάννης για τον Θ. Παντελόγλου, ο οποίος έφυγε πρόσφατα από τη ζωή μετά από άνιση μάχη με την επάρατη νόσο.
Τα πρώτα στοιχεία για υψηλές συγκεντρώσεις στον Ασωπό βαρέων μετάλλων και του ιδιαιτέρως επικίνδυνου για την υγεία εξασθενούς χρωμίου, από την ανεξέλεγκτη βιομηχανική δραστηριότητα δεκαετιών, είχαν έρθει στο φως το 1996. Όμως, μόλις το 2007 αναγνωρίστηκε επισήμως το σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας, μετά από προσπάθειες των κατοίκων της περιοχής. Το 2010, οι κάτοικοι κατάφεραν να κερδίσουν μετά από κινητοποιήσεις την υδροδότηση των Οινοφύτων από την ΕΥΔΑΠ. Ωστόσο, η απειλή βρισκόταν ακόμα εκεί, στα νερά του Ασωπού και στον υδροφόρο ορίζοντα.
Τι γίνεται όμως σήμερα; «Ουσιαστικά όλα τα θέματα είναι ανοιχτά. Η πραγματικότητα είναι ότι το υπουργείο (ΥΠΕΚΑ), η εξουσία γενικότερα, το μόνο που κάνει είναι να διαχειρίζεται την αποτυχία της. Να διαχειρίζεται τη μη διαχείριση του προβλήματος. Δεν έχουμε κανένα ουσιαστικό μέτρο προς την κατεύθυνση της λύσης του ζητήματος, δεν έχουμε κανένα ουσιαστικό μέτρο προς την κατεύθυνση της συμμόρφωσης με την απόφαση που κερδίσαμε πριν ένα χρόνο (2013) στο Στρασβούργο» η οποία καταδικάζει την Ελλάδα για παραβίαση του δικαιώματος στην Υγεία των κατοίκων των Οινοφύτων, αναφέρει ο παπα-Γιάννης.
Το σχέδιο περιβαλλοντικής αποκατάστασης του ΥΠΕΚΑ
Πριν από μερικούς μήνες, τον Ιούλιο του 2014, υπογράφηκε η προγραμματική σύμβαση για την υλοποίηση του έργου «Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδατικών Συστημάτων της περιοχής Ασωπού» μεταξύ ΥΠΕΚΑ, ΕΥΔΑΠ και Δήμου Τανάγρας. Το έργο, ύψους 37.600.000 ευρώ με ορίζοντα ολοκλήρωσης το πρώτο τρίμηνο του 2018, ως πρώτο στόχο έχει «την περιβαλλοντική ανάκτηση του υπόγειου υδροφορέα και τον εμπλουτισμό με νερό καλής ποιότητας του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής».
Και εδώ, όμως, ο παπα-Γιάννης Οικονομίδης βλέπει έναν ακόμα επικοινωνιακό χειρισμό. «Χωρίς να έχουν εντοπίσει τις πηγές της ρύπανσης, χωρίς να έχουν σταματήσει τη ρύπανση, ισχυρίζονται ότι θα αρχίσουν να εμπλουτίζουν τον υδροφόρο ορίζοντα με καθαρό νερό. Δηλαδή να ρίχνεις καθαρό νερό σε έναν βρώμικο υδροφόρο ορίζοντα, χωρίς να έχεις σταματήσει την πηγή της ρύπανσης, τι νόημα έχει; Πετάς το νερό, κυριολεκτικά».
Αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα που παραμένει άλυτο για την περιοχή των Οινοφύτων. Σύμφωνα με την έκθεση του Συμβούλου του Πολίτη, με ημερομηνία 23 Ιουλίου 2014:
- Δεν υπάρχει σαφής εικόνα, ως προς τον αριθμό των βιομηχανιών, το είδος της παραγωγικής τους δραστηριότητας, την ποιότητα και ποσότητα των παραγόμενων αποβλήτων και τη διάθεσή τους.
- Παραβιάζονται οι διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας που αφορούν στη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων.
- Διαπιστώθηκε παρουσία πολύ υψηλών συγκεντρώσεων εξασθενούς χρωμίου στο υπόγειο νερό της άμεσης περιοχής το οποίο είτε συνδέεται με θαμμένα στερεά απόβλητα με υψηλή περιεκτικότητα σε εξασθενές χρώμιο ή/και με ανεξέλεγκτη διάθεση υγρών αποβλήτων.
- Η ανεξέλεγκτη απόθεση δοχείων-βαρελιών με άγνωστο, ενδεχομένως επικίνδυνο, περιεχόμενο δεν είναι μεμονωμένη αλλά συστηματική.
- Υπάρχει άναρχη χωροθέτηση των βιομηχανιών στην περιοχή, η οποία δυσχεραίνει ακόμα και την πρόσβαση των ελεγκτικών υπηρεσιών για τη διεξαγωγή ελέγχων.
Όπως σημειώνει για το τελευταίο ο παπα-Γιάννης, χημικές βιομηχανίες είναι δίπλα σε βιομηχανίες τροφίμων, μερικές δεκάδες μέτρα πιο πέρα υπάρχει σχολείο και ανάμεσα «έχουν τη χωματερή τους».
Οι επιπτώσεις στην Υγεία
Όταν το 2000 ξεκίνησε η προσπάθεια τεκμηρίωσης του προβλήματος του Ασωπού, αναζητήθηκαν στοιχεία για τις συνέπειες στην υγεία των κατοίκων της περιοχής.
«Όταν προσπαθήσαμε να βρούμε στατιστικά στοιχεία από νοσοκομεία διαπιστώσαμε ότι δεν υπάρχουν πουθενά. Οι γιατροί έλεγαν ότι έχουμε τρομερές αυξήσεις σε αποβολές, και διάφορες μορφές καρκίνου, αλλά δεν έχουμε να σας δώσουμε στατιστικά. Το μόνο που είχαμε τότε, το 2000, ήταν το αρχείο ταφής της Ενορίας. Αυτό επεξεργαστήκαμε, στοιχεία 15 ετών, και είδαμε μία αύξηση του καρκίνου από το 6% στο 36%. Αυτό επιβεβαιώθηκε αργότερα από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, που έκανε μελέτη θνησιμότητας σε όλο το Δήμο, και στη συνέχεια έγινε και μελέτη παιδικής νοσηρότητας», αναφέρει.
Τα αποτελέσματα των δύο μελετών, οι οποίες δημοσιεύθηκαν το 2010 και το 2011, αποτύπωναν «έκρηξη σε σπάνιους καρκίνους, ενώ τα παιδιά των Οινοφύτων υπέφεραν από ασθένειες που πιθανώς μεταφέρονται με τα ρούχα και τα μαλλιά των γονέων που δουλεύουν στα εργοστάσια. Το 2009 είχαμε 9 στους 10 θανάτους από καρκίνο, σύμφωνα με τη μελέτη».
«Καταπατάται το δικαίωμα στην υγεία και στο πόσιμο νερό διαρκώς, κατά συρροή και κατ' επανάληψη» τονίζει ο παπα-Γιάννης, ο οποίος αναγνωρίζει ευθύνη και στην τοπική κοινωνία, που ανέχεται την κατάσταση. «Δεν είναι μόνο ευθύνη της κεφαλής, τεράστια μεν γιατί αυτή είναι υπεύθυνη για να εφαρμόζεται ο νόμος και να κατευθύνει και τον κόσμο προς την πρόοδο. Και ο κόσμος από τη μεριά του αποδέχεται μοιρολατρικά αυτή την καταστροφή και της υγείας και της δυνατότητας για ανάπτυξη μακροπρόθεσμα».
Ο κόσμος είναι φοβισμένος, μη χάσει τις λίγες δουλειές που έχουν απομείνει στις βιομηχανίες της περιοχής. Η αναμονή είναι αυτή που χαρακτηρίζει τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, ακόμα και για ένα θέμα στην κυριολεξία ζωής και θανάτου. Ο παπα-Γιάννης και οι κάτοικοι που συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται παρακολουθούν τις εκκρεμείς υποθέσεις και αφουγκράζονται τι θα γίνει στη συνέχεια, ώστε να επιλέξουν την επόμενη κίνησή τους, για να κερδίσουν ουσιαστικά το δικαίωμα στην υγεία και στην πρόσβαση σε ασφαλές νερό.