Άγκυρα-Τεχεράνη-Μόσχα: Τρίγωνο των Βερμούδων για τα Δυτικά Συμφέροντα;
Προ δύο περίπου, ετών, όταν ο Πρόεδρος Erdogan κατά την επίσημη επίσκεψή του στην Αθήνα, έθετε το θέμα αναθεωρήσεως της συνθήκης της Λοζάνης, είχα αναφερθεί στο γεγονός, λέγοντας ότι το ενδιαφέρον του Τούρκου ηγέτη δεν αφορά στην αλλαγή συνόρων, συνεπώς, δεν είναι αυτή καθ’ αυτή η συνθήκη της Λοζάνης που ενδιαφέρει την Άγκυρα, αλλά πιθανόν σύντομα θα ανοίξει θέμα σχετικά με το καθεστώς της ναυσιπλοΐας των στενών (βλ. σχτ. άρθρο ΕΔΩ), δεδομένου ότι ο Τούρκος Πρόεδρος είχε από το 2011 εξαγγείλει το έργο, όταν, ακόμη ήταν Πρωθυπουργός.
Αυτό, γιατί τα κείμενα και οι συνθήκες, οι οποίες αφορούν σε καθορισμό συνόρων αφ’ ενός, αντιμετωπίζονται ως «ιερές γραφές» από την διεθνή κοινότητα και συνεπώς, οιαδήποτε μεταβολή τους προϋποθέτει την συναίνεση όλων των μερών -κάτι που δεν είναι εφικτό για την Σ. της Λοζάνης, μέρη της οποίας σήμερα δεν υφίστανται ως οντότητες και η συζήτηση για το ποιος είναι ο διάδοχός τους θα άνοιγε τον ασκό του Αιόλου. Αφ’ ετέρου, ο ίδιος ο Τούρκος Πρόεδρος είχε ρητά δηλώσει ότι «την Τουρκία δεν ενδιαφέρει αλλαγή συνόρων».
Τότε μου είχε γεννηθεί η απορία, γιατί ο κ. Erdogan και η Τουρκική Διπλωματία εμμένουν στο θέμα της αναθεωρήσεως της Λοζάνης; Πέραν του μεγαλοϊδεατισμού και της πολυπραγμοσύνης του Τούρκου ηγέτη, η τουρκική διπλωματία δεν χαρακτηρίζεται από ανόητη πρακτική και δεν μας έχει συνηθίσει σε επιπόλαιες ακρότητες. Αντιθέτως, έχει αποδείξει ότι μπορεί να θέτει στόχους και να εργάζεται οργανωμένα και μεθοδικά για την επίτευξή τους. Συνεπώς, ήταν προφανές ότι αλλού στόχευε η έγερση αιτιάσεων από την τουρκική πλευρά, περί αναθεωρήσεως συνθηκών. Και αν για την Λοζάνη η αναθεώρησή της ήταν ουσιαστικά ανέφικτη, για το Montreux, την συνθήκη η οποία καθορίζει το καθεστώς ναυσιπλοΐας στα Στενά, τα πράγματα κατά την κρίση της Άγκυρας, είναι πιο βατά, εφ’ όσον το θέμα αγγίζει και η παράμετρος της εθνικής κυριαρχίας.
Η Συνθήκη του Μοντρέ για το καθεστώς των Στενών των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου, όπως είναι ο επίσημος τίτλος της (Montreux Convention Regarding the Regime of the Turkish Straits) υπογράφηκε το 1936 και δι’ αυτής, παραχωρείται ο έλεγχος των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων στην Τουρκία και ρυθμίζεται η στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή. Η σύμβαση παραχωρεί στη Τουρκία τον πλήρη έλεγχο των Στενών και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Οι όροι της σύμβασης αποτέλεσαν πηγή διαμάχης για χρόνια, εφ’ όσον για την ΕΣΣΔ υπήρχε ζωτική ανάγκη να διασφαλισθεί η διέλευση των πολεμικών της πλοίων δια μέσου των Στενών και να έχει πρόσβαση στην Μεσόγειο.
Η εξαγγελία του κ. Erdogan για την διάνοιξη της διώρυγας της Κωνσταντινουπόλεως (Kanal Istanbul), συνοδεύτηκε από την ανακοίνωση ότι πλέον από τα Στενά θα διέρχονται μόνον πλοία ξηρού φορτίου. Όλα τα υπόλοιπα (σ.σ. δεξαμενόπλοια κ.λπ.), θα υποχρεούνται να εξυπηρετούνται από την νέα διώρυγα. Τούτο σημαίνει κατ’ αρχάς ότι, όροι της συνθήκης του Μοντρέ καταργούνται στην πράξη. Άλλωστε, ο ίδιος δήλωσε σε συνέντευξή του στο CNN Turk (5/1/2020): «Σκεφτείτε χρησιμοποιούν τα Στενά και δεν κερδίζετε τίποτα. Όμως με το Καναλ Ιστάνμπουλ (διώρυγα της Κωνσταντινούπολης) θα δημιουργηθούν δικαιώματα, όπως συμβαίνει και στη διώρυγα του Σουέζ. Εμείς θα προχωρήσουμε το σχέδιο αυτό», για να συμπληρώσει ότι, «Η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης θα μειώσει την κίνηση στο Βόσπορο. Από τα Στενά του Βοσπόρου θα περνούν μόνο τα πλοία ξηρού φορτίου. Η Συνθήκη του Μοντρέ αφορά και δεσμεύει μόνο τα Στενά. Η Διώρυγα είναι εκτός της Συνθήκης του Μοντρέ. Η Συνθήκη του Μοντρέ μαζί με τα Στενά είναι ιστορία».
Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι η Συνθήκη προβλέπει την διέλευση πολεμικών πλοίων των παρευξείνιων κρατών, τα οποία δεν ανήκουν σε αυτά της Μαύρης Θάλασσας, υπό περιορισμούς εγκαίρου προειδοποιήσεως (τουλάχιστον μιας εβδομάδας) και εκτοπίσματος, οπλισμού κ.λπ., ενώ πλήρης απαγόρευση υπάρχει για την διέλευση αεροπλανοφόρων.
Κατά την διέλευση μέσω της διώρυγας, προφανώς, αυτοί οι περιορισμοί δεν τίθενται και ο Ρωσικός στόλος θα μπορεί -όσο οι δύο χώρες διατηρούν την «καλή» σχέση τους-, να κατεβαίνει ανεμπόδιστα και δίχως περιορισμούς στην Μεσόγειο.
Οι δικαιολογημένες και απολύτως βάσιμες αντιρρήσεις του σημερινού Δημάρχου Κωνσταντινουπόλεως και πολιτικού αντιπάλου του Erdogan κ. Εκερέμ Ιμάμογλου, για την καταστροφή του περιβάλλοντος και το τεράστιο κόστος (περί τα 11 δις. Δολάρια ΗΠΑ) του έργου, δεν φαίνονται ικανές να αποτρέψουν τον Τούρκο Πρόεδρο από την υλοποίηση των σχεδιασμών του.
Βέβαια, η αιτίαση περί «διαφυγόντων εσόδων» την οποία προβάλλει το καθεστώς της Τουρκίας, αν και αληθοφανής, έχει κυρίως προσχηματική λειτουργία και η ουσία βρίσκεται ακριβώς στην παροχή δυνατοτήτων στην Μόσχα για την ανεμπόδιστη και κατά βούληση του Κρεμλίνου κίνηση του Ρωσικού στόλου προς την λεκάνη της ΝΑ Μεσογείου, γεγονός το οποίο αποκτά ιδιαίτερη σημασία δεδομένου του παιχνιδιού το οποίο εξελίσσεται στην περιοχή λόγω αφ’ ενός της προοπτικής εκμεταλλεύσεως υδρογονανθράκων στην Κυπριακή και Ελληνική ΑΟΖ και αφ’ ετέρου στην κατασκευή του αγωγού EastMed, η οποία υπεγράφη προσφάτως από την τριμερή ομάδα Ελλάδος-Ισραήλ-Κύπρου και στην οποία μετέχει και η Ιταλία.
Αν τελικά, το 2025 ο κ. Erdogan πετύχει να «κόψει την κορδέλα» των εγκαινίων της διώρυγας, τότε, είναι βέβαιο ότι η Δυτική πλευρά -και, εννοείται, ιδιαιτέρως η Ελληνική-, θα βρεθούν αντιμέτωπες με μία άκρως επικίνδυνη πραγματικότητα στην ευαίσθητη περιοχή της ΝΑ λεκάνης της Μεσογείου, στην οποία θα συνωστίζονται πολεμικά σκάφη όλων των εθνών…
Και ενώ αυτά συμβαίνουν στην κυρίως γειτονιά μας , λίγο πιο πέρα, στην Μεσοποταμία, ο Πρόεδρος Trump -αυτός, ο κατά δήλωσή του ευφυέστατος και διορατικότατος Πρόεδρος των ΗΠΑ-, δίνει την εντολή για την δολοφονία του Νο 2 στην Ιεραρχία της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν.
Ειλικρινά, θα ήθελα έστω και μία στιγμή να μπορέσω να καταλάβω τον τρόπο που λειτουργεί -αν τίθεται τέτοιο ζήτημα-, το μυαλό του κ. Τράμπ. Δεν τολμώ, καν, να σκεφθώ ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος προέβη σε αυτή την ενέργεια προκειμένου να δημιουργήσει αντίβαρα στην δυσχερή θέση στην οποία έχει περιέλθει λόγω της ενδεχόμενης παραπομπής του σε δίκη μετά από την ψήφιση της πρότασης της κ. Πελόζι από την Βουλή των Αντιπροσώπων.
Για ποιους λόγους, επομένως, ο Αμερικανός Πρόεδρος έδωσε την εντολή να κτυπηθεί ο Ιρανός στρατηγός και επικεφαλής της μονάδας εξωτερικών επιχειρήσεων «Al-Quds», των Φρουρών της Επανάστασης; Είναι τόσο σημαντική η θέση του;
Ας επιτραπεί, εδώ η παράθεση κάποιων πληροφοριών σχετικά τους περίφημους αυτούς, Φρουρούς.
Ιδρύθηκαν αμέσως μετά την πτώση του Σάχη και την εγκαθίδρυση της Ισλαμικής Επανάστασης στο Ιράν, προκειμένου να λειτουργήσουν ως θεματοφύλακες του θεοκρατικού καθεστώτος, με σκοπό την καταστολή και εξάλειψη των «αντεπαναστατικών στοιχείων», αλλά και ως εναλλακτική δικλείδα ασφαλείας του νέου καθεστώτος έναντι του στρατού, τον οποίο η νέα άρχουσα τάξη δεν εμπιστευόταν ακόμη. Αναπόφευκτα έγιναν ο ένοπλος βραχίονας του νέου καθεστώτος, και μετά τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ απέκτησαν σημαντικά προνόμια και ρόλο στην Ιρανική πολιτική σκηνή. Οι Φρουροί της Ισλαμικής Επανάστασης (Sepāh) θεωρείται ότι είναι η ελίτ της ιρανικής κοινωνίας.
Σήμερα, πρόκειται για ένα αυτόνομο, επίλεκτο σώμα με δύναμη περίπου 150.000 ανδρών. Οι Φρουροί έχουν την καλλίτερη στρατιωτική εκπαίδευση και εκτός των δυνάμεων ξηράς, διαθέτουν το δικό τους ναυτικό, αεροπορία και υπηρεσία πληροφοριών. Πρόκειται δηλαδή, για ένα παράλληλο με τον τακτικό στρατό σχηματισμό. Για να γίνει πλήρως κατανοητή η δύναμη και η σημασία αυτού του σώματος αρκεί να σημειώσουμε ότι οι Φρουροί από το 2009 και μετά, ελέγχουν τις ναυτικές επιχειρήσεις στα στενά του Ορμούζ, το σημείο από το οποίο μεταφέρεται το 1/5ο του παγκόσμιου όγκου πετρελαίου και ακόμη, διαχειρίζονται αποκλειστικά το οπλοστάσιο βαλλιστικών πυραύλων.
Στην Sepāh, όπως είναι η ονομασία τους στο Ιράν, έχει εγκολπωθεί και τεθεί υπό την διοίκησή της και η παραστρατιωτική οργάνωση Bajiz (Μπασίζ), η οποία είναι συγκροτημένη σε εθελοντική βάση, ενώ ο βραχίονας εξωτερικής δράσεως των Φρουρών είναι η διαβόητη, πλέον, Al-Qunds. Η επίλεκτη δύναμη αποτελουμένη από περίπου 20.000 άνδρες και έχει αρμοδιότητα στην διεξαγωγή επιχειρήσεων στο εξωτερικό.
Οι επιχειρήσεις, αυτές, συνίστανται είτε σε δράση την οποία υπαγορεύει ο σχεδιασμός της Τεχεράνης είτε στην εκπαίδευση και εξοπλισμό φίλιων, Σιϊτικών, παραστρατιωτικών οργανώσεων, όπως π.χ. της Hizbollah του Λιβάνου.
Οι απόψεις πολλών αναλυτών, συγκλίνουν στο ότι η μεγαλύτερη και πλέον επιτυχής δραστηριότητα της μονάδας, αυτής, υπήρξε η επιχείρηση διείσδυσης στο μεταπολεμικό Ιράκ.
Πράγματι, οι δυνάμεις της Al-Qunds οι οποίες αναμείχθηκαν στην υπόθεση αυτή, παρουσίασαν εντυπωσιακά αποτελέσματα από τις πρώτες κιόλας μέρες. Αξιοποιήθηκε σε σχεδόν απόλυτο βαθμό το εύφορο έδαφος που προσέφερε η ομόδοξη Σιϊτική πλειοψηφίας στο Ιράκ. Ακόμη, την δράση των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, υποβοήθησε το γεγονός ότι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι νέοι ηγέτες στο μεταπολεμικό Ιράκ -Muqtada al-Sadr, Ali Al-Sistani, οι αδελφοί Al-Hakim (Mohamad Baqir, Abdulaziz και Amar)-, είχαν κατά κύριο λόγο θρησκευτική προέλευση, πράγμα που σημαίνει ότι βρίσκονταν υπό την άμεση επιρροή της Τεχεράνης (παρακαλώ να σημειωθεί ότι στον Σιϊτικό κλάδο, η ιεραρχία στην θρησκευτική ηγεσία αποδίδεται από το ανώτατο Ιρανικό ιερατείο, καθ’ όσον το Ιράν είναι το παγκόσμιο κέντρο του Σιϊτισμού).
Δεν είναι ο σκοπός αυτού του κειμένου η περιγραφή της δράσης των Ιρανών της Al-Qunds, αλλά, πρέπει να παραδεχθεί κανείς ότι είχαν σοβαρό σχεδιασμό και έδρασαν μεθοδικά, αποκτώντας τον έλεγχο των ενόπλων σιϊτικών πολιτοφυλακών, κυρίως του Jaysh al-Mahdi, της πολιτοφυλακής στην οποία ηγείται ο Muqtada Al-Sadr. Αυτή η επιλογή έγινε γιατί αφ’ ενός η κοινωνική σύνθεση των μελών της πολιτοφυλακής αυτής προσέφερε καλλίτερους όρους και ευκαιρίες και αφ’ ετέρου γιατί ο ίδιος ο Sadr δεν είχε ακόμη τον τίτλο του Ayatollah, κάτι που διέθεταν οι άλλοι Σιϊτες ηγέτες του Ιράκ.
Με βάση λοιπόν το κατά 90%+ του Ιράν, το όμορο Ιράκ στο οποίο η Σιϊτική -και συνεπώς φιλοΙρανική- πλειοψηφία προσέγγιζε το 70%, το καθεστώς Asad στην Συρία της οποίας η άρχουσα Αλεβιτική τάξη είναι σιϊτικής προελεύσεως και τέλος, την δυναμική παρουσία της Hizbollah του Nashrallah στον Λίβανο η Τεχεράνη θεωρεί ότι είναι ο υπ’ αριθμόν ένα στρατηγικός παίκτης στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, κάτι που προσπάθησε -και σε κάποιο βαθμό επέτυχε-, να επιβάλει. Αντίπαλο δέος σε αυτόν τον σχεδιασμό ήταν αφ’ ενός η Τουρκική παρουσία, η οποία υπό τον κ. Erdogan ανέπτυξε την ίδια φιλοδοξία ηγεσίας στην περιφέρεια της Μ. Ανατολής και ΝΑ Μεσογείου, αναπολώντας την Οθωμανική λαμπρότητα. Μέχρι ενός σημείου η αντιπαράθεση αυτών των δύο περιφερειακών παικτών λειτουργούσε εξισορροπητικά.
Οι αποτυχίες, όμως, της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στους τρεις κύριους στόχους της:
α) επέκταση του τόξου επιρροής της Αγκύρας από το Ιράκ μέχρι το Magreb και τις ΒόρειοΑφρικανικές ακτές στον Ατλαντικό,
β) η ανάσχεση της προελάσεως των Κούρδων μαχητών στην σύγκρουση με τις δυνάμεις του ISIS,
γ) η εκδίωξη του Asad από την Δαμασκό, προκειμένου να διακοπεί το Σιϊτικό τόξο στην περιοχή, υποχρέωσαν τον Πρόεδρο Erdogan να προχωρήσει σε μία διαχείριση της αποτυχίας της εξωτερικής του πολιτικής και να στραφεί προς το συγγενές καθεστώς του Κρεμλίνου, αναζητώντας στην Μόσχα συμμάχους και σημείο ισορροπίας εμπρός στην επέλαση των Ιρανών, με τους οποίους υπό τις ευλογίες της Μόσχας συνήψε τριπλή συμμαχία!
Η στροφή προς το Κρεμλίνο του Τούρκου ηγέτη διευκολύνθηκε και από τις αστοχίες της Αμερικανικής -και της εν γένει Δυτικής- εξωτερικής πολιτικής. Ήταν η ατολμία της Προεδρίας Obama στην Συριακή κρίση και της επιλογής προώρου αποχωρήσεως των Αμερικανικών μαχίμων δυνάμεων από το Ιράκ, οι επιλογές που επέτρεψαν την ανεμπόδιστη Ιρανική διείσδυση στο Ιράκ και έδωσαν έδαφος ώστε να εμφανισθεί Ρωσική στρατιωτική παρουσία στην Μέση Ανατολή, όταν ούτε η κραταιά ΕΣΣΔ είχε καταφέρει να επιτύχει. Βέβαια, η εκλογή Trump στις Αμερικανικές εκλογές έκαναν την κατάσταση κατά πολύ, χειρότερη για τα Δυτικά συμφέροντα.
Αυτή, είναι σε αδρές γραμμές η κατάσταση στην περιοχή στην οποία σημαντικό, καθοριστικό ρόλο έπαιξε και ο Ιρανός επικεφαλής της Al-Qunds, υποστράτηγος Qasem Soleimani.
Η εντολή του Προέδρου Trump, να κτυπηθεί ο εν λόγω Ιρανός αξιωματούχος στερείται κάθε λογικής. Τούτο γιατί μόνον δυστυχή αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει, εφ’ όσον η Τεχεράνη επηρεάζει σημαντικό αριθμό φανατικών μουσουλμάνων οι οποίοι δεν θα σκεφθούν πολύ, προκειμένου να προβούν σε πλήγματα κατά αθώων αμάχων στις Δυτικές πόλεις και προστιθέμενοι στους ήδη δρώντες παράφρονες του ISIS θα μεγεθύνουν την ανασφάλεια και τον τρόμο σε μία Δυτική κοινωνία που προσπαθεί να βρει και πάλι τον βηματισμό της. Επίσης, αφήνει ανεξέλεγκτο το Ιράν -ήδη η Τεχεράνη ανεκοίνωσε την αποχώρησή της από την συμφωνία για τα πυρηνικά προγράμματά της-, να κινηθεί στην περιοχή, ενώ, ενισχύει τον εναγκαλισμό Ιρανών, Μόσχας και Αγκύρας. Ταυτοχρόνως, δημιουργεί κακό νομικό προηγούμενο, γιατί η παραδοχή της εντολής δολοφονίας ενός επίσημου αξιωματούχου στο έδαφος τρίτης χώρας δεν είναι κάτι που συνηθίζεται ή μένει αναπάντητο εύκολα.
Θα είναι τραγικό, αν ο Αμερικανός Πρόεδρος προέβη σε αυτή την πράξη με μόνο λόγο την ανάκαμψη των ποσοστών δημοφιλίας του εν όψει των προσεχών Αμερικανικών εκλογών. Βέβαια, ο ιδιότυπος, αυτός κάτοικος του Λευκού Οίκου, μας έχει συνηθίσει σε ενέργειες που αποσκοπούν στην αποδόμηση κάθε Δυτικής θεσμικότητας στον διεθνή στίβο και δεν είναι λίγοι εκείνοι -εντός και εκτός ΗΠΑ-, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι ο κ. Trump ενεργεί καθ’ υπόδειξη και με σκοπό την εξυπηρέτηση συμφερόντων άλλων κέντρων… Με μεγάλο ενδιαφέρον αναμένεται η εξέλιξη της διαδικασίας περί παραπομπής του Προέδρου Tramp στην Αμερικανική Γερουσία.
Υ.Γ. Οι Ρωσικής κατασκευής και προελεύσεως πύραυλοι που τα τελευταία 24ωρα πλήττουν Αμερικανικές θέσεις εντός της πράσινης Ζώνης στην Βαγδάτη, θεωρώ -έχω και προσωπική εμπειρία-, ότι εκτοξεύονται από θέσεις Σαντριστών εντός Βαγδάτης. Το «πάρτι» ξεκινά; …
*Ο Λυκούργος Χατζάκος είναι δημοσιογράφος, πολιτικός αναλυτής και ερευνητής με ειδίκευση στα θέματα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής.
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.
Διαβάστε επίσης:
Πόλεμος ΗΠΑ-Ιράν: Αυτή είναι η στρατιωτική ισχύς της Τεχεράνης απέναντι στον αμερικανικό στρατό