Νομικές συνέπειες πτώσης Antonov: Ου μπλέξεις…
Το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, προχώρησε αμέσως σε διάβημα και προς τις δύο χώρες, το οποίο αφορούσε στην ανάγκη πρότερης ενημέρωσης για τη φύση του φορτίου, του ουκρανικού αεροσκάφους.
Η εμπόλεμη, όμως, κατάσταση στην οποία βρίσκεται αυτή τη στιγμή η Ουκρανία, «επιβάλλει», σύμφωνα με έγκριτους καθηγητές διεθνούς δικαίου, τα διαβήματα αυτά, για να κατοχυρώσουν με κάθε τρόπο, τα αστικά και ποινικά δικαιώματα της χώρας μας, τα οποία θα ανακύψουν από την καταστροφή που προκάλεσε η συντριβή του αεροσκάφους, θα πρέπει να έχουν τη μορφή «εξωδίκου» . Και τούτο διότι, το εξώδικο αν διατυπωθεί σωστά, «ως όχληση», έχει αυξημένη αποδεικτική ισχύ, αποτελεί το πρώτο βήμα ενόψει προσφυγής ενώπιον του Δικαστηρίου και παράγει από της παραδόσεως του, έννομα αποτελέσματα και κατοχυρώσεις.
Τα ερωτήματα που ανακύπτουν, σχετικά με τις νομικές συνέπειες για τη χώρα μας, από την πτώση του Antonov, όπως πως διασφαλίζουμε τις διεκδικήσεις μας ως κράτος, τι επιπτώσεις θα έχουμε αν δεχτήκαμε ένα σχέδιο πτήσης χωρίς να γνωρίζουμε το φορτίο; τι επιπτώσεις έχουμε αν γνωρίζαμε και το αφήσαμε να περάσει, αν μπορεί να ελεγχθεί ότι το εμπόρευμα που δηλώθηκε είναι και αυτό που μεταφέρεται, είναι καίρια. Για το λόγο αυτό και προκειμένου να έχουμε αξιόπιστες και υπεύθυνες απαντήσεις τα θέσαμε στον Δημήτρη Σταθακόπουλο, Δικηγόρο Παρ Αρείω Πάγο και διδάκτορα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και ειδικού σε θέματα Διεθνούς Δικαίου και Τουρκίας.
1) Ποιo θα πρέπει να είναι το περιεχόμενο των δυο διαβημάτων της Χώρας μας, προς Ουκρανία και Σερβία, για να έχουμε ουσιαστική κατοχύρωση και για αστικές διεκδικήσεις αλλά και για απόδοση ποινικών ευθυνών.
Το Αεροπορικό Δίκαιο αποτελεί κλάδο του Εμπορικού Δικαίου και χωρίζεται σε δημόσιο και ιδιωτικό, μαζί με τις διεθνείς εναρμονίσεις του, όπως η Διεθνής Σύμβαση του Σικάγου (1947) για τη διεθνή Πολιτική Αεροπορία και τον Κώδικα Αεροπορικού Δικαίου (Ν. 1815/1988), που ισχύει σε συνδυασμό με τους κοινοτικούς Κανονισμούς (ΕΚ 2027/1997 όπως τροποποιήθηκε με τον Κανονισμό ΕΚ 889/2002 ) για την ευθύνη του αερομεταφορέα, οι οποίοι βεβαίως υπερισχύουν του εσωτερικού δικαίου σύμφωνα με τη Σύμβαση του Μόντρεαλ 1999 ( Ν. 3006/2002). Όλη η νομοθεσία αφορά την προστασία των δικαιωμάτων των επιβατών κατά τη διάρκεια μιας αεροπορικής μεταφοράς επιβατών και αποσκευών, φορτίων cargo κ.ά, σε διεθνές, ενωσιακό και εθνικό επίπεδο.
Επομένως σύμφωνα με το διεθνές πλαίσιο νομοθεσίας που είναι και εσωτερικό δίκαιο της Ελλάδας, πιθανολογώ πως τα δύο διαβήματα σε Ουκρανία ( φερόμενη ως χώρα νηολογίου του αεροσκάφους ) και Σερβία ( φερόμενη ως ναυλώτρια του αεροσκάφους ) πρέπει να έχουν τη δομή «εξωδίκου με την επιφύλαξη παντός νομίμου δικαιώματος» τόσο για την Ελλάδα, όσο και για τους Πολίτες της που υπέστησαν βλάβη ( θετική ζημία : βλάβη της καλλιεργήσιμης γης τους, ηθική βλάβη και αποθετική ζημία: από την μη χρήση της γης τους για απροσδιόριστο διάστημα). Τα ερωτήματα που εύλογα τίθενται σε τέτοια διαβήματα πρέπει να αφορούν , την επιβεβαίωση και ταυτοποίηση της δηλωμένης πτήσης και του εμπορεύματός της , με αυτή που όντως έγινε και τα ευρήματα του δυστυχήματος επί του εδάφους. Επίσης να δοθούν τα στοιχεία της ιδιοκτήτριας του αεροσκάφους ( και η εθνικότητα ), τα στοιχεία του παραλήπτη του εμπορεύματος και της ασφαλιστικής εταιρείας του αεροσκάφους, καθώς και του εμπορεύματος ( μπορεί να διαφέρουν ).
Αν τα παραπάνω επιβεβαιωθούν και είναι σύννομα , όπως δηλώθηκαν στην Ελλάδα από την πρώτη στιγμή που το αεροπλάνο θα περνούσε από τον ελληνικό εναέριο χώρο, τότε θα ακολουθηθεί η τυπική διαδικασία που ορίζει κυρίως ο Ν. 1815/88, αρθ. 139 όπως ισχύει σήμερα Νόμος 1815/1988 - ΦΕΚ 250/Α/11-11-1988 (Κωδικοποιημένος) ) , τόσο σε ποινικό (εμπειρογνώμονες, πόρισμα, απόδοση ποινικών ευθυνών όπου δη κ.ά) όσο και σε αστικό στάδιο αποζημιώσεων υπέρ του Ελληνικού κράτους , αλλά και των Πολιτών που υπέστησαν θετική, αποθετική ζημία και ηθική βλάβη , μέσα στις προθεσμίες που ορίζει ο Νόμος, προκειμένου να μην υπάρξει παραγραφή, η οποία αρχίζει να τρέχει την επομένη της 31ης Δεκεμβρίου 2022.
2) Σε ένα σχέδιο εμπορικής πτήσης, είναι υποχρεωτικό να δηλωθεί το είδος του εμπορεύματος; Ποια εμπορεύματα εξαιρούνται και πως επιβεβαιώνεται ότι το εμπόρευμα που μεταφέρεται , είναι αυτό που δηλώθηκε;
Βεβαίως. Σε μία τέτοια πτήση cargo , έστω και εάν μεταφέρει απόρρητο στρατιωτικό υλικό, πρέπει να δηλωθεί τι μεταφέρει για λόγους ασφαλείας και σύννομης διαδικασίας, ότι δηλαδή σε περίπτωση ατυχήματος ή δυστυχήματος δεν θα κινδυνεύσει η χώρα πάνω από την οποία ίπταται το αεροσκάφος. Πως δεν πιθανολογείται να αποτελέσει στόχο βαλλιστικού πυραύλου τρίτης χώρας και πως το εμπόρευμα , έστω και εάν είναι στρατιωτικό δεν αποτελεί προϊόν παράνομης συναλλαγής. Έλεγχος εν πτήση δεν μπορεί να γίνει, όπως αντίστοιχα γίνεται στα πλοία με τις νηοψίες. Όμως αν υπάρχει καταγγελία παράνομης πτήσης ή θεαθεί παράνομο αεροσκάφος χωρίς άδεια πτήσης, μπορεί να προσεγγισθεί από πολεμικό αεροσκάφος και να του ζητηθεί η άμεση προσγείωση σε κοντινό ασφαλές αεροδρόμιο για έλεγχο. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης , υπό συνθήκες το παράνομο αεροσκάφος μπορεί να οδηγηθεί εκτός εναέριου χώρου ή και να βληθεί.
2α) Αν η χώρα μας δέχτηκε το σχέδιο πτήσης χωρίς να ζητήσει δήλωση για το είδος του εμπορεύματος, τι συνέπειες θα έχει;
Αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο να μαθευτεί, εκτός και το συνομολογήσουν οι εμπλεκόμενοι δηλ. ιδιοκτήτρια αεροσκάφους, χώρα νηολογίου του, η ναυλώτρια χώρα, η χώρα παραλαβής και η ασφαλιστική. Αν είναι Ελλάδα γνώριζε για επικίνδυνο στρατιωτικό εμπόρευμα ή τυχόν παράνομη συναλλαγή και επέτρεψε την πτήση μέσα από τον εναέριο χώρο της, τότε χάνει το ευεργέτημα της βλαφθείσης χώρας , εκτός και αποδειχθεί συγγνωστή πλάνη της. Σε κάθε περίπτωση θα είναι υπόλογη για μομφή ή και κυρώσεις σε πολλούς φορείς που ανήκει , EASA ( Οργανισμό της Ε.Ε για την αεροπορική ασφάλεια ), το ΝΑΤΟ κ.ά κάτι που απεύχομαι να έχει συμβεί. Εν τούτοις και σε κάθε περίπτωση, τα δικαιώματά τους κατά παντός υπευθύνου δεν τα χάνουν οι τοπικοί φορείς , δηλ. Περιφέρεια , Δήμος και Πολίτες της περιοχής που έγινε η συντριβή.
2β) Αν γνώριζε ότι το εμπόρευμα ήταν επικίνδυνα όπλα κλπ. και δέχτηκε το σχέδιο πτήσης, πάλι τι συνέπειες θα έχει (νομικές, διπλωματικές, κοκ.)
Αν αποδειχθεί πως υπήρχε παράνομη πτήση με παράνομο στρατιωτικό υλικό και η Ελλάδα γνώριζε , εν τούτοις επέτρεψε την πτήση στον εναέριο χώρο της, τότε καθίσταται υπόλογη για συνδρομή σε όλο αυτό, με διοικητικές και διπλωματικές κυρώσεις εις βάρος της, κάτι το οποίο θεωρώ πολύ τραβηγμένο και απεύχομαι. Αν όμως όλη η διαδικασία ήταν νόμιμη , τότε ουδεμία ευθύνη φέρει.
3) Πώς μπορούν να διασφαλίσουν τις αστικές τους διεκδικήσεις οι πολίτες της Καβάλας, που καταστράφηκαν οικονομικά; Αλλά και για ηθική βλάβη;
Σαφώς πρέπει να περιμένουν την έκδοση του πορίσματος για τα αίτια καθώς και την απόδοση ευθυνών για να ζητήσουν αστικές αποζημιώσεις θετικής, αποθετικής ζημίας και ηθικής βλάβης. Οπωσδήποτε όμως μπορούν να στείλουν σε όλους τους εμπλεκομένους ( έναν έκαστο ή από κοινού ) εξώδικα με την επιφύλαξη παντός νομίμου δικαιώματός τους . Η παραγραφή αγωγών αποζημιώσεων αρχίζει μετά την 31η Δεκεμβρίου 2022.
4) Αν υποτεθεί ή και ακόμη αποδειχθεί, ότι πίσω από το αεροπορικό δυστύχημα, βρίσκεται διεθνές κύκλωμα εμπορίας όπλων, ποια θα είναι η θέση της Ελλάδος, σε επίπεδο νομικό (ευθυνών, διεκδικήσεων κλπ.)
Όπως προανέφερα στην περίπτωση αυτή, η Ελλάδα θα πρέπει να αποδείξει πως δεν γνώριζε , πως εξαπατήθηκε και πως σε κάθε περίπτωση ήταν θύμα συγγνωστής πλάνης λόγω των συνθηκών. Αν δεν το αποδείξει ( κάτι που απεύχομαι ) η θέση της θα είναι δύσκολη ηθικά και διπλωματικά κατά τα ανωτέρω.