Η ηθική διάσταση του renegade

Με αφορμή τα γεγονότα της προηγούμενης εβδομάδας με τα αεροσκάφη της Emirates και την πιθανή τρομοκρατική ενέργεια ενεργοποιήθηκε από το Νατοϊκό στρατηγείο η διαδικασία “Renegade” στην οποία ανταποκρίθηκε άμεσα και με εξαίρετο επαγγελματισμό, όπως πάντα, το προσωπικό της Πολεμικής μας Αεροπορίας και πιο συγκεκριμένα οι δυο αεροπόροι της 340 Μοίρας που απογειώθηκαν με διαδικασίες Scramble, αναχαίτισαν, και συνόδευσαν το αεροσκάφος μέχρι την προσγείωση του στο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Η διαδικασία Renegade συμπεριλαμβάνει ως ύστατο σενάριο αυτό της κατάρριψης ενός επιβατικού αεροσκάφους από μαχητικά σε περίπτωση την οποία θα κριθεί σκόπιμο, προκειμένου να αποφευχθεί ένα σενάριο παρόμοιο με αυτό των δίδυμων πύργων το 2001. Σε παρόμοιο σενάριο η Πολεμική μας Αεροπορία έχει κληθεί στο παρελθόν το 2005, όταν ζευγάρι μαχητικών F-16 συνοδέψαν το αεροσκάφος της αεροπορικής εταιρείας Helios μέχρι την πρόσκρουση του στο όρος Γραμματικό^[i].

Ηθικό Δίλημμα

Παρ όλα αυτά σε όλα τα άρθρα που δημοσιεύτηκαν στα μέσα ενημέρωσης δεν σχολιάστηκε εκτενώς το ηθικό δίλημμα που σχετίζεται με την απόφαση να καταρριφθεί ένα επιβατικό αεροσκάφος στο οποίο επιβαίνουν εκατοντάδες άνθρωποι, από τα πυρά ενός μαχητικού αεροσκάφους προκειμένου να αποσοβήσουν τις προθέσεις ενός πιθανού τρομοκράτη.

Η συγκεκριμένη διαδικασία καθιστά αποδεκτή την αφαίρεση της ζωής αθώων επιβατών προκειμένου να διασωθούν οι ζωές άλλων ανθρώπων στο έδαφος. Εδώ όμως τίθεται το ερώτημα αν η «διαδικαστική» προσέγγιση της θανάτωσης αθώων πολιτών προκειμένου να σωθούν περιουσίες και ανθρώπινες ζωές στο έδαφος δικαιολογείται τόσο ηθικά όσο και νομικά;

Γερμανική Νομοθεσία και Renegade

Σε αυτό το άρθρο δεν θα δώσω απάντηση για το τι θα πρέπει να κάνει η ελληνική πολιτεία, και οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις σε αντίστοιχη περίπτωση διαδικασίας Renegade απλά θα ήθελα να αναφέρω την απόφαση της γερμανικής δικαστικής αρχής το 2006 σε σχέση με την παραπάνω διαδικασία. Το Γερμανικό δικαστήριο αποφάσισε ότι η σκόπιμη δολοφονία αθώων ανθρώπων οι οποίοι βρίσκονται ως επιβάτες σε ένα αεροσκάφος δεν συνάδει με την αρχή της προάσπισης της ανθρώπινης αξίας η οποία καθορίζεται στο Γερμανικό βασικό νόμο. έτσι η κατάρριψη από μαχητικά της Γερμανικής αεροπορίας ενός αεροσκάφους το οποίο τελεί υπό αεροπειρατεία, και πολύ πιθανόν να χρησιμοποιηθεί ως όπλο να σκοτώσει αθώους ανθρώπους, θεωρείται ασύμβατη με το βασικό νόμο καθώς η παροχή εντολής κατάρριψης επηρεάζει όχι μόνο τους τρομοκράτες αλλά επίσης και τρίτα πρόσωπα.

Έτσι, το Γερμανικό δικαστήριο χάραξε μια ξεκάθαρη θα γραμμή στην οποία διαχώρισε τους αεροπειρατές στη μία πλευρά και τους και τους επιβάτες καθώς και το πλήρωμα που βρίσκονται στο εν λόγω αεροσκάφος στην άλλη πλευρά. Σύμφωνα με τη Γερμανική νομοθεσία η αρχή της της προστασίας της ανθρώπινης αξίας απαγορεύει στις δημόσιες αρχές να χρησιμοποιήσουν ανθρώπους ως εκτελεστικά αντικείμενα για την προστασία και διάσωση άλλων συνανθρώπων τους. Όταν οι αρχές χρησιμοποιούν τον θάνατο αθώων και αβοήθητων ανθρώπων προκειμένου να σώσουν άλλα πρόσωπα τότε οι πρώτοι μετατρέπονται σε αντικείμενα, κάτι το οποίο αντιτίθεται στην συνταγματική αρχή που ορίζει ότι οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν αξία καθώς και δικαιώματα.

Επιπλέον το Γερμανικό δικαστήριο αρνήθηκε ακόμα και να προχωρήσει στην υποθετική εξομοίωση βασισμένη στην αρχή της χρησιμότητας (utilitarian) στην οποία εάν το αεροσκάφος δεν καταρριφθεί τότε όλοι οι επιβαίνοντες θα πεθάνουν όταν θα προσκρούσει στο έδαφος με την πιθανότητα να αυξηθεί ο αριθμός των νεκρών και από τους ανθρώπους οι οποίοι θα επηρεαστούν από την πρόσκρουση στο έδαφος. Αντίθετα σε περίπτωση που καταρριφθεί τότε ο θάνατος εκατοντάδων ανθρώπων, συμπεριλαμβάνομενων των επιβατών καθώς και του πληρώματος του αεροσκάφους, θα συμβάλει στη διάσωση χιλιάδων άλλων ζωών.

Ελληνικό Σύνταγμα και Renegade

Όσον αφορά τα δεδομένα της Ελλάδας η διαδικασία Renegade έχει υιοθετήσει τις βασικές αρχές που καθορίστηκαν πριν 20 χρόνια, από την αμερικανική πολεμική αεροπορία και το ΝΑΤΟ, και πολύ πιθανόν να μην έχει επικαιροποιηθεί.

Ωστόσο η αρχή της αξίας του ανθρώπου που αναφέρεται από το Γερμανικό δικαστήριο, και στο οποίο βασίστηκε η απόφασή τους να απαγορεύσουν την κατάρριψη ενός αεροσκάφους το οποίο τελεί υπό διαδικασία Renegade, πιθανόν να έχει παρόμοια εφαρμογή και στα Ελληνικά δεδομένα σε περίπτωση που ληφθεί υπόψη το Ελληνικό Σύνταγμα και συγκεκριμένα τα άρθρα 2 και 5. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 2 του Ελληνικού Συντάγματος «ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας». Συνεπώς γεννάται το ερώτημα αν η διαδικασία Renegade η οποία ακολουθείτε από την Ελληνική Πολεμική Αεροπορία, και συγκεκριμένα την ύστατη στιγμή η οποία λαμβάνεται η απόφαση για κατάρριψη ενός επιβατικού αεροσκάφους υπό αεροπειρατεία, μήπως κρίνεται επί της ουσίας αντισυνταγματική.

Επιπλέον βάσει του άρθρου 5 του Συντάγματός μας «όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων», άρθρο το οποίο ουσιαστικά καταπατείται στην περίπτωση της τελικής απόφασης για κατάρριψη ενός αεροσκάφους το οποίο έχει υποπέσει σε αεροπειρατεία, ενώ επιβαίνουν αθώοι πολίτες.

Το Δίλημμα του Έλληνα Αεροπόρου

Επίσης, θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν και το ηθικό δίλημμα στο οποίο θα κληθεί να αντιμετωπίσει ο Έλληνας μαχητής αεροπόρος όταν θα λάβει την εντολή κατάρριψης ενός επιβατικού αεροσκάφους, βάσει της ανωτέρω διαδικασίας. Ως Έλληνες αξιωματικοί έχουμε εκπαιδευτεί να ακολουθούμε τις εντολές των ανωτέρων μας βάσει του όρκου που έχουμε δώσει. Παρ όλα αυτά με ποιο τρόπο θα μπορέσει ο συγκεκριμένος αεροπόρος να προστατευθεί αφενός μεν νομικά από τις οικογένειες τον αδικοχαμένων επιβαινόντων αλλά και πώς θα μπορέσει να προστατευθεί ηθικά εν γνώσει ότι συνέβαλε στην δολοφονία αρκετών εκατοντάδων αθώων ψυχών, βάσει πληροφοριών οι οποίες μπορεί να ήταν και αβάσιμες για πιθανή αεροπειρατεία.

Ανάγκη Επικαιροποίησης της Διαδικασίας Renegade

Η προσέγγιση στα προηγούμενα ηθικά διλήμματα είναι πολυδιάστατη. Προκειμένου να δοθεί μια απάντηση η στρατιωτική, πολιτική, ακόμα και η δικαστική αρχή της χώρας, πρέπει να αποφασίσουν μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στα ανωτέρω διλήμματα.

Επίσης θα πρέπει να διευκρινιστεί η διαδικασία που θα ακολουθηθεί σε περίπτωση όπου (α) υπάρχουν αθώοι επιβάτες στο αεροσκάφος μαζί με τους τρομοκράτες, (β) άλλη περίπτωση που υπάρχουν μόνο αεροπειρατές επιβαίνοντες στο συγκεκριμένο αεροσκάφος, (γ) να διερευνηθεί η περίπτωση αεροσκάφους το οποίο οι πιλότοι έχουν χάσει τις αισθήσεις τους και ήταν οι μόνοι επιβαίνοντες, και τέλος (δ) η περίπτωση ενός μη επανδρωμένου εναέριου μέσου το οποίο ίπταται πλησίον κατοικημένης περιοχής, με πιθανή απώλεια ελέγχου κατεύθυνσης. Μια επικαιροποίηση της διαδικασίας προσαρμοσμένη στα σύγχρονα δεδομένα των αεροπορικών μεταφορών η οποία θα συνάδει με τις βασικές αρχές του συντάγματος, όπως καθορίζεται στα άρθρα 2 και 5, κρίνεται απαραίτητη από όλες τις εμπλεκόμενες αρχές πριν το επόμενο περιστατικό που θα πρέπει Έλληνες αεροπόροι να απογειωθούν ακολουθώντας τις διαδικασίες Renegade.