Το διαχρονικό μάθημα που δίνει η Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Η 29η Μαΐου από το 1453 κι έπειτα αποτελεί μία ημέρα πένθους για την Ελλάδα. Ήταν η ημέρα που «η Πόλις εάλω». Η «Αποφράδα Ημέρα», όπως συνηθίζεται να αναφέρεται, κατά την οποία συντελέστηκε η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Οι μύθοι και οι θρύλοι που συνοδεύουν την Άλωση, την Κωνσταντινούπολη και τη δυναστεία των Παλαιολόγων, είναι γνωστή στους περισσότερους. Η ιστορία της «προδοσίας» και της «κερκόπορτας» ως είθισται σε αυτές τις περιπτώσεις «χρυσώνει το χάπι» στον ηττημένο, αφού την Ιστορία τη γράφουν οι νικητές. Και 99% τη γράφουν όπως επιθυμούν.

Η πραγματικότητα, για το πώς φτάσαμε στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης, ωστόσο, είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να πάρει ένα ακόμα «μάθημα» η Ελλάδα για το παρόν και το μέλλον της. Τι είχε συμβεί, όχι απλά τα χρόνια αλλά τους αιώνες, πριν από την Άλωση του 1453; Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία επί της ουσίας είχε πάψει να είναι τέτοια. Ήταν σε απόλυτη παρακμή από την πρώτη άλωση του 1204, είχε απομείνει μόνο η Βασιλεύουσα, κάποια εδάφη κοντά στην Κωνσταντινούπολη, περιοχές της Πελοποννήσου και κάποια νησιά υπό τον έλεγχό της. Οικονομικά, κοινωνικά αλλά και σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής η κατάσταση μπορούσε να περιγραφεί, με επιείκεια, ως άθλια.

Η απειλή του Μωάμεθ Β’ και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δεν στάθηκε ικανή για να εξαλειφθούν και δύο από τα μεγαλύτερα «αγκάθια» του ελληνικού έθνους, τα οποία καθίστανται διαχρονικά αν μελετήσει κανείς προσεκτικά το σύνολο της Ιστορίας. Πρώτον, και κυριότερο, η διχόνοια και δεύτερον, η προσμονή της ξένης βοήθειας. Περιμένοντας, λοιπόν, την πολιορκία από τους Οθωμανούς οι Βυζαντινοί ήταν χωρισμένοι στα δύο. Σε «ενωτικούς» και «ανθενωτικούς», σε ό,τι αφορούσε τις δύο Εκκλησίες. Την Ορθόδοξη, με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης στη μία πλευρά, και την Καθολική, με τη Ρώμη στην απέραντι όχθη.

Οι ιστορικοί έχουν καταγράψει ακόμα και ρήσεις όπως «καλύτερα τούρκικο σαρίκι, παρά Παπική τιάρα στην Πόλη», από αξιωματούχους που ήταν δίπλα στον αυτοκράτορα εκείνη την εποχή. Ρήσεις που αποτυπώνουν πλήρως το κλίμα που επικρατούσε στην Κωνσταντινούπολη, και έδειχναν ότι η απόκρουση μιας επίθεσης εκατοντάδων χιλιάδων μανιασμένων Οθωμανών, και των υπόλοιπων φυλών που είχαν επιστρατεύσει για να πάρουν την Πόλη, μόνο εύκολη υπόθεση δεν θα ήταν. Όταν δεν υπάρχει ενότητα, σύμπνοια και ομοψυχία δεν μπορούν να επιτευχθούν πολύ μικρότερα ζητούμενα από αυτό, που ήταν εξ ορισμού συγκλονιστικά δύσκολο.

Εκτός, όμως, της διχόνοιας που επικρατούσε εντός των τειχών της Πόλης, ένα ακόμα μεγάλο «αγκάθι» ήταν και το γεγονός ότι οι υπερασπιστές της Βασιλεύουσας βασίστηκαν σε μεγάλο βαθμό στην ξένη βοήθεια. Είτε αυτή ήρθε, όπως ο Ιωάννης Ιουστινιάνι ο τραυματισμός του οποίου και η απόσυρση από το πεδίο της μάχης αποδείχθηκαν ολέθρια για την Πόλη, είτε όχι, η στήριξη σε κάτι που δεν είναι δεδομένο συνέβαλε στο να επέλθει η κατάρρευση και η Άλωση της Πόλης. Όσο οι Βυζαντινοί περίμεναν τη Δύση να κινητοποιηθεί, οι στρατιές των Οθωμανών κέρδιζαν έδαφος, «ροκάνιζαν» τα τείχη και εν τέλει κατέκτησαν την Πόλη των Πόλεων. Κάπως έτσι, σήμερα, 570 χρόνια μετά ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στήνει «φιέστες» στην Αγιά Σοφιά, την οποία ανερυθρίαστα έχει μετατρέψει σε τζαμί…

Τι δίδαγμα, θα μπορούσε να πάρει η σύγχρονη Ελλάδα από την Ιστορία και την Άλωση; Πρώτα από όλα, το δίδαγμα που δεν έχει πάρει – πλην φωτεινών εξαιρέσεων – διαχρονικά. Αυτό της ενότητας μπροστά σε μεγάλες και σοβαρές απειλές και προκλήσεις. Ουδέποτε ευνόησε η διχόνοια, σε αντίθεση με την ομοψυχία, τη σταθερή και ενιαία εθνική θέση σε αντίστοιχα ζητήματα. Επιπλέον, η προσμονή ξένης βοήθειας διαχρονικά δεν έχει προσφέρει το παραμικρό στο ελληνικό έθνος. Η Ελλάδα θα πρέπει να αντιληφθεί πως πάντα θα είναι μόνη της.

Σαφώς και στη σύγχρονη εποχή, ειδικότερα στο παρόν, έχουν συναφθεί σοβαρές συμφωνίες (ΗΠΑ, Γαλλία) με ισχυρούς συμμάχους και υπάρχει η αίσθηση πως θα υπάρξει σαφής υποστήριξη της χώρας αν συμβεί το παραμικρό. Πλην όμως, αυτό θα πρέπει να αποδειχθεί στην πράξη. Κι επειδή κανείς δεν θέλει να φτάσει σε αυτό το σημείο, διότι τα πράγματα θα έχουν οδηγηθεί σε καταστάσεις που η Ελλάδα έχει να βιώσει από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καλό είναι να μην «δοκιμάσουμε» αν πράγματι ισχύει το «είμαστε μόνοι μας». Ας πορευόμαστε με αυτό σαν σταθερά, με τα εξοπλιστικά προγράμματα και την αναβάθμιση των οπλικών συστημάτων των Ενόπλων Δυνάμεων να δείχνουν πως αυτό συμβαίνει, και ας υπάρξει εν τέλει κι η βοήθεια. Το μάθημα, πάντως, από την Ιστορία – συνολικά και όχι μόνο της Άλωσης – θα πρέπει κάποια στιγμή να το λάβουμε ως Έθνος…