Οι πράσινες πόλεις είναι επιθυμία των πολιτών

Τα κράτη-μέλη της ΕΕ καλούνται να βρουν βιώσιμες λύσεις στο θέμα των αποβλήτων. Οι πολίτες έχουν αποκτήσει οικολογική συνείδηση και απιτούν απο τις ηγεσίες τους σύγχρονη αντιμετώπιση των καταστάσεων.

Τα απόβλητα εξακολουθούν να προβληματίζουν την ηγεσία της ΕΕ. Παρά τα μέτρα που έλαβε η ΕΕ για τη μείωση της παραγωγής τους, ο όγκος των επικίνδυνων αποβλήτων που παράγονται στην ΕΕ συνεχίζει να αυξάνεται από το 2004. Επισκόπηση που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο αναδεικνύει τις υφιστάμενες και μελλοντικές προκλήσεις όσον αφορά την αντιμετώπιση των επικίνδυνων αποβλήτων: βελτίωση της ταξινόμησης, διασφάλιση ιχνηλασιμότητας, αύξηση της ανακύκλωσης και καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης, η οποία παραμένει μια κερδοφόρα δραστηριότητα.

«Η παραγωγή επικίνδυνων αποβλήτων αυξάνεται και η ΕΕ οφείλει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα», δήλωσε η κα Eva Lindström, μέλος του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου και αρμόδια για την επισκόπηση. «Οι προτιμότεροι τρόποι για την αντιμετώπιση των επικίνδυνων αποβλήτων είναι η ανακύκλωση και η ανάκτηση ενέργειας. Η διάθεση πρέπει να αποτελεί την έσχατη λύση. Ωστόσο, πάνω από το 50 % των επικίνδυνων αποβλήτων της ΕΕ καταλήγει στα σκουπίδια. Στην επισκόπηση αυτό που φαίνεται είναι ότι η πρόληψη της δημιουργίας επικίνδυνων αποβλήτων και η επεξεργασία τους εξακολουθούν να αποτελούν πρόκληση, παρουσιάζουν όμως και ευκαιρίες.»

Η πρόληψη της δημιουργίας επικίνδυνων αποβλήτων είναι ο πρώτος και καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπισή τους, κάτι το οποίο αποτελεί προτεραιότητα της ΕΕ από το 1991. Με τη δράση της η ΕΕ επικεντρώθηκε στο να επηρεάσει τους τρόπους με τους οποίους οι οικονομικοί φορείς σχεδιάζουν και κατασκευάζουν προϊόντα, στο να καταστούν οι ρυπαίνοντες υπόλογοι για τα απόβλητά τους, και στην παροχή καλύτερης πληροφόρησης στους καταναλωτές. Παρά τις πρωτοβουλίες αυτές, ο όγκος των επικίνδυνων αποβλήτων που παράγονται στην ΕΕ δεν μειώνεται.

Τα επικίνδυνα απόβλητα πρέπει να υποβάλλονται σε επεξεργασία σε ειδικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας, σε συμμόρφωση με αυστηρούς κανόνες και απαιτήσεις ασφάλειας. Αυτό συνεπάγεται διοικητικό φόρτο και υψηλότερο κόστος για τους οικονομικούς φορείς. Παραμονεύει έτσι ο κίνδυνος παράνομης διακίνησης επικίνδυνων αποβλήτων στις περιπτώσεις που φορείς δεν δηλώνουν τα παραγόμενα απόβλητα ως επικίνδυνα και, αντ’ αυτού, τα απορρίπτουν παράνομα ή τα μεταφέρουν αλλού.

Οι ελεγκτές τονίζουν ότι με την ορθή ταξινόμηση και ιχνηλάτηση επικίνδυνων αποβλήτων θα μπορούσε να αποτραπεί η ακατάλληλη επεξεργασία τους, όπως και τυχόν παράνομοι ελιγμοί. Επισημαίνουν πάντως ότι η ταξινόμηση των επικίνδυνων αποβλήτων διαφέρει μεταξύ των κρατών-μελών. Σύμφωνα με τους ίδιους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να εντείνει τις προσπάθειές της για την εναρμόνιση της εφαρμοστέας ενωσιακής νομοθεσίας. Η ευθυγράμμιση των εθνικών ηλεκτρονικών μητρώων επικίνδυνων αποβλήτων με το προβλεπόμενο ευρωπαϊκό μητρώο για τη μεταφορά αποβλήτων θα βοηθούσε στην αποτελεσματικότερη ιχνηλάτηση των επικίνδυνων αποβλήτων καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους.

Τα επικίνδυνα απόβλητα πρέπει ιδανικά να προετοιμάζονται για επαναχρησιμοποίηση ή να ανακυκλώνονται. Ωστόσο, πολλά επικίνδυνα απόβλητα είναι ακατάλληλα για επαναχρησιμοποίηση. Η δε ανακύκλωσή τους περιορίζεται λόγω τεχνικών δυσκολιών και της έλλειψης ευκαιριών στην αγορά ανακυκλωμένων υλικών. Οι ελεγκτές επισημαίνουν ότι η βελτίωση των τεχνολογιών και των ικανοτήτων ανακύκλωσης θα δημιουργούσε ευκαιρίες: για παράδειγμα η ανάκτηση κρίσιμων πρώτων υλών από ηλεκτρονικές συσκευές και άλλα απόβλητα θα ενίσχυε τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ.

Η παράνομη διακίνηση και απόρριψη επικίνδυνων αποβλήτων παραμένει κερδοφόρα δραστηριότητα: εκτιμάται ότι τα ετήσια έσοδα αποκλειστικά από την παράνομη διακίνηση κυμαίνονται μεταξύ 1,5 και 1,8 δισεκατομμυρίων ευρώ. Ο εντοπισμός, οι έρευνες και οι διώξεις είναι σπάνιες, και οι κυρώσεις χαμηλές.

Η χρήση της ψηφιοποίησης για την καλύτερη ιχνηλάτηση των επικίνδυνων αποβλήτων και την καταπολέμηση της υποβολής ψευδών δηλώσεων, αλλά και ένας περισσότερο αποτρεπτικός μηχανισμός κυρώσεων, θα μπορούσαν να περιορίσουν τις δυνατότητες παράνομης διακίνησης. Η καθολική απαγόρευση των μεταφορών αποβλήτων προς διάθεση, την οποία πρότεινε η Επιτροπή το 2021, θα μπορούσε να συμβάλει περαιτέρω στον περιορισμό της παράνομης διακίνησης επικίνδυνων αποβλήτων.

Ο χώρος της εκπαίδευσης είναι καθοριστικός. Στα σχολεία τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν ιδιαίτερες γνώσεις και να εξασκήσουν την οικολογική τους ευαισθησία.

Οφείλουν τα κράτη-μέλη της ΕΕ να δράσουν αποτελεσματικά και να συμβάλουν με όσα μέσα διαθέτουν στο περιορισμό των επικίνδυνων αποβλήτων. Οι δήμοι και οι περιφέρειες καλούνται να αξιοποιήσουν τα ευρωπαϊκά κονδύλια, για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα.