Δύο νομικά ζητήματα στον ομόφυλο γάμο που καμία χώρα δεν έχει επιλύσει επίσημα

Σε κάθε επιχείρημα υπάρχει αντεπιχείρημα, εύστοχο ή μη, υπάρχει. Τα γεγονότα όμως δεν χωράνε αμφισβητήσεως. Υπάρχουν όμως και στα γεγονότα αντίθετες απόψεις: τα νέα γεγονότα που ανατρέπουν τα προηγούμενα. Ο ομόφυλος γάμος είναι γεγονός στη Δύση αλλά και δύο ανοιχτά νομικά ζητήματα είναι επίσης γεγονός. Προσπαθώντας να αναλύσουμε τα δύο αυτά ζητήματα θα συγκρίνουμε την πραγματικότητα σε Ελλάδα και Αμερική. Οι νόμοι φυσικά, η μεθοδολογία, η νομική φιλοσοφία αλλά και η πολιτειακή οργάνωση διαφέρουν σε αυτές τις δύο χώρες. Όμως, όπως κοινή είναι η πολιτειακή αποδοχή του ομόφυλου γάμου, κοινά είναι και τα νομικά ζητήματα που εμπεριέχει.

Η Αμερική έχει αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο των κοινωνικών αλλαγών και καινοτομιών, οπότε το καλύτερο παράδειγμα που μπορούμε να πάρουμε είναι εκείνο της υπόθεσης Obergefell εναντίον Hodges (2015), κατά την οποία το Ανώτατο Δικαστήριο επέτρεψε το γάμο των ομόφυλων ζευγαριών σε όλες τις Πολιτείες, υπερνικώντας την όποια Πολιτειακή νομοθεσία.

Η «Obergefell εναντίον Hodges, 576 U.S. 644 (2015)» είναι μια απόφαση ορόσημο του Ανώτατου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών που έκρινε ότι το θεμελιώδες δικαίωμα του γάμου κατοχυρώνεται στα ομόφυλα ζευγάρια τόσο από τη ρήτρα Due Process(δέουσα νομική διαδικασία, σε ελεύθερη μετάφραση), όσο και από τη Ρήτρα Ίσης Προστασίας της 14ης Τροπολογίας του Συντάγματος. Η απόφαση με ψήφους 5–4, απαιτεί από τις πενήντα Πολιτείες, την περιφέρεια της

Κολούμπια και τις Νησιωτικές Περιοχές να πραγματοποιούν και να αναγνωρίζουν τους γάμους ομόφυλων ζευγαριών με τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις με τους γάμους ζευγαριών αντίθετου φύλου, με όλα τα συνοδευτικά δικαιώματα και τις ευθύνες. Πριν από την απόφαση αυτή, ο γάμος ομοφύλων είχε ήδη καθιερωθεί με νόμο, δικαστική απόφαση ή πρωτοβουλία ψηφοφόρων σε τριάντα έξι πολιτείες, την περιφέρεια της Κολούμπια και το Γκουάμ.

Τα επιχειρήματα της μειοψηφίας είναι αυτά που αναδεικνύουν τα δύο αυτά νομικά ζητήματα που θα μας απασχολήσουν και η επιχειρηματολογία του Δικαστή Ρόμπερτς είναι ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς είναι ο συντηρητικός Δικαστής που έχει ταχθεί πολλές φορές στο πλευρό των προοδευτικών και θεωρείται από το συντηρητικό/ρεπουμπλικανικό κοινό αστοχία του προέδρου Μπους.

Γάμος ομόφυλων και πολυγαμία

Αμερική

Το Σύνταγμα δεν ορίζει τον γάμο, το Σύνταγμα προστατεύει τον θεσμό.

• Η πλειοψηφία του Ανώτατου Δικαστηρίου θεωρεί πως και ο ομόφυλος γάμος είναι συνταγματικά προστατευόμενος από 2 Τροπολογίες (14^η βασικώς και 5^η) και πάνω σε 4 βασικές αρχές:
• Μια πρώτη προϋπόθεση των σχετικών προηγούμενων του Δικαστηρίου είναι ότι το δικαίωμα της προσωπικής επιλογής σχετικά με το γάμο είναι εγγενές στην έννοια της ατομικής αυτονομίας. Οι επιλογές για το γάμο διαμορφώνουν τη μοίρα ενός ατόμου. Όπως εξήγησε το Ανώτατο Δικαστήριο της Μασαχουσέτης, επειδή «εκπληρώνει τις επιθυμίες για ασφάλεια, ασφαλές καταφύγιο και σύνδεση που εκφράζουν την κοινή μας ανθρώπινη φύση, ο πολιτικός γάμος είναι ένας αξιόλογος θεσμός και η απόφαση για το εάν και ποιον θα παντρευτεί το άτομο, είναι μια από τις βαρυσήμαντες πράξεις της ζωής και του αυτοπροσδιορισμού». Goodridge, 440 Mass., at 322, 798 N. E. 2d, at 955.

• Μια δεύτερη αρχή στη νομολογία αυτού του Δικαστηρίου είναι ότι το δικαίωμα του γάμου είναι θεμελιώδες επειδή υποστηρίζει μια ένωση δύο ατόμων που δεν μοιάζει με καμία άλλη ως προς τη σημασία της για τα δεσμευμένα άτομα. «Ο γάμος είναι μια συνεύρεση προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο, ελπίζουμε να διαρκεί και να είναι οικείος στο βαθμό που είναι ιερός. Είναι μια σχέση/σύνδεση που προωθεί έναν τρόπο ζωής, δεν τον προκαλεί, μια αρμονία στη ζωή, όχι στις πολιτικές πίστεις, μια διμερή πίστη, όχι εμπορικό ή κοινωνικό πρότζεκτ. Ωστόσο, είναι μία σχέση/σύνδεση για έναν τόσο ευγενή σκοπό όσο κανένας άλλος υπήρξε στις προηγούμενες αποφάσεις μας."
• Μια τρίτη βάση για την προστασία του δικαιώματος του γάμου είναι ότι προστατεύει τα παιδιά και τις οικογένειες και επομένως αντλεί νόημα από τα συγγενικά δικαιώματα της ανατροφής, της τεκνοποίησης και της εκπαίδευσης. «[Το] δικαίωμα να ‘παντρεύεσαι, να ιδρύεις σπίτι και να μεγαλώνεις παιδιά αποτελεί κεντρικό μέρος της ελευθερίας που προστατεύεται από τη ρήτρα Due Process. Zablocki, 434 U. S., στο 384 (παραθέτοντας τον Meyer, ανωτέρω, στο 399).
• Τέταρτον και τέλος, οι υποθέσεις αυτού του Δικαστηρίου και οι παραδόσεις του Έθνους καθιστούν σαφές ότι ο γάμος είναι ο θεμέλιος λίθος της κοινωνικής μας τάξης.

Στο Maynard v. Hill, 125 U. S. 190, 211 (1888), το Δικαστήριο απηχούσε τον de Tocqueville, εξηγώντας ότι ο γάμος είναι «το θεμέλιο της οικογένειας και της κοινωνίας, χωρίς το οποίο δεν θα υπήρχε ούτε πολιτισμός ούτε πρόοδος». Ο γάμος, είπε το Maynard Court, ήταν εδώ και πολύ καιρό «ένας σπουδαίος δημόσιος θεσμός, που δίνει χαρακτήρα σε ολόκληρη την Πολιτεία μας»…

Πράγματι, ενώ οι Πολιτείες είναι γενικά ελεύθερες να διαφοροποιούν τα οφέλη που παρέχουν σε όλα τα παντρεμένα ζευγάρια, καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας μας έχουν κάνει τον γάμο τη βάση για έναν διευρυμένο κατάλογο κυβερνητικών δικαιωμάτων, παροχών και ευθυνών…

Ο έγκυρος γάμος σύμφωνα με τον νόμο του κράτους αποτελεί επίσης σημαντικό καθεστώς για περισσότερες από χίλιες διατάξεις του ομοσπονδιακού νόμου. Βλέπε Windsor, 570 U. S., στο(slipop., at 15– 16). Οι Πολιτείες συνέβαλαν στον θεμελιώδη χαρακτήρα του δικαιώματος του γάμου τοποθετώντας αυτόν τον θεσμό στο επίκεντρο τόσων πολλών πτυχών της έννομης και κοινωνικής τάξης…

Καθώς το ίδιο το κράτος καθιστά τον γάμο ακόμη πιο πολύτιμο λόγω της σημασίας που του αποδίδει, ο αποκλεισμός από αυτό τον θεσμό έχει ως αποτέλεσμα να διδάσκεται ότι οι ομοφυλόφιλοι και οι λεσβίες είναι άνισοι από σημαντικές απόψεις. Εξευτελίζει τους γκέι και τις λεσβίες και επιτρέπει στο κράτος να τους κλειδώνει έξω από έναν κεντρικό θεσμό της κοινωνίας του Έθνους. Τα ζευγάρια του ίδιου φύλου, μπορούν εξίσου να επιδιώκουν τους υπερβατικούς σκοπούς του γάμου και να επιδιώκουν την εκπλήρωση με την υψηλότερη σημασία του.

Βλέπουμε αναλυτικά τα επιχειρήματα, καθώς πρέπει να κατανοήσουμε τους λόγους της απόφασης και το συσχετισμό τους με τις συνταγματικά προστατευόμενες ελευθερίες (που στο 90% των περιπτώσεων είναι ταυτόσημες σε όλα τα Συντάγματα) αλλά θα πρέπει να δούμε και το πως οι Δικαστές αντιλαμβάνονται και εκφράζουν τον θεσμό του γάμου.

Το Δικαστήριο υποστηρίζει ότι η ελευθερία δεν μπορεί να εκφραστεί σε ολόκληρο το φάσμα της, όταν τα εμπλεκόμενα μέλη είναι άνισα για το ίδιο θέμα έναντι του νόμου. Σύμφωνα με την πλειοψηφία η ελευθερία προϋποθέτει ισότιμη συμμετοχή. Ξεχνά βέβαια δύο άλλες βασικές αρχές:

1. Πως η ελευθερία διακρίνεται από την ελευθεριότητα λόγω των ορίων της, και
2. Ότι το ανθρώπινο προνόμιο πού δίνεται από το νόμο έχει διαφορά από το ανθρώπινο δικαίωμα, το οποίο ορίζει το νόμο.

Η μειοψηφία απαντά σε όλα τα παραπάνω και τονίζει δύο βασικά ζητήματα:

• Οι μεταβολές που αφορούσαν τον γάμο σε προηγούμενες αποφάσεις αφορούσαν τη βελτιστοποίηση του κατά τη μέγιστη έκφραση της φύσης του και όχι την αλλαγή της ίδιας της φύσης του, κάτι το οποίο θα πρέπει να αφεθεί στον νομοθέτη να πράξει.

Ο Ρόμπερτς θεωρεί πως ο γάμος είναι πρωταρχικά ένα φυσικό φαινόμενο και πως οι αλλαγές που έχουν συμβεί είναι δομικές και έχουν επιτρέψει στην πλήρη φυσική έκφραση του γάμου και όχι στην

ανατροπή της φυσικότητας του. Το βασικό επιχείρημα της μειοψηφίας είναι πως ο νομοθέτης θα πρέπει να αποφασίσει πως θα ερμηνεύσει έναν όρο που δεν καθορίζεται συνταγματικά, τον γάμο, συνταγματικά καθορίζεται η προστασία του. Οι προηγούμενες αλλαγές ήταν δομικές και στόχευαν στην προστασία του υπάρχοντος ορισμένου από το νομοθέτη γάμο. Στην περίπτωση της αλλαγής του ορισμού ο νομοθέτης θα πρέπει να έχει λόγο και όχι το Δικαστήριο.

Το ζήτημα της πολυγαμίας

• Ο Ρόμπερτς εκφράζει τον προβληματισμό του από την μεριά της μειοψηφίας πως το Δικαστήριο κατά αναλογική ερμηνεία του ορισμού δεν έχει λόγο σε μία παρόμοια υπόθεση να αρνηθεί να δώσει δικαιώματα σε ένα πολυμερή γάμο. Ο Ρόμπερτς θεωρεί μάλιστα πως αυτό είναι με βάση την λογική της πλειοψηφίας ευκολότερο γιατί

όπως λέει:

• Αν και η πλειοψηφία εισάγει τυχαία το επίθετο «δύο» σε διάφορα σημεία, δεν προσφέρει κανένα λόγο γιατί το στοιχείο δύο ατόμων του βασικού ορισμού του γάμου μπορεί να διατηρηθεί ενώ το στοιχείο άνδρας-γυναίκα όχι. Πράγματι, από την σκοπιά της ιστορίας και της παράδοσης, ένα άλμα από τον γάμο αντίθετου φύλου σε γάμο ομοφύλων είναι πολύ μεγαλύτερο από ένα άλμα από την ένωση δύο ατόμων σε πληθυντικές ενώσεις, που έχουν βαθιές ρίζες σε ορισμένους πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο. Εάν η πλειοψηφία είναι πρόθυμη να κάνει το μεγάλο άλμα, είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πώς μπορεί να πει όχι στο πιο σύντομο.

Η πολυγαμία δεν συμβαίνει μέχρι να συμβεί. Η πλειοψηφία του Ανώτατου Δικαστηρίου μιλά για ελεύθερη επιλογή και ισότιμη συμμετοχή, αφήνοντας στην άκρη επιλογές που δύναται να βλάψουν τον κοινωνικό ιστό και να στερήσουν τη συμμετοχή άλλων μελών του κοινωνικού συνόλου, καθώς αυτό έχει πετύχει η πολυγαμία στις κλειστές φεουδαρχικές κοινωνίες. Αν κάτι τέτοιο θα πρέπει να υπάρξει στην κοινωνία, το Δικαστήριο δεν είναι αρμόδιο να το εισαγάγει, αλλά ο πολίτης μέσω του νομοθέτη, θα πρέπει να αποφασίσει.

Ελλάδα

Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η πρώτη απόφαση που αφορούσε τον ομόφυλο γάμο έφθασε στο Πρωτοδικείο Ρόδου το 2008 και αφορούσε την τέλεση ομόφυλου γάμου από τον Δήμαρχο Τήλου, Πρ. Ρόδου 114/2008. Τα δύο σχόλια του καθηγητή Παναγόπουλο στο βιβλίο «Επιτομή Οικογενειακού Δικαίου», για την υπόθεση αναδεικνύουν τον τρόπου που «σκέφτηκε» το Δικαστήριο.

Σχόλιο 1

Οι σκέψεις με τις οποίες το Δικαστήριο κλείνει τις αιτιολογίες του «για την πληρότητα της απόφασης», με την παραίνεση δηλαδή προς τον Έλληνα νομοθέτη να επιλύσει αυτός το ζήτημα του επιτρεπτού ή μη του γάμου ομοφύλων.

• Το Δικαστήριο θεωρεί πως η νομοθεσία δεν προβλέπει ομόφυλο γάμο, επομένως ακυρώνει την πράξη τέλεσης του από τον Δήμαρχο Τήλου.

Σχόλιο 2

Η τοποθέτηση του Δικαστηρίου, πρώτον ότι η εθνική νομοθεσία πρέπει «να αντανακλά την κοινωνική πραγματικότητα και τις σύγχρονες απαιτήσεις» και δεύτερον, ότι αρκετές ευρωπαϊκές χώρες έχουν απαγκιστρώσει τη νόμιμη συμβίωση (σύμφωνο ή γάμος) από τη διαφορά φύλου των συντρόφων ή συζύγων, επιτρέπουν την υπόθεση ότι πιθανόν η σχολιαζόμενη απόφαση να είχε αποτολμήσει την επικύρωση της ριζοσπαστικής αποφάσεως του αρμόδιου Δημάρχου να τελέσει πολιτικό γάμο ομοφύλων, αν δεν τελούσε υπό την επίγνωση, ότι κλήθηκε να αποφανθεί σε μια πολύκροτη κυριολεκτικά υπόθεση, για την οποία τα μάτια όλων (νομικών και μη) ήταν στραμμένα εκεί.

• Το Δικαστήριο θεωρεί ο Παναγόπουλος, επιχείρησε στην ερμηνεία του υπάρχοντος νόμου για το γάμο να συμπεριλάβει και τον ομόφυλο, ανοίγοντας τον δρόμο για αυτό που τονίζουμε σε αυτό το άρθρο και έπραξαν οι Αμερικάνοι, δηλαδή ερμηνεία που συμπεριλαμβάνει τον ομόφυλο γάμο, πάνω στην προστασία από το Σύνταγμα της ελεύθερης έκφρασης και της ισότιμης συμμετοχής, καθώς εκεί θα έφθανε το ζήτημα αν πήγαινε στο Εφετείο, διότι η απλή λεκτική ερμηνεία θα έβρισκε ιστορικά εμπόδια πάνω στο ότι οι νομοθέτες στο παρελθόν δεν συμπεριλάμβαναν στην «νομοθετική τους σκέψη» την ομόφυλη ερμηνεία.

Τα ελληνικά Ανώτατα Δικαστήρια δεν εξετάζουν εύκολα υποθέσεις στο περιθώριο νομού και Συντάγματος. Αυτό είναι και ένα μεγάλο ζήτημα στην ελληνική έννομη τάξη, καθώς έτσι το Σύνταγμα δεν τίθεται πάνω από τον νομοθέτη αλλά ισότιμο με αυτόν. Παρόλα αυτά, δεν σημαίνει πως δεν μπορούν και να το κάνουν. Όπως είδαμε, το Πρωτοδικείο Ρόδου επιχείρησε ερμηνεία, γεγονός που θα ωθούσε τουλάχιστον το Εφετείο να φθάσει σε παράλληλο τρόπο επιχειρηματολογίας με αυτής του Αμερικανικού Ανώτατου Δικαστηρίου και σε μια πιθανή του θετική απόφαση, κατά την οποία θα υπήρχε προσεκτική χρήση της νομολογίας σε συνδυασμό με το Σύνταγμα - το οποίο όπως προ είπαμε, δεν μπορεί να μπαίνει σφήνα στης αποφάσεις και στην επιχειρηματολογία όπως γίνεται στην Αμερική αλλά μπορεί να χρησιμοποιείται κανονικά - ο Άρειος Πάγος θα δέχονταν την απόφαση.

Η δεύτερη υπόθεση απασχόλησε και αυτήν τον Άρειο Πάγο το 2017 (Απόφαση 1428 / 2017). Σε αυτήν την περίπτωση ο Άρειος Πάγος πήγε καθαρά βάσει μεθοδολογίας και νομολογίας και ταυτόσημα με την περίπτωση του 2008 στο Πρωτοδικείο, έκρινε πως η νομοθεσία δεν ακολουθείται. Παρόλα αυτά οι δύο προηγούμενες αποφάσεις δεν δεσμεύουν Πρωτοδικεία και Άρειο Πάγο, πόσο μάλλον τώρα που ο ομόφυλος γάμος - την στιγμή που θα διαβάζετε το άρθρο θα είναι νόμος του κράτους - και η νέα, επόμενη υπόθεση δεν θα αφορά τον ομόφυλο γάμο αλλά την πολυγαμία. Όπως είδαμε, υπήρχε δίοδος για τον ομόφυλο γάμο να αναγνωριστεί πριν γίνει νόμος του κράτους, επομένως το επιχείρημα του Ρόμπερτς στέκει και εδώ. Τι εμποδίζει λοιπόν την πολυγαμία, αφού ήδη τα Δικαστήρια θα μπορούσαν να επιτρέψουν το ομόφυλο γάμο πριν γίνει νόμος και ειδικότερα τώρα που είναι νόμος, να αναγνωριστεί με δικαστική απόφαση τα επόμενα χρόνια; Επαναφέρω σε αυτό το σημείο το επιχείρημα του Ρόμπερτς:

«…από την σκοπιά της ιστορίας και της παράδοσης, ένα άλμα από τον γάμο αντίθετου φύλου σε γάμο ομοφύλων είναι πολύ μεγαλύτερο από ένα άλμα από την ένωση δύο ατόμων σε πληθυντικές ενώσεις, που έχουν βαθιές ρίζες σε ορισμένους πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο…».

Και επισημαίνω πάλι πως στην Αμερική υπάρχει ήδη ανοιχτός δρόμος δικαστικών αποφάσεων από τον ομόφυλο στην πολυγαμία. Στην Ελλάδα αποδείξαμε ότι μπορούσε να υπάρξει και με τον ομόφυλο γάμο πλέον ως νόμο του κράτους, ο δρόμος ανοίγει και για την πολυγαμία.

Συμπέρασμα 1: Στην απόφαση του Αμερικανικού Ανώτατου Δικαστηρίου ο Δικαστής Ρόμπερτς εκφράζει την ανησυχία του πως η νομική λογική που ακολούθησε το Δικαστήριο στην απόφαση του για τον ομόφυλο γάμο, δηλαδή ελευθερία έκφρασης, ισότιμη συμμετοχή και συνταγματική προστασία, μπορεί κάλλιστα να ακολουθηθεί και στην περίπτωση του πολυμερή γάμου, που άλλωστε όπως τονίζει αποτέλεσε ιστορικά πιο συχνό και αποδεκτό φαινόμενο από τον ομόφυλο γάμο. Στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, στην Ελλάδα, αν και οι προαναφερθείσες αποφάσεις των Δικαστηρίων δεν επέτρεψαν τον ομόφυλο γάμο χωρίς τη συμβολή του νομοθέτη, διαπιστώσαμε 1) πως θα μπορούσαν να το κάνουν, 2) πως προσπάθησαν να το κάνουν, και 3) πως μπορούν να το κάνουν στην περίπτωση της πολυγαμίας, σε μια νέα υπόθεση, που η απόφαση της δεν θα δεσμεύεται από τις προηγούμενες για τον ομόφυλο γάμο, ενώ ο νομοθέτης θα έχει ήδη ταχθεί υπέρ της εξέλιξης του θεσμού με τη νομοθέτηση του ομόφυλου γάμου.

Αμερική

Γάμος και τεκνοθεσία πάνε μαζί

Το κοινό μειοψηφίας και πλειοψηφίας στο Αμερικανικό Ανώτατο Δικαστήριο. Κοιτάζοντας τις δύο αποφάσεις πλειοψηφίας και μειοψηφίας παρατηρούμε μία ομοιότητα στον τρόπο που και οι δύο αντιλαμβάνονται τον θεσμό του γάμου. Όπως προ είπαμε, το Δικαστήριο και από τις δύο πλευρές δηλώνει πως δεν επιδιώκει να ορίσει τον γάμο, η πλειοψηφία θεωρεί πως και η ομόφυλη μορφή του προστατεύεται από το Σύνταγμα και η μειοψηφία θέλει ο νομοθέτης να ορίσει και αυτήν την μορφή.

Παρόλα αυτά και οι δύο εκφράζουν άποψη επί του ορισμού. Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι και οι δύο ταυτίζονται ως προς το τι θεωρούν τη βάση του θεσμού: το τέκνο.

Άποψη πλειοψηφίας Δικαστής Κένεντι

Η σημασία του τέκνου αποκαλύπτεται στα ίδια τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε η πλειοψηφία για να αιτιολογήσει τον ομόφυλο γάμο.

«Ο γάμος προσφέρει επίσης τη μονιμότητα και τη σταθερότητα που είναι σημαντικές για τα καλύτερα συμφέροντα των παιδιών. Ανατρέξτε στο Brief for Scholars of the Constitutional Rights of Children as Amici Curiae 22– 27.

Μια τρίτη βάση για την προστασία του δικαιώματος του γάμου είναι ότι προστατεύει τα παιδιά και τις οικογένειες και επομένως αντλεί νόημα από τα συγγενικά δικαιώματα της ανατροφής, της τεκνοποίησης και της εκπαίδευσης. Βλέπε Pierce v. Society of Sisters, 268 U. S. 510 (1925); Meyer, 262 U. S., στο 399. Το Δικαστήριο έχει αναγνωρίσει αυτές τις σχέσεις/συνδέσεις περιγράφοντας τα ποικίλα δικαιώματα ως ένα ενιαίο σύνολο: «[T]το δικαίωμα να «παντρεύεσαι, να ιδρύεις σπίτι και να μεγαλώνεις παιδιά» αποτελεί κεντρικό μέρος της προστατευόμενης ελευθερίας από τη ρήτρα Due Process, δέουσας διαδικασίας».

Και συνεχίζει:

«Αυτό δεν σημαίνει ότι το δικαίωμα του γάμου είναι λιγότερο σημαντικό για όσους δεν έχουν ή δεν μπορούν να κάνουν παιδιά. Η ικανότητα, η επιθυμία ή η υπόσχεση για τεκνοποίηση δεν αποτελεί και δεν έχει αποτελέσει προϋπόθεση για έναν έγκυρο γάμο σε καμία Πολιτεία». Αλλά όπωςο ίδιος ο Δικαστής Κένεντι επισημαίνει:

«Καμία ένωση δεν είναι πιο βαθιά από τον γάμο, γιατί ενσωματώνει τα υψηλά ιδανικά της αγάπης, της πίστης, της αφοσίωσης, της θυσίας και της οικογένειας…

Από την καταγωγή τους μέχρι την τελευταία τους σελίδα, τα χρονικά της ανθρώπινης ιστορίας ανακαλύπτουν την υπερβατική σημασία του γάμου».

Ένα υπερβατικό γεγονός, ένα γεγονός που ξεπερνά και τα δύο μέλη. Και στον επίλογό του:

«Καμία ένωση δεν είναι πιο βαθιά από τον γάμο, γιατί ενσωματώνει τα υψηλά ιδανικά της αγάπης, της πίστης, της αφοσίωσης, της θυσίας και της οικογένειας. Κατά τη δημιουργία μιας συζυγικής ένωσης, δύο άνθρωποι γίνονται κάτι μεγαλύτερο από ότι ήταν πριν. Όπως αποδεικνύουν ορισμένοι από τους αναφέροντες σε αυτές τις περιπτώσεις, ο γάμος ενσαρκώνει μια αγάπη που μπορεί να αντέξει ακόμη και μετά τον θάνατο».

Άποψη μειοψηφίας Δικαστής Ρόμπερτς

Βάση του γάμου δεν αποτελεί η απλή σύναψη σχέσεως ανήρ και γυνής αλλά η από κοινού παραδοχή ευθύνης της ανάληψης της αναγκαίας για τον κόσμο πράξης της ανάπτυξης και διατήρησης του τρίτου. Σε όλη την διάρκεια της ιστορίας η διασφάλιση του τέκνου εξασφαλίζονταν από την σύμπραξη του γάμου. Βάση του γάμου λοιπόν αποτελεί το παιδί. Όπως αναφέρει ο Ανώτατος Δικαστής Ρόμπερτς:

• «Οι πρώτοι Αμερικανοί βασίστηκαν σε μεγάλο βαθμό σε νομικούς μελετητές όπως ο William Blackstone, ο οποίος θεώρησε τον γάμο μεταξύ «ανδρός και γυναικός» ως μία από τις «εξαιρετικές σχέσεις στην ιδιωτική ζωή» και φιλοσόφους όπως ο John Locke, ο οποίος περιέγραψε τον γάμο ως «εθελοντική συμφωνία μεταξύ άνδρα και γυναίκας» με επίκεντρο και «κύριο σκοπό του, την τεκνοποίηση» και τη «θρέψη και υποστήριξη» των παιδιών. 1 W. Blackstone, Commentaries *410; J. Locke, Second Treatise of Civil Government §§78–79, σελ. 39 (J. Gough ed. 1947)».

Ειδικότερα η παραπάνω περιγραφή του Τζον Λοκ κόβει στην καρδιά του ζητήματος:

• «Ο γάμος δεν προέκυψε ως αποτέλεσμα κάποιου πολιτικού κινήματος, ανακάλυψης, ασθένειας, πολέμου, θρησκευτικού δόγματος ή οποιασδήποτε άλλης μεγάλης δύναμης της παγκόσμιας ιστορίας — και σίγουρα όχι ως αποτέλεσμα μιας προϊστορικής απόφασης αποκλεισμού των ομοφυλόφιλων. Προέκυψε από τη φύση των πραγμάτων για την κάλυψη μιας ζωτικής ανάγκης: τη διασφάλιση ότι τα παιδιά συλλαμβάνονται από μια μητέρα και έναν πατέρα που δεσμεύονται να τα μεγαλώσουν στις σταθερές συνθήκες μιας δια βίου σχέσης. Βλέπε G. Quale, A History of Marriage Systems 2 (1988); βλ. M. Cicero, De Officiis 57».

Η ανθρωπότητα και ο κόσμος που ζούμε μέσα του, αόριστα προσδιορισμένος αλλά κοινός αποδεκτός, θεωρούνται δεδομένοι. Αλλά υπάρχει μια βασική διαδικασία που πραγματοποιείται και διατηρείται, ώστε ανθρωπότητα και κόσμος να συνεχίζουν να υπάρχουν: Η αναπαραγωγή και συνέχιση του ανθρώπινου είδους.

Άνθρωποι γεννιούνται, μεγαλώνουν και πεθαίνουν. Για να πεθάνουν δεν χρειάζονται κανενός την βοήθεια αλλά για να γεννηθούν και να μεγαλώσουν χρειάζονται άλλους ανθρώπους. Η υπέρτατη αυτή διαδικασία για τη διατήρηση ανθρωπότητας και κόσμου, για τη διατήρηση δηλαδή της ίδιας της ζωής, έχει θέσει ως προαπαιτούμενο της ύπαρξής της, την παρουσία δύο προσώπων: του ανήρ και της γυνής. Οι δυο χρειάζονται για να γεννηθεί ένα τρίτος και η ένωση των δύο, δηλαδή ο γάμος, χρειάζεται για να αναπτυχθεί ο τρίτος. Η πλειοψηφία μπορεί να διαφωνεί με την μειοψηφία για το ποιος θα πρέπει να ασκεί τα δικαιώματα του γάμου αλλά συμφωνούν στο τι αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του θεσμού αυτού.

«PAVAN v. SMITH (2017)»

Η απόφαση αυτή ήταν εκείνη η οποία επέτρεψε στα ομόφυλα ζευγάρια να υιοθετούν ανεμπόδιστα σε όλες τις Πολιτείες.

Η απόφαση βασίστηκε στην εξής επιχειρηματολογία:

«Ως αποτέλεσμα, οι γονείς του ίδιου φύλου στο Άρκανσας δεν έχουν το ίδιο δικαίωμα με τους γονείς αντίθετου φύλου να αναφέρονται στο

πιστοποιητικό γέννησης ενός παιδιού, ένα έγγραφο που χρησιμοποιείται συχνά για σημαντικές συναλλαγές όπως η λήψη ιατρικών αποφάσεων για ένα παιδί ή η εγγραφή παιδιού στο σχολείο. Βλέπε Pet. για Cert. 5–7 (αναφέροντας καταστάσεις στις οποίες ένας γονέας μπορεί να χρειαστεί να παρουσιάσει πιστοποιητικό γέννησης παιδιού). Ο Obergefell απαγορεύει μια τέτοια ανόμοια μεταχείριση. Όπως εξηγήσαμε εκεί, μία Πολιτεία δεν μπορεί «να αποκλείει τα ομόφυλα ζευγάρια από τον πολιτικό γάμο με τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις με τα ζευγάρια αντίθετου φύλου». 576 U. S., στο (slipop. ,σελ. 23).

Πράγματι, κατά την απαρίθμηση αυτών των όρων και προϋποθέσεων - στα «δικαιώματα, τα οφέλη και οι ευθύνες» στα οποία πρέπει να έχουν πρόσβαση τα ομόφυλα ζευγάρια, όχι λιγότερο από τα ζευγάρια αντίθετου φύλου - προσδιορίσαμε ρητά τα «πιστοποιητικά γέννησης και θανάτου». Ιδ., στο (slipop., σελ. 17). Αυτό δεν ήταν τυχαίο: αρκετοί από τους ενάγοντες στο Obergefell αμφισβήτησαν την άρνηση μιας Πολιτείας να αναγνωρίσει τους ομόφυλους συζύγους τους στα πιστοποιητικά γέννησης των παιδιών τους. Βλ. De Boerv. Snyder, 772 F. 3d 388, 398–399 (CA6 2014). Εξετάζοντας αυτές τις προκλήσεις, θεωρήσαμε τους σχετικούς νόμους της Πολιτείας αντισυνταγματικούς στο βαθμό που αντιμετώπιζαν τα ομόφυλα ζευγάρια διαφορετικά από τα ζευγάρια αντίθετου φύλου. Βλ. 576 S., at (slipop., at 23). Αυτή η κράτηση ισχύει εξίσου για τα §20–18– 401.

Είναι πολύ σημαντικό να δούμε τα διαδικαστικά της υπόθεσης. Στην υπόθεση για τον ομόφυλο γάμο το Δικαστήριο χρειάστηκε 103 σελίδες επιχειρηματολογίας. Στην απόφαση για την υιοθεσία χρειάστηκε μόλις 8 σελίδες. Ο Δικαστής Ρόμπερτς που είχε αντιταχθεί στον ομόφυλο γάμο, προτίμησε σε αυτήν την υπόθεση να απέχει της ψηφοφορίας. Στην απόφαση του αυτή, το Δικαστήριο επιβεβαίωσε πως από τη στιγμή που το τέκνο τίθεται ως η βάση του γάμου, θα πρέπει εκεί που δίνονται δικαιώματα γάμου να δίνονται κατά άμεση αναλογία και δικαιώματα τεκνοθεσίας. Επιπλέον, για να επιτευχθεί η ισότιμη συμμετοχή των ομόφυλων ζευγαριών με τα ετερόφυλα θα πρέπει κατά αναλογία να μπορούν να ασκούν και τα ίδια δικαιώματα στην περίπτωση της τεκνοθεσίας.

Ελλάδα

Στην Ελλάδα μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει δικαστική διαμάχη για υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια.

Συμπέρασμα 2: Η αναλογικότητα είναι ο βασικός πυλώνας μεθοδολογίας του ελληνικού δικαίου. Το Αμερικανικό Ανώτατο Δικαστήριο χρειάστηκε 90 λιγότερες σελίδες από την υπόθεση του ομόφυλου γάμου για να αποφανθεί για την υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια, βασιζόμενο στην αναλογική αρχή πως η ισότιμη συμμετοχή, βασική προϋπόθεση της ελευθερίας, απαιτεί και ανάλογα δικαιώματα μεταξύ των συμβαλλόμενων ομάδων και στην περίπτωση της τεκνοθεσίας. Στην απόφαση «Obergefell εναντίον Hodges (2015)», το Ανώτατο Δικαστήριο έθεσε το τέκνο ως τη βάση του γάμου και κατ' επέκταση δεν μπορεί να στερήσει από έναν ζευγάρι να φέρει τέκνο. Το ελληνικό νομοσχέδιο για τον ομόφυλο γάμο, που όταν θα διαβάζετε το άρθρο θα αποτελεί νόμο του κράτους, αφήνει προς ερμηνεία το τι θα συμβεί με την τεκνοθεσία και επομένως θα υπάρξει άμεσα προσφυγή στα Δικαστήρια για αναλογική ερμηνεία του νόμου που θα επιτρέψει στα ομόφυλα ζευγάρια να υιοθετούν. Πρωτοδικείο και Εφετείο είναι πολύ λογικό να το επιτρέψουν, με παρόμοια επιχειρήματα με εκείνα του Αμερικανικού Ανώτατου Δικαστηρίου. Η νομική βάση: Η ισότιμη συμμετοχή, που αποτελεί θεμέλιο της ελευθερίας, επιτυγχάνεται όταν δύο συμβαλλόμενες ομάδες μπορούν να ασκήσουν τα ίδια δικαιώματα.

Συμπέρασμα (από 1 και 2): Βάση του γάμου αποτελεί το τέκνο. Αν δοθεί το δικαίωμα του γάμου δεν μπορεί να αφαιρεθεί το δικαίωμα του τέκνου. Τα Ελληνικά Δικαστήρια δύνανται να το διατυπώσουν σαφώς πάνω σε ένα επιχείρημα που θα δίνει αναλογικά δικαιώματα τεκνοθεσίας και στα ομόφυλα ζευγάρια μέσω της αναλογικότητας του Δικαίου και της ισότιμης συμμετοχής που εξασφαλίζεται όταν δύο κοινωνικές ομάδες φέρουν τα ίδια δικαιώματα και η μία δεν αποκλείεται διακριτά από τα δικαιώματα της άλλης.

Δύο άτομα, ένας άνδρας και μια γυναίκα με την φιλοσοφική βάση της ανάπτυξης του τέκνου, τρίτου, είναι ο πιο περιοριστικός και απόλυτος ορισμός του γάμου, από άποψη νομικής ερμηνείας. Όπως επισημαίνει και ο δικαστής Ρόμπερτς και επαναλαμβάνουμε:

«Ο γάμος δεν προέκυψε ως αποτέλεσμα κάποιου πολιτικού κινήματος, ανακάλυψης, ασθένειας, πολέμου, θρησκευτικού δόγματος ή οποιασδήποτε άλλης μεγάλης δύναμης της παγκόσμιας ιστορίας και σίγουρα όχι ως αποτέλεσμα μιας προϊστορικής απόφασης αποκλεισμού των ομοφυλόφιλων. Προέκυψε από τη φύση των πραγμάτων για την κάλυψη μιας ζωτικής ανάγκης: τη διασφάλιση ότι τα παιδιά συλλαμβάνονται από μια μητέρα και έναν πατέρα που δεσμεύονται να τα μεγαλώσουν στις σταθερές συνθήκες μιας δια βίου σχέσης. Βλέπε G. Quale, A History of Marriage Systems 2 (1988); βλ. M. Cicero, De Officiis 57».

Είναι ο μόνος ορισμός που μπορεί να αποτρέψει την περαιτέρω διεύρυνση του θεσμού προς την ιστορικά πολύ εμφανιζόμενη πολυγαμία και επίσης, είναι ο μόνος ορισμός που αν προστατευτεί απέναντι σε άλλους, μπορεί να αποτρέψει την τεκνοθεσία από ομόφυλα ή πολύφυλα ζευγάρια και πολυμελείς γάμους.

Η ψήφιση του νομοσχεδίου

Η γενικότερη νομική κατάσταση που επικρατεί στον Δυτικό Κόσμο είναι χαοτική. Στην Αμερική η πολυγαμία αλλά και άλλες μορφές γάμου είναι στο τραπέζι των συζητήσεων μετά και από την ανάπτυξη του κινήματος των τρανσέξουαλ. Η Ελλάδα προστατεύεται από το ζήτημα αυτό λόγω της ελλιπούς δικαστικής δομής της, παρόλα αυτά αποδείξαμε πως υπάρχουν δικαστικοί δρόμοι και στην Ελλάδα.

Στην Αμερική τα ομόφυλα ζευγάρια υιοθετούν κανονικά μετά και την απόφαση «PAVAN v. SMITH (2017)». Παρόλα αυτά, 7 Πολιτείες επιτρέπουν σε κρατικά ιδρύματα να απαγορεύουν σε ομόφυλα ζευγάρια να υιοθετούν παιδιά, στη βάση των θρησκευτικών τους πιστεύω, ενώ άλλες 6 Πολιτείες βάζουν φρένο στις υιοθεσίες δεύτερου γονέα.

Αυτό θα φέρει μέσα στα επόμενα χρόνια μια πρωτοφανή σύγκρουση στο Ανώτατο Δικαστήριο ανάμεσα στην 14η Τροπολογία, που προστατεύει τον ομόφυλο γάμο, και την 1η Τροπολογία που προστατεύει την ελεύθερη έκφραση των θρησκευτικών πιστεύω. Αλλά και η 5η Τροπολογία που προστατεύει την DueProcess διαδικασία (δέουσα διαδικασία), έναν από τους δυσκολότερες ορισμούς του Αμερικανικού Δικαίου, θα συμπεριληφθεί στη δικαστική σύγκρουση.

Τι κάνουμε όταν είμαστε σε αδιέξοδο; Προχωράμε πιο βαθιά. Έτσι θα απαντούσαν εννέα στους δέκα αντιήρωες στις ταινίες, αλλά οι λογικοί άνθρωποι και μια σώφρον Πολιτεία, ειδικά όταν έχει να αντιμετωπίσει και ζητήματα δικαστικής οργάνωσης της, θα κάνουν πίσω, για να μην αναπαραγάγουν περαιτέρω το χάος.

Η απόφαση να μην ψηφιστεί το νομοσχέδιο μπορεί να δείχνει για κάποιον πολιτικό πολλά και σίγουρα το ζήτημα είναι ευαίσθητο και συναισθηματικό, αλλά για όσους αντιλαμβάνονται και κατανοούν τα ζητήματα που ανακύπτουν, η μη ψήφιση του αποτελεί μία πράξη νομικής και νομοθετικής ωριμότητας.

Υ.Γ Την στιγμή που θα διαβάζετε αυτό το άρθρο, το νομοσχέδιο θα έχει ήδη ψηφιστεί και θα έχει φανεί: α) ποιος επέδειξε νομική και νομοθετική ωριμότητα β) ποιος δεν κρύφτηκε από τα πιστεύω του, αλλά γ) θα έχει ανοίξει και ο Ασκός του Αιόλου για αυτό που ονομάζουμε «προβλήματα σαμπάνιας», τα προβλήματα δηλαδή που έχει η πλούσια Δύση, η οποία θέλει διακαώς να αυτοκαταστραφεί.

(*) Ο Εμμανουήλ Μπέζας είναι τελειόφοιτος του Τμήματος Μηχανικών Ορυκτών της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Είναι άριστος απόφοιτος δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και εκλέχθηκε Έφηβος Βουλευτής το 2017. Στις αυτοδιοίκητές εκλογές 2023 ήταν υπεύθυνος καμπάνιας του Συνδυασμού "Μαζί για την Ηγουμενίτσα". Είναι δημιουργός της εκπομπής Intellectus: Podcast and more και συνιδρυτής των Determinants, ομάδα που αναλαμβάνει πολιτικές καμπάνιες στα social media.