Υποφέρεις; Είναι φυσιολογικό
Όλοι αντιμετωπίζουμε προβλήματα και παρόλο που γνωρίζουμε ότι τα χρήματα μπορούν να κάνουν καλύτερη τη ζωή μας κάνεις δεν μπορεί να ξεφύγει από τα δεινά της, το θάνατο, την ασθένεια, τα γηρατειά, τον αποχωρισμό από φίλους, τη συμβίωση με τους εχθρούς, την αποτυχία κ.α., όσα χρήματα και αν διαθέτει.
Όπως λέει ένα ρητό, «Η ζωή είναι αυτό που συμβαίνει, όταν είσαι απασχολημένος με το να κάνεις άλλα σχέδια».
Είναι τόσες πολλές οι αντιξοότητες, υλικές και ψυχικές που φθάνουμε σε σημείο να αμφισβητούσε τους πάντες και τα πάντα. Φθάνουμε σε σημείο να αμφισβητούσε τους ίδιους μας τους εαυτούς που είναι δυστυχισμένοι. Ειδικότερα στη σημερινή κοινωνία όπου ο καθένας μπορεί να παρουσιάσει στα social media μια υπέροχη ζωή, όταν ανοίγουμε το κινητό από τον καναπέ μας βλέποντας τηλεόραση ένα βράδυ στις 9:00μμ όντας αγχωμένοι και απογοητευμένοι από τα γεγονότα της ημέρας και αντικρίζουμε έναν χαρούμενο συνομήλικο μας σε μια εξωτική παραλία στην άλλη άκρη της γης, έχουμε τύψεις για την ίδια την ψυχολογική μας κατάσταση. Παρόλα αυτά, ευτυχία και νόημα στη ζωή, δεν παραλληλίζονται όπως οι περισσότεροι πιστεύουν. Φιλόσοφοι και θρησκείες έχουν δώσει την απάντηση σ’ αυτό πολύ καιρό πριν. Αλλά ας ξεκινήσουμε από τα «βασικά».
Τα αρνητικά συναισθήματα είναι σημαντικά
Ο ψυχίατρος Ράντολφ Νέσσε έγραψε ένα ολόκληρο βιβλίο με τίτλο «Good reasons for bad feelings -Καλοί λόγοι για κακά συναισθήματα», επισημαίνοντας πως:
«Άρχισα να ανησυχώ ότι οι προσπάθειές μου να εξαλείψω το άγχος και την κατάθλιψη, ήταν σαν να συνταγογραφώ φάρμακα για το βήχα προσπαθώντας να θεραπεύσω την πνευμονία».
Ο Νέσσε κάνει σαφή διάκριση ανάμεσα σε αίσθημα και συναίσθημα. Θεωρεί τα συναισθήματα εξελικτικούς μηχανισμούς προσαρμογής, διαχείρισης και αντιμετώπισης καταστάσεων, προβληματικών και μη, ώστε το άτομο να μπορεί να επιβιώνει.
Τα συναισθήματα είναι εξειδικευμένες καταστάσεις που προσαρμόζουν τη φυσιολογία, τη γνωστική λειτουργία, την υποκειμενική εμπειρία, τις εκφράσεις του προσώπου και τη συμπεριφορά με τρόπους που αυξάνουν την ικανότητα να αντιμετωπίζουμε τις προσαρμοστικές ανάγκες προκλήσεων/καταστάσεων που εμφανίζονται μπροστά μας αλλά και επαναλαμβάνονται στην εξελικτική ιστορία ενός είδους.
Δεν διακρίνει τα αρνητικά από τα θετικά συναισθήματα στην αξία τους, αλλά θεωρεί πως τα αρνητικά συναισθήματα είναι πολύ πιο δυναμικά. Το ίδιο θεωρεί και ο καθηγητής κλινικής ψυχολογίας Δρ. Τζόρνταν Πίτερσον:
«Υπάρχει λόγος που τα αρνητικά συναισθήματα είναι πολύ πιο δυνατά από τα θετικά, καθώς είναι εκεί για να μας προστατέψουν, αποτρέψουν και να μας νουθετήσουν».
Δείτε το κάπως έτσι, στην πιο απλοϊκή του επιστημονική μορφή:
Χωρίς άγχος δεν θα υπήρχε παραγωγικότητα. Χωρίς φόβο δεν θα μπορούσες να αποφεύγεις τους κινδύνους. Χωρίς θυμό δεν θα μπορούσες να αντιδράσεις, ακόμα και να δράσεις. Χωρίς τύψεις δεν θα υπήρχε διόρθωση. Χωρίς ζήλια δεν θα υπήρχε βελτίωση. Χωρίς θλίψη δεν θα υπήρχε αγάπη.
Τα αρνητικά συναισθήματα λειτουργούν αποτρεπτικά, διορθωτικά αλλά και ως επιβράβευση.
Όπως δηλώνει άλλωστε ο καθηγητής Τζόρνταν Πίτερσον για το πένθος:
«Το πένθος/η θλίψη/ο θρήνος, πρέπει να είναι μια αντανάκλαση της αγάπης. Είναι ίσως η απόλυτη απόδειξη αγάπης. Ο θρήνος είναι μια ανεξέλεγκτη εκδήλωση της πεποίθησής σας ότι η ύπαρξη του χαμένου ατόμου, περιορισμένη και ελαττωματική όσο θα μπορούσε να ήταν, άξιζε, παρά τους περιορισμούς και τα ελαττώματα ακόμη και της ίδιας της ύπαρξης».
Από τα αρνητικά συναισθήματα στα δεινά της ζωής
Τα αρνητικά συναισθήματα είναι σημαντικά. Η επιστήμη έχει δώσει την απάντηση της. Θρησκεία και φιλοσοφία όμως έχουν φθάσει εδώ και εκατοντάδες χρόνια ένα βήμα παρακάτω:
Δεν υπάρχει θρησκεία που να μην ενστερνίζεται τον πόνο ως αναπόσπαστο μέρος της διδασκαλίας της.
Ο Χριστιανισμός τον θεοποίησε, με τους πιστούς του να φέρουν ένα σύμβολο βασανιστηρίων ως σύμβολο της πίστης τους. Ο Βουδισμός διακήρυξε τον πόνο από τα δεινά της ζωής ως την Πρώτη του Ευγενή Αλήθεια. Φιλόσοφοι όπως ο Νίτσε δήλωσαν πως «Το να ζεις είναι να υποφέρεις. Το να επιβιώνεις σημαίνει να βρίσκεις κάποιο νόημα στα βάσανα». O επιζών του Ολοκαυτώματος ψυχίατρος Βίκτορ Φράνκλ έγραψε: «Αν υπάρχει νόημα στη ζωή τότε πρέπει να υπάρχει νόημα στα βάσανα».
Μα σ’ ένα κόσμο με τόσα δεινά, μπορούμε να είμαστε ευτυχισμένοι;
Η ευτυχία δεν είναι στόχος, είναι στάση
Ίσως δεν χρειάζεται να είμαστε ευτυχισμένοι. Όταν σχεδόν όλοι οι άνθρωποι παγκοσμίως κληρονομούν μια παράδοση όπου θέλει η ευτυχία να μη παίζει τον κύριο ρόλο στη ζωή, αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε την πραγματικότητα αυτή και εμείς, μέσα από τα λόγια του καθηγητή Πίτερσον:
Η ευτυχία είναι κάτι που «πέφτει» πάνω σου, έρχεται πάνω σου ξαφνικά. Δεν μπορείς να προβλέψεις πότε θα έρθει. Δεν είναι στο φάσμα του συνειδητού σου η επικείμενη παρουσία της.
Επομένως, χρειάζεσαι ένα αντίδοτο για τον πόνο το οποίο να είναι συνεχές και βαθύ… και είναι καλύτερο από την ευτυχία. Υπάρχουν στιγμές στη ζωή σου που δεν πρόκειται να είσαι ευτυχισμένος, μετά τι θα κάνεις, ο στόχος σου καταρρίπτεται… Η ευτυχία είναι κάτι πο υέρχεται πάνω σου μονάχα ξαφνικά».
Συνειδητοποιούμε πως είναι πραγματικά παράλογο να προσπαθούμε να «κατακτήσουμε την ευτυχία», γιατί διαβάζοντας αυτό το κείμενο θα καταλάβουμε ότι δεν ήμασταν πάντα ευτυχισμένοι. Και πόσο χρονών είμαστε άραγε και δεν έχουμε καταφέρει ακόμα να «αιχμαλωτίσουμε» τη συνεχή και παντοτινή ευτυχία; Κάνοντας τα μαθηματικά στο μυαλό μας επιβεβαιώνουμε πως το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής μας δεν ήμασταν ευτυχισμένοι. Μπορεί να μην ήμασταν δυστυχισμένοι αλλά ήμασταν κουρασμένοι, εκνευρισμένοι, λυπημένοι, αγανακτισμένοι και ούτω καθεξής. Άρα αυτό σημαίνει ότι έχουμε αποτύχει συνολικά στη ζωή μας;
Κάτι άλλο υπάρχει εκεί έξω
Με αυτά τα δύο συμπεράσματα, πως η ευτυχία έρχεται ουρανοκατέβατη και πως το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του ο άνθρωπος δεν είναι ευτυχισμένος, και με μια μεγάλη φιλοσοφική και θρησκευτική παράδοση στα χέρια του, ο καθηγητής Πίτερσον οδηγείται στο συμπέρασμα πως:
«Πρέπει λοιπόν να αποδεχτούμε ότι κάτι άλλο μπορεί να έχει μεγαλύτερη σημασία από την ευτυχία, το λιγότερο για να δικαιολογήσει την ύπαρξή μας».
Στο διάστημα της ζωής μας που δεν είμαστε ευτυχισμένοι πρέπει να δικαιολογήσουμε την ύπαρξή μας, γιατί εάν η ευτυχία είναι ο στόχος και μέχρι τώρα δεν μπορούμε να τον φτάσουμε παρά μόνο περιοδικά, τότε στα μεσοδιαστήματα δεν έχουμε κανένα λόγο να κάνουμε τίποτα ακόμη και να υπάρχουμε. Αν ο στόχος είναι η ευτυχία, οι περισσότεροι από εμάς είμαστε αποτυχημένοι κάτοικοι αυτού του πλανήτη. Άρα πρέπει να είναι κάτι άλλο αυτό που μπορούμε να επιδιώξουμε. Εκεί ο καθηγητής Πίτερσον μας υπενθυμίζει δύο πράγματα που έχουν μεγαλύτερη αξία από την ευτυχία.
Δύο αντίδοτα στα δεινά της ζωής
- Ανέλαβε ευθύνες κάνοντας το καλύτερο δυνατό
Ο καθηγητής εξηγεί:
«Η ζωή σας είναι σύντομη και γεμάτη προβλήματα, οπότε ίσως για να το αντισταθμίσετε αυτό πρέπει να κάνετε κάτι που να αξίζει τον κόπο. Και αν είναι έτσι, τότε γιατί να μην κάνετε το πιο αξιόλογο πράγμα που μπορείτε, το μέγιστο καλό; Και αν το κάνετε, ίσως η ευτυχία να έρχεται από καιρό σε καιρό. Και ίσως μέσω αυτού να μπορείτε να δικαιολογήσετε ακόμα και την περιορισμένη λόγω χρόνου και προβλημάτων ανθρώπινη ύπαρξη και αυτό είναι πραγματικά μια τρομακτική φιλοδοξία».
Ας προσπαθήσουμε να κάνουμε το καλύτερο δυνατό, αυτό που αξίζει πραγματικά τον κόπο μας, γιατί δεν θα είμαστε πάντα χαρούμενοι και χρειαζόμαστε κάτι για να ανταπεξέλθουμε τις δυσκολίες της καθημερινότητας αλλά και κάτι σημαντικό αρκετά για να μας σηκώσει από τον καναπέ. Και όσο πιο σημαντικό είναι, τόσες περισσότερες φορές θα μας σηκώσει από τον καναπέ, αλλά ίσως και από εκεί που μας «ρίχνει» η ζωή.
Ας αναλάβουμε ευθύνες ώστε τις στιγμές που δεν θα νιώθουμε ευτυχισμένοι, τουλάχιστον με τις πράξεις μας θα κάνουμε κάποιον άλλον ευτυχισμένο, υγιή, ασφαλή κλπ. Έτσι, ακόμα κι αν δεν μπορούμε καν να σηκώσουμε το κορμί μας από το κρεβάτι το πρωί και η έλλειψη ευτυχίας είναι το λιγότερο που μας νοιάζει ξυπνώντας με άγχος, θολούρα και νεύρα, τουλάχιστον να έχουμε ένα ουσιαστικό πρόγραμμα αυτή τη μέρα. Ένα χρονοδιάγραμμα με προθεσμίες. Με μια δουλειά να προχωρήσει, τη γιαγιά μας που πρέπει να πάει στο γιατρό, ένα παιδί να πάρουμε από το σχολείο, ένα φίλο που χρειάζεται τη στήριξή μας.
Αυτές τις ευθύνες πρέπει να τις αναλάβουμε ακόμα και όταν είμαστε δυστυχισμένοι ή δεν είμαστε ευτυχισμένοι, διότι αν το κάνουμε αυτό, τότε τουλάχιστον αυτές τις μέρες κάποιος άλλος θα είναι αν όχι ευτυχισμένος τουλάχιστον υγιής και ασφαλής. Αν το κάνουμε αυτό, η μέρα θα τελειώσει έχοντας προσφέρει.
Αν αναλάβουμε αυτές τις ευθύνες, θα δούμε πως τα όρια που βάζει η καθημερινότητα έχουν τουλάχιστον ξεπεραστεί. Θα δούμε πως η προσφορά μας δημιουργεί «καλά» πράγματα. Θα δούμε πως τα πράγματα αρχίζουν να αποκτούν νόημα. Στη διαδρομή από τις μικρές ευθύνες στους μικρούς στόχους, θα δούμε τα αποτελέσματα μας να κάνουν τη διαφορά, θα δούμε πράξεις που αξίζουν. Στοχεύοντας ακόμα πιο ψηλά, αυτά που αξίζουν θα δώσουν νόημα που μπορεί ακόμα και να νικήσει τα ίδια τα όρια της ύπαρξης.
- Άλλαξε τον εαυτό σου
«Θα πρέπει να επιδιώκεις να γίνεις αυτός που θα μπορούσες να είσαι... γιατί δεν είσαι αυτός που θα μπορούσες και το ξέρεις. Έχεις ενοχές, ντροπή και τύψεις. Επικρίνεις ασυνείδητα τον εαυτό σου για την έλλειψη πειθαρχίας και την αναβλητικότητα και όλες τις κακές σου συνήθειες».
Μέρος της κακίας και του θυμού που νιώθουμε για τον κόσμο είναι κομμάτι των συναισθημάτων που έχουμε για τον εαυτό μας. Η αντίληψη είναι ένα αλλόκοτο πράγμα. Αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο με βάση τα «εργαλεία» που έχουμε στα χέρια μας. Αν χαλάσουν τα «εργαλεία», έχει χαλάσει και ο κόσμος. Είναι σαν να κοιτάμε μέσα από σπασμένα γυαλιά. Όταν νιώθουμε άσχημα με τον εαυτό μας και ξέρουμε καλά γιατί, δεν έχουμε κανένα λόγο να αισθανόμαστε καλά για τον κόσμο γύρω μας. Υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός πραγμάτων που είναι εκτός του ελέγχου μας, τα πιο σημαντικά από αυτά είναι τα δεινά της ζωής που αναφέραμε προηγουμένως. Δεν μπορείς να τα ελέγξεις, δεν μπορείς να τα αλλάξεις, πέφτουν πάνω σου και κουβαλάς τις συνέπειές τους καλές ή κακές. Αλλά υπάρχει κάτι, συγκεκριμένα κάποιος, που παρά τους εξωτερικούς παράγοντες και τα εμπόδια της ζωής, είμαστε ο βασικός του ελεγκτής: ο εαυτός μας.
Αλλά και το πως αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας είναι ένα αλλόκοτο πράγμα. Είμαστε αυτοί που είμαστε αυτή τη στιγμή, με τα καλά και τα κακά μας, αλλά είμαστε και αυτοί που υπήρξαν, χειρότεροι ή καλύτεροι, χωρίς να μπορούμε να το ξανακάνουμε, αλλά και αυτοί που θα μπορούσαμε να είμαστε, που θα μπορούσαμε να γίνουμε. Ένας τύπος ξυπνάει το πρωί, έξυπνος, καλοντυμένος, έτοιμος για δουλειά. Ένας άλλος ξυπνά την ίδια στιγμή, απείθαρχος, ευέξαπτος, έχοντας τσακωθεί με τον αδερφό του χωρίς κάποιο σοβαρό λόγο. Δυστυχώς πολλές φορές, αυτό δεν αφορά διαφορετικούς ανθρώπους, αλλά έναν, τον ίδιο άνθρωπο με τις δύο του όψεις.
Το πρωί που δεν μπορούμε να σηκωθούμε από το κρεβάτι μας, υπάρχουν ευθύνες που πρέπει να αναλάβουμε στους άλλους, αλλά έχουμε και μια ευθύνη απέναντι στον εαυτό μας. Στο κομμάτι του εκείνο με τις αναβολές του και τις κακές συνήθειες, οι οποίες μας τρώνε και για αυτό τις γνωρίζουμε καλά. Ξέρουμε τα «τυφλά» μας σημεία, τα λάθη μας, τι πρέπει να κάνουμε, τι δεν κάναμε, τι θα έπρεπε να έχουμε κάνει. Όλα αυτά αθροίζονται στην αντίληψή μας για την πραγματικότητα.
Εάν προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τον εαυτό μας προς το καλύτερο, σε πράγματα που ήδη γνωρίζουμε ότι κάνουμε λάθος ή ότι δεν κάνουμε ενώ θα έπρεπε, θα είμαστε υπεύθυνοι για ένα ακόμη πράγμα τη μέρα, άλλη μια ευθύνη να μας παρακινεί να τα βγάλουμε πέρα με την καθημερινότητα.
Πράττοντας την προσωπική αλλαγή, θα δούμε ότι μπορούμε να είμαστε καλύτεροι σε πολλά πράγματα. Αλλά και σε αυτά με νόημα που στοχεύσαμε προηγουμένως και τα οποία μπορούν ακόμα και να θριαμβεύσουν τους περιορισμούς της ζωής. Εάν οι πράξεις που αφορούν τον εαυτό μας γίνουν καλύτερες, τότε ίσως ο κόσμος γίνει καλύτερος. Εάν μπορούμε να αλλάξουμε τον εαυτό μας, ίσως αλλάξουμε τον κόσμο και αυτό είναι και μια μεγάλη ευθύνη αλλά και μια τεράστια ουσιαστική δράση.
Υποφέρεις; Και εγώ!
- Το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής μας δεν είμαστε ευτυχισμένοι. Αυτό είναι κάτι που μοιραζόμαστε όλοι.
- Τα αρνητικά συναισθήματα που νιώθουμε εκείνη την περίοδο είναι εξελικτικώς χρήσιμα για την καθημερινότητα και την ζωή μας.
- Τα ίδια τα δεινά που συναντάμε στη διάρκεια της ζωή μας είναι άρρηκτο κομμάτι της ύπαρξή μας.
Ανακαλύπτοντας αυτά, νομίζω πως όλοι μας μπορούμε να νιώσουμε καλύτερα, που δεν νιώθουμε καλά!
Προσπαθώντας να δικαιολογήσουμε την ύπαρξή μας στο σκληρό αυτό μεσοδιάστημα της απουσίας της ευτυχίας, ανακαλύπτουμε τελικά ότι υπάρχει πραγματικά κάτι πιο σημαντικό από την ευτυχία: να αναλάβουμε ευθύνες ώστε να κάνουμε το καλύτερο δυνατό για εμάς και για τους γύρω μας. Δύο ενέργειες που δικαιολογούν την ύπαρξή μας και μας γαληνεύουν σε σχέση με τα άσχημα συναισθήματα και τις κακουχίες που βιώνουμε συνεχώς, κάνοντας μας να συνειδητοποιήσουμε ότι είναι φυσιολογικό να υποφέρουμε!