Η Τουρκία και το γεωπολιτικό της εκκρεμές: Μόνιμες σταθερές και προσωρινές ταλαντώσεις

Οι πυλώνες της τουρκικής γεωπολιτικής στρατηγικής, όπως η ενίσχυση της περιφερειακής της επιρροής, η διατήρηση ισχυρών σχέσεων με τη Δύση ενώ φλερτάρει με Ανατολικούς πόλους ισχύος, και η προσπάθεια ανάδειξής της σε αυτόνομο γεωστρατηγικό παίκτη, παραμένουν σταθεροί.

Ο Χακάν Φιντάν, αν και Κούρδος στην καταγωγή, υιοθετεί σκληρή γραμμή στην εξωτερική πολιτική. Η στάση του μπορεί να ερμηνευτεί ως προσπάθεια αποδείξεως πίστης στο τουρκικό κράτος, ίσως και για να υπερκαλύψει την καταγωγή του. Η σκληρότητα αυτή δεν τον διαφοροποιεί από άλλους Τούρκους ηγέτες, αντιθέτως ενισχύει την εικόνα μιας συνεκτικής εθνικής στρατηγικής.

Η διαφορά μεταξύ Ιμάμογλου και Ερντογάν στην εξωτερική πολιτική είναι πιθανώς μικρότερη απ’ όσο παρουσιάζεται. Πολλοί ανέμεναν πως ο Ιμάμογλου, ως κεμαλιστής και υποτιθέμενα πιο φιλοδυτικός, θα ήταν πιο διαλλακτικός. Ωστόσο, οι κεμαλιστές ιστορικά έχουν πιο εθνικιστική στάση σε ορισμένα ζητήματα, και είναι πιθανό μια ενδεχόμενη κυβέρνησή τους να ακολουθούσε μια πιο σκληρή γραμμή, για να επαναβεβαιώσει την κυριαρχία του τουρκικού κράτους.

Οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις διαχρονικά χαρακτηρίζονται από δυσπιστία, αλλά και ανάγκη συνεργασίας. Οι ΗΠΑ ενοχλούνται από την “εκκρεμή” πολιτική της Τουρκίας – πότε με τη Δύση, πότε με τη Ρωσία. Ο Ερντογάν έχει ακολουθήσει μια σχολή σκέψης που προωθεί την ανεξαρτησία και την ευελιξία, κάτι που φέρνει εντάσεις με την Ουάσινγκτον. Ωστόσο, μια πιθανή κυβέρνηση Ιμάμογλου ενδέχεται να κινηθεί πιο κοντά στο “άρμα” των ΗΠΑ – όχι απαραίτητα επειδή το θέλει, αλλά γιατί η δομή του κεμαλικού στρατο-γραφειοκρατικού κράτους είναι πιο διαμορφωμένη στο ΝΑΤΟϊκό πλαίσιο.

Σε περιόδους που η Τουρκία έρχεται πιο κοντά στη Ρωσία, οι ΗΠΑ χάνουν έναν κρίσιμο εταίρο στην προσπάθειά τους να αναχαιτίσουν την κάθοδο της Ρωσίας προς τη Μεσόγειο. Σήμερα, η Τουρκία δεν είναι τόσο εχθρική προς τη Ρωσία όσο στο παρελθόν – κάτι που αναγκάζει τις ΗΠΑ να σταθμίσουν διαφορετικά τη στάση τους απέναντί της.

Η Ελλάδα, από την πλευρά της, έχει ενισχύσει τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, ειδικά μετά το 2016, όταν οι σχέσεις Ουάσινγκτον-Άγκυρας επιδεινώθηκαν. Αυτό ενίσχυσε τη γεωπολιτική αξία της Ελλάδας ως σταθερού ΝΑΤΟϊκού εταίρου στο νοτιοανατολικό άκρο της συμμαχίας. Ωστόσο, αν η Τουρκία επιστρέψει πλήρως στη Δυτική “πειθαρχία”, αυτό ενδέχεται να μειώσει την αξία της Ελλάδας ως “αντισταθμιστικού” παράγοντα – κάτι που πρέπει να ληφθεί υπόψη.

Η Τουρκία συνεχίζει να επιδιώκει σημαντικά γεωπολιτικά πρότζεκτ, όπως το κανάλι της Κωνσταντινούπολης που θα μπορούσε να παρακάμψει τη Συνθήκη του Μοντρέ, και –όπως διακινούνται φήμες– ίσως επιδιώξει και πυρηνικά όπλα, ενισχύοντας τη στρατηγική της αυτονομία. Αν ενισχυθούν οι σχέσεις της με τη Ρωσία, αυτό θα φέρει ρωσικά πλοία πιο κοντά στη Μεσόγειο, κάτι που θα ανησυχήσει τις ΗΠΑ. Αντιστρόφως, όταν Τουρκία και ΗΠΑ ευθυγραμμίζονται, η γεωπολιτική αξία της Άγκυρας μειώνεται, αφού γίνεται πιο προβλέψιμη και λιγότερο κρίσιμη.

Ο Μπαχτσελί φέρεται να έχει εκφράσει τη σκέψη για επιστροφή του Οτσαλάν, γεγονός που συνδέεται με τακτικές που συνδυάζουν την καταστολή και την “εξαγορά” όσων δεν μπορούν να νικηθούν στρατιωτικά. Το τουρκικό δόγμα φαίνεται να αξιοποιεί όλο και περισσότερο την ενσωμάτωση και τον έλεγχο ως μέθοδο πολιτικής κυριαρχίας.

Τέλος, οι ΗΠΑ επιθυμούν σταθερότητα στην περιοχή και δεν θα ήθελαν να δουν την Ελλάδα να ταράζεται – λόγω των προβλημάτων με την Τουρκία ή άλλες περιφερειακές αστάθειες. Γι’ αυτό και πολλές φορές, αν και σιωπηρά, στηρίζουν την Τουρκία ακόμα και όταν δημιουργεί εντάσεις, προκειμένου να τη διατηρήσουν εντός ΝΑΤΟϊκού πλαισίου.

Εν κατακλείδι η “επιστροφή” της Τουρκίας στις ΗΠΑ δεν είναι απλή υπόθεση – προϋποθέτει σημαντικές παραχωρήσεις που δεν είναι βέβαιο ότι το τουρκικό βαθύ κράτος θα δεχτεί. Ο Ιμάμογλου, επίσης, ενδέχεται να έχει πιο φιλοδυτικές τάσεις, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα λιγότερο εθνικιστική πολιτική – ειδικά στα ζητήματα Ελλάδας, Κύπρου, Αιγαίου.