Τα Ύμια, ο Σημίτης, ο Πάγκαλος και οι Αμερικανοί

Του Χ.Κ. Λαζαρόπουλου

Σαν χθες θυμάμαι την τελευταία εμφάνιση του Ανδρέα Παπανδρέου στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης του 1995. Είχε μιλήσει για τους κινδύνους, τις περιπέτειες και όσα επρόκειτο να συμβούν στην Ελλάδα. Η στρατιωτική και η διπλωματική ηγεσία ήταν ενημερωμένες για όσα ετοίμαζε το τουρκικό πολιτικο-στρατιωτικό κατεστημένο με την έγκριση της τότε πρωθυπουργού κ. Τανσού Τσιλέρ.

Ο τότε αρχηγός του τουρκικού Γενικού Επιτελείου στρατηγός Ισμαήλ Χακί Καρανταγί ήταν ο άνθρωπος – κλειδί πίσω από το μελετημένο σχέδιο ανατροπής του status quo στην περιοχή. Η κ. Τσιλέρ έδινε με την παρουσία της την πολιτική νομιμοποίηση μιας ενέργειας που θα μπορούσε να ξεκινήσει από το Αιγαίο και να προκαλέσει αλλαγές στην ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια. Η Αθήνα δεν είχε πυγμή και σοβαρότητα να αντιμετωπίσει την κατάσταση.

Η πολιτική ηγεσία της ελληνικής πλευράς απεδείχθη κατώτερη των περιστάσεων. Ας θυμηθούμε λοιπόν ότι ο τότε υπουργός Εξωτερικών και αντιπρόεδρος της σημερινής κυβέρνησης κ. Θεόδωρος Πάγκαλος είχε αναφέρει στον τότε επικεφαλής του Στέιτ Ντηπάρτμεντ κ. Ουώρεν Κρίστοφερ ότι κατά την εξέλιξη της κρίσεως «ισχυροί άνεμοι θα καταστρέψουν τη σημαία» που κυμάτιζε στα Ύμια και ότι «η Ελλάδα δεν θα την αντικαταστήσει».

Αρκεί να θυμίσουμε πως όταν τέθηκε θέμα ευθυγραμμίσεως των χωρικών υδάτων και του εναερίου χώρου, ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ξεκάθαρος: Το διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας δίνει τη δυνατότητα επεκτάσεως των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, πρόνοια την οποία θα υιοθετούσε η Ελλάδα οποθενδήποτε κι αν έκρινε σκόπιμη αυτήν την ενέργεια. Στην αιχμή της κρίσης όμως, καθώς ο Ανδρέας Παπανδρέου νοσηλευόταν στο Ωνάσειο, ο κ. Πάγκαλος ακολούθησε άλλη γραμμή.

Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν επισημάνει ότι χωρίς να προηγηθεί η οποιαδήποτε σχετική απόφαση της κυβέρνησης ή της Βουλής στην κρίσιμη τηλεφωνική επικοινωνία του κ. Πάγκαλου με τον κ. Κρίστοφερ, ο τότε υπουργός Εξωτερικών είπε πως μόλις είχε πληροφορήσει το ελληνικό κοινοβούλιο ότι «η Ελλάδα δεν είχε πρόθεση να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα πέραν των 6 μιλίων». Έφθασε στο σημείο να χαϊδέψει τα αυτιά των Αμερικανών και των Τούρκων! Σ’ αυτήν την «ισχυρή Ελλάδα» οικοδόμησε τον «εκσυγχρονισμό» του ο κ. Κώστας Σημίτης.

Τι γνώριζαν

Από τα Χριστούγεννα του 1995 γνώριζε η ελληνική πλευρά την εξέλιξη των πραγμάτων, μετά την «προσάραξη» του φορτηγού πλοίου «Φιγκέν Ακάτ». Τα σενάρια που είχαν εξετασθεί από τα επιτελεία των Όπλων και οι εκτιμήσεις από το 3ο Επιτελικό Γραφείο του ΓΕΕΘΑ μαρτυρούσαν την εξέλιξη της κατάστασης. Εκείνη την εποχή υπήρχε και τακτικός συντονισμός του υπουργείου Εθνικής Αμύνης με το υπουργείο Εξωτερικών. Μπορεί ο τότε αρχηγός ΓΕΕΘΑ ναύαρχος ε.α. κ. Χρήστος Λυμπέρης να μην αντιλαμβανόταν τη σημασία της διακλαδικότητας στο Στράτευμα ή να βαυκαλιζόταν τη δόξα του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, ωστόσο επί της διαδικασίας κινήθηκε αξιοπρεπώς, όπως αρμόζει σε ανώτατο αξιωματικό των Ενόπλων Δυνάμεων.

Από τις 19 Ιανουαρίου 1996, οπότε και ανέλαβε την πρωθυπουργία ο κ. Κώστας Σημίτης άρχισαν οι «εξυπνάδες». Οι διαγκωνισμοί και τα εσωκομματικά βιλαέτια στο ΠΑΣΟΚ ήταν πιο σημαντικά από την προειδοποίηση του τότε προέδρου των ΗΠΑ κ. Μπιλ Κλίντον, ο οποίος είχε εκφράσει «φόβο» για επικείμενο θερμό επεισόδιο μεταξύ Ελλάδος – Τουρκίας.

Οι εξελίξεις στη συνέχεια ήταν ραγδαίες. Στις 25 Ιανουαρίου 1996, ο δήμαρχος Καλύμνου κ. Δημήτρης Διακομιχάλης με τον Αστυνομικό Διευθυντή της Καλύμνου κ. Γ. Ριόλα ύψωσαν στα Ύμια την σημαία μας.

Τρεις ημέρες μετά, ομάδα «δημοσιογράφων» της «Χουρριέτ» προσέγγισαν τα Ύμια με ελικόπτερο, υπέστειλαν την ελληνική σημαία και ανέβασαν την τουρκική. Σύμφωνα με εκτιμήσεις αξιωματικών επρόκειτο για ψυχολογική επιχείρηση που είχε σχεδιαστεί από τη ΜΙΤ, αναλυτές της οποίας είχαν σταθμίσει την κατάσταση στην ελληνική πλευρά. Οι κινήσεις των Τούρκων έγιναν αντιληπτές από άνδρες του περιπολικού «Παναγόπουλος».

Με εντολή του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού ο πλοίαρχος του περιπολικού «Αντωνίου» αντικατέστησε τη σημαία. Σημειώθηκε αγωνιώδης σύσκεψη στο ελληνικό Πεντάγωνο υπό την προεδρία του τότε υπουργού Εθνικής Αμύνης κ. Γεράσιμου Αρσένη για το σχεδιασμό των ενεργειών.

Δυστυχώς όμως, οι κύριοι Κώστας Σημίτης και Θόδωρος Πάγκαλος είχαν τις δικές τους αντιλήψεις αναφορικώς με την αντιμετώπιση αυτής της απειλής.

Η κλιμάκωση

Στις 30 Ιανουαρίου 1996 οι Ένοπλες Δυνάμεις βρίσκονταν έτοιμες για ένα ισχυρό και αποτελεσματικό χτύπημα σε όσους επιβουλεύονται την εθνική ανεξαρτησία και τη λαϊκή κυριαρχία. Το τόξο του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου από τη Θράκη μέχρι την Κύπρο ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο για μια οριστική απάντηση προς τα κατεστημένα που επωάζουν τον εδαφικό και στρατηγικό αναθεωρητισμό στην ευρύτερη περιοχή.

Εκείνη την ημέρα τα ΜΜΕ έπαιξαν έναν ιδιαίτερο ρόλο. Οι αποδελτιώσεις και οι επισκοπήσεις πληροφοριών στα Επιτελεία είχαν κόκκινη διαβάθμιση. Από την τουρκική πλευρά διέρρευσε σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο οι Τούρκοι διεκδικούν το σύνολο των βραχονησίδων, οι οποίες βρίσκονται κοντά στα τουρκικά παράλια. Ο σημερινός υπουργός Εξωτερικών της γείτονος κ. Αχμέτ Νταβούτογλου δεν εμπνεύστηκε μόνο το «Στρατηγικό βάθος» αλλά και το μύθευμα της «Οθωμανικής κληρονομίας».

Στα Ύμια υπήρχε ένταση. Ελληνικά και τουρκικά πολεμικά πλοία έχουν σπεύσει στην ευρύτερη περιοχή και βρίσκονται σε διάταξη μάχης. Στρατηγικό πλεονέκτημα είχε η ελληνική πλευρά αφού είχε περικυκλώσει τα τουρκικά σκάφη στον κλειστό κόσμο της Αλικαρνασσού (Μποντρούμ).

Άνδρες της Ο.Υ.Κ. αποβιβάσθηκαν στα Ανατολικά Ίμια και δυνάμεις των Ειδικών Δυνάμεων της 80 ΑΔΤΕΑ, στην Καλόλιμνο. Η αποβίβαση έγινε εκεί κι όχι στα Δυτικά Ύμια ύστερα από αλλαγή της εντολής «άνωθεν» γεγονός το οποίος είχε εξοργίσει τον ταξίαρχο που διοικούσε τότε την 80 ΑΔΤΕΑ.

Δ’ Σώμα Στρατού - ΑΣΔΕΝ

Ως σήμερα δεν έχει απαντηθεί γιατί δεν μετέβησαν οι κύριοι Σημίτης και Πάγκαλος στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων ώστε να συντονίσουν μαζί με τον κ. Αρσένη και τη στρατιωτική ηγεσία τις ενέργειές τους. Το σίγουρο είναι πως επικρατούσε σύγχυση σε όλα και κυρίως πολύ κακή συνεννόηση με τον τότε αρχηγό ΓΕΕΘΑ.

Χαρακτηριστικό της σύγχυσης ήταν και το δεύτερο σήμα του ναυάρχου Λυμπέρη προς τις επιχειρούσες μονάδες. Έλεγε: «Σε συνέχεια ΑΛΦΑ σχετικού που αφορά εγκατάσταση ομάδος 5ου ΕΤΕΑ στη νησίδα Λιμνιά (σ.σ. Ιμια) και κατόπιν ΒΗΤΑ και ΓΑΜΑ ομοίων ανατεθείσα αποστολή τροποποιείται και αντί νησίδος Λιμνιά καθορίζεται εγκατάσταση ομάδος στη νησίδα Καλόλιμνο». Τα Δυτικά Ύμια έμειναν και πάλι αφύλακτα.

Στις 23:00’ ωΕ της 30ης Ιανουαρίου 1996, ο τότε διοικητής του Δ’ Σώματος Στρατού αντιστράτηγος Μανούσος Παραγιουδάκης διέταξε την επιστράτευση των στρατιωτικών δυνάμεων στον Έβρο. Αμέσως μετά, οι μονάδες του Δ’ Σ.Σ. εξήλθαν στους προβλεπόμενους από τα σχέδια, χώρους διασποράς με πλήρη επάνδρωση. Ο άξονας Διδυμοτείχου – Καβύλης – Βύσσας ήταν έτοιμος να σκληρή αναμέτρηση με πυροβολικό και ίλες αρμάτων.

Την ίδια ώρα στην Ανωτάτη Στρατιωτική Διοίκηση Εσωτερικού και Νήσων (ΑΣΔΕΝ) επικρατούσε ανάλογη κατάσταση. Ο τότε διοικητής αντιστράτηγος Δημήτριος Σπυρίδων έθετε σε επιχειρησιακή ετοιμότητα όλες τις μονάδες στα νησιά.

Οι καιρικές συνθήκες στην περιοχή των Ιμίων ήταν δυσχερέστατες. Έβρεχε καταρρακτωδώς και η ορατότητα ήταν στο μηδέν. Εκείνη την ώρα ο κ. Πάγκαλος υποστήριζε στους Αμερικανούς ότι από την κακοκαιρία θα «εξαφανιζόταν» η ελληνική σημαία!

Τι είπε στον Χόλμπρουκ

Το ρόλο του διαμεσολαβητή από την πλευρά των ΗΠΑ είχε αναλάβει ο γνωστός από την κρίση στη Γιουγκοσλαβία, ο συγχωρεμένος Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ. Σε ανύποπτη στιγμή, ο Χόλμπρουκ ανέφερε ότι ο κ. ο Πάγκαλος δέχθηκε να αποσυρθεί η ελληνική σημαία, σαν μέρος του πακέτου “no troops - no ships - no flags” (σ.σ όχι δυνάμεις – πλοία – σημαίες) των δύο χωρών στην περιοχή.

Αυτοί οι τρεις αυτοί όροι της συμφωνίας ισχύουν έως και σήμερα. Ενώ συνέβαιναν αυτές οι… «σκληρές διαπραγματεύσεις», στα Ύμια τα πράγματα ήταν πολύ πιο σοβαρά.

«Αυτό σημαίνει πόλεμος»

Ώρα 01:15 της 31ης Ιανουαρίου 1996: Άνδρες της μονάδας υποβρυχίων καταστροφών (SAT) του τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού διέφυγαν της προσοχής στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού που επιτηρούσαν τα Ύμια. Αποβιβάσθηκαν στα μικρά (Δυτικά) Ύμια, στα οποία δεν υπήρχαν ημέτερες δυνάμεις. Ύψωσαν την τουρκική σημαία και παρέμειναν επί επτά ώρες.

Η ενέργεια επιβεβαιώθηκε από το περιπολικό «Αντωνίου» και επιβεβαιώθηκε από ελικόπτερο ΑΒ-212 (ΠΝ-21) της φρεγάτα «Ναυαρίνο». Όταν το σχετικό άκρως απόρρητο σήμα έφθασε σε μέλος του Ανωτάτου Στρατιωτικού Συμβουλίου ακούστηκε η φωνή του σε όλο τον όροφο του Επιτελείου: «Είστε τρελλοί; Αυτό σημαίνει πόλεμο! Δεν έχετε κότσια;».

Ύστερα από μαραθώνια σύσκεψη, τα μέλη του ΚΥΣΕΑ απέρριψαν το ενδεχόμενο ανακατάληψης των Υμίων ώστε να αποφευχθεί η πολεμική σύρραξη, αλλά το επεισόδιο θα κορυφωθεί με μια τραγωδία, την απώλεια του ΑΒ-212 και το χαμό τριών ηρώων.

Τα σήματα ανέφεραν:

31/01/96 05:04’ - ΓΕΝ: Διατάσσεται επιστροφή ΑΒ-212.

31/01/96 05:05’ – Φ/Γ «Ναυαρίνο»: Απώλεια επαφής με ΑΒ-212. Τελευταία αναφορά EMERGENCY – EMERGENCY 1,5 μίλι βορείως εκ του σημείου ενδιαφέροντος.

31/01/96 05:07’ - Δκτης ΑΣΔΕΝ Αντγος Δημ. Σπυρίδων ενημερώνεται ότι ο ΣΑΜ δεν έχει στο ραντάρ του το ελικόπτερο. Το καλεί και δεν απαντά. Επίσης τουρκική Φ/Γ “Yavuz” καλεί.

31/01/96 05:13’ – ΓΕΝ: Έχετε επικοινωνίες;

31/01/96 05:14’ – Φ/Γ «Ναυαρίνο»: Αρνητικό

31/01/96 05:14’ – ΓΕΝ: Ανακτήσατε επικοινωνία;

31/01/96 05:15’ – Φ/Γ «Ναυαρίνο»: Ακούσαμε μια κλήση μόνο.

31/01/96 05:16’ – ΓΕΝ: Στίγμα στα Ρ/Ε;

31/01/96 05:16’ – Φ/Γ «Ναυαρίνο»: Αρνητικό

31/01/96 05:24’ – ΓΕΝ: Είδος EMERGENCY;

31/01/96 05:16’ – Φ/Γ «Ναυαρίνο»: Master Caution Emergency.

Τρεις αξιωματικοί, ο αντιπλοίαρχος Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο αντιπλοίαρχος Παναγιώτης Βλαχάκος και ο σημαιοφόρος Έκτορας Γιαλοψός πέρασαν στην ιστορία.

Η κατάληξη

Οι δημοσιογράφοι Μιχάλης Ιγνατίου και Αθανάσιος Έλλις έχουν αποκαλύψει τον τραγέλαφο που επικράτησε, όπως τους τον περιέγραψε ο μακαρίτης Χόλμπρουκ. Οι κύριοι Σημίτης και Πάγκαλος είχαν απορρίψει αίτημα της αμερικάνικης πλευράς για επίσκεψη του Χόλμπρουκ στην Αθήνα, τέσσερις ημέρες μετά τη λήξη της κρίσης. Στη διπλωματική γλώσσα αυτό σημαίνει ότι χαρακτηρίσθηκε «ανεπιθύμητο πρόσωπο».

Οι Αμερικανοί περιγράφουν του κυρίους Σημίτη και Πάγκαλο, ως πανικόβλητους ικέτες αμερικανικής επιδιαιτησίας λόγω του αλαλούμ στην κυβέρνηση. Ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ κ. Στρόουμπ Τάλμποτ είχε εκτιμήσει ότι ο διπλωματικός συμβιβασμός της κυβέρνησης Σημίτη συνιστούσε ήττα για την Ελλάδα ενώ γινόταν σαφής ο διαχωρισμός της διάστασης απόψεων μεταξύ Σημίτη – Πάγκαλου από τη μια πλευρά και του κ. Γεράσιμου Αρσένη και των στρατιωτικών από την άλλη.

Επίσης υπάρχουν ακόμα αναπάντητα μελανά σημεία στην υπόθεση. Για παράδειγμα:

1. Τρεις ημέρες πριν από την κορύφωση της κρίσης (σ.σ. στις 28 Ιανουαρίου 1996) συνελήφθησαν οι Ακόλουθοι Αμύνης της Ιταλίας και της Ολλανδίας στη Μυτιλήνη. Διαπιστώθηκε ότι κατέγραψαν θέσεις, φυλάκια, ενέδρες και στρατιωτικές εγκαταστάσεις αυτοάμυνας του νησιού. Στην κατοχή τους βρέθηκαν σχεδιαγράμματα στρατιωτικών εγκαταστάσεων του νησιού, ονόματα και αριθμούς πλοίων που έπλεαν στην περιοχή και άλλες στρατιωτικής φύσεως πληροφορίες. Η υπόθεση έγινε «γαργάρα».

2. Στις 15 Φεβρουαρίου 1996 τουρκικό ελικόπτερο “Black Hawk” κατέπεσε στο ναύσταθμο του Ακσάζ. Επέβαιναν 11 βατραχάνθρωποι που επέστραφαν από άσκηση στα Μουγλά. Ανήκαν στην ομάδα που αποβιβάσθηκε στα Δυτικά Ύμια.

Κακό προηγούμενο

Εκτός από τις ευχαριστίες του κ. Σημίτη προς τους Αμερικανούς από το βήμα της Βουλής προέκυψε η περίφημη «Συμφωνία της Μαδρίτης» το 1997. Εκείνη την εποχή, η μόνη εφημερίδα που έκανε αντιπολίτευση με επιχειρήματα στην κυβέρνηση Σημίτη, η «Αθηναϊκή», επισήμαινε ότι αυτή η συμφωνία ανεγνώρισε τις «γκρίζες ζώνες» και δήθεν ζωτικά συμφέροντα της Τουρκίας στο Αιγαίο.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο κ. Σημίτης φέρεται να δέχθηκε τον οδικό χάρτη επίλυσης των ελληνοτουρκικών διαφορών όπως του τον υπέβαλαν οι γραφειοκράτες του Στέητ Ντηπάρτμεντ, χωρίς την παραμικρή παρατήρηση. Τα «ευχαριστήρια» του κ. Σημίτη στους Αμερικανούς δεν ήταν τίποτε μπροστά στη συμφωνία για πλήρη ανατροπή της πολιτικής που είχε ακολουθήσει η τελευταία κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου στο πλαίσιο του Δόγματος του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου.

Από τότε η ελληνική πλευρά ξαναβρέθηκε με την πλάτη στον τοίχο λόγω της υπόθεσης Οτσαλάν και των κακών χειρισμών της ίδιας κυβέρνησης. Έφθασε στο σημείο να δεχθεί ακόμα και στο σχέδιο Αννάν για «επίλυση» του Κυπριακού. Ήταν τυχαία η λυσσαλέα υποστήριξη του σχεδίου Αννάν από τον κ. Σημίτη με άρθρο που έγραψε στην «Ελευθεροτυπία» στις 22 Απριλίου 2004; Ίσως και όχι. Είπαμε για λύσεις «πακέτο».

Αυτά τα ολίγα, επειδή ορισμένοι έχουν πολύ κοντή μνήμη. Για τη συνείδηση δεν το συζητώ καν...