Από τα Ίμια στη Συμφωνία που «γκρίζαρε» το Αιγαίο: Νέα ντοκουμέντα στο φως

Τέλος Ιανουαρίου του 1996 έφτασε στην κορύφωσή της η πιο σοβαρή μέχρι σήμερα κρίση στις σύγχρονες ελληνοτουρκικές σχέσεις, μια κρίση που είχε ξεκινήσει από τα τέλη της περασμένης χρονιάς. Τα συνεχή «μικροεπεισόδια» οδήγησαν τελικά στις δύο βραχονησίδες, τα Ίμια, όπου Τούρκοι ανεβάζουν την τουρκική σημαία, για να την κατεβάσουν αμέσως μετά ελληνικές δυνάμεις και την ένταση να φτάνει στο κόκκινο. Έλληνες κομάντος αποβιβάστηκαν στο νησί πάνοπλοι, ο στόλος γύρω σε ετοιμότητα, αντίστοιχη εικόνα και από την τουρκική πλευρά. Η κατάσταση έμοιαζε με τεντωμένο σκοινί που κρατιέται από μια κλωστή, όταν συνετρίβη το ελληνικό ελικόπτερο του Πολεµικού Ναυτικού, οδηγώντας στον θάνατο τους τρεις Έλληνες στρατιωτικούς που επέβαιναν σε αυτό. Οι ΗΠΑ βρίσκονται παρούσες στις παρασκηνιακές διαβουλεύσεις και τελικά με την περίφημη φράση που αποδίδεται στον τότε υφυπουργό Εξωτερικών της υπερδύναμης, Ρίτσαρντ Χόλµπρουκ, «no ships, no troops, no flags», η κρίση οδηγείται σε αποκλιμάκωση.

Αυτό όμως δεν ήταν παρά η αρχή μιας ιστορίας που έκλεισε οριστικά σχεδόν ενάμιση χρόνο αργότερα, με τη Συμφωνία της Μαδρίτης που υπέγραψαν στην ισπανική πρωτεύουσα ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης με τον πρόεδρο της Τουρκίας Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ. Πρόκειται για μία συμφωνία που όπως αποκαλύπτει μέσω ντοκουμέντων το νέο βιβλίο των δύο δημοσιογράφων, επισφράγισε την αμφισβήτηση του status quo στο Αιγαίο, εκ μέρους της τουρκικής πλευράς. Στο συγκεκριμένο βιβλίο, που έχει τίτλο «Η συμφωνία που “γκρίζαρε” το Αιγαίο: Από τα Ίμια στη Μαδρίτη» και κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πεδίο, παρουσιάζονται για πρώτη φορά απόρρητα και εμπιστευτικά τηλεγραφήματα των αμερικανικών διπλωματικών υπηρεσιών, που αποδίδουν πλήρως το πνεύμα και τους σκοπούς της Ουάσινγκτον, αλλά και όλων των εμπλεκόμενων πλευρών.

Αυτούσια τα τηλεγραφήματα της αμερικανικής διπλωματίας

Οι Μιχάλης Ιγνατίου και Νίκος Μελέτης που συνέλεξαν και αξιολόγησαν το υλικό παραθέτουν αυτούσια, σε πολλά σημεία, τα τηλεγραφήματα αυτά, με τον ελάχιστο σχολιασμό: «Επιλέξαμε να αφήσουμε τα γραπτά κείμενα να "μιλήσουν", να συμβάλλουν στην αναπαράσταση της πορείας από το επεισόδιο των Ιμίων, που οδήγησε -κατόπιν αμερικανικού σχεδίου- στη Συμφωνία της Μαδρίτης. Τα αμερικανικά τηλεγραφήματα παρέχουν μια ψυχρή τεχνοκρατική καταγραφή των γεγονότων, των συναντήσεων πίσω από κλειστές πόρτες, των εμπιστευτικών συζητήσεων των πρωταγωνιστών αυτής της πορείας, των προσδοκιών και των επιδιώξεών τους, των αντιδράσεων της στιγμής. Χωρίς εκ των υστέρων ερμηνείες των χειριστών και όσων λάμβαναν τις αποφάσεις, χωρίς προσπάθειες προστασίας της υστεροφημίας των πρωταγωνιστών, χωρίς μεταγενέστερες παρεμβάσεις, που θα είχαν στόχο τη "δικαίωση" κινήσεων και πρωτοβουλιών όσων συμμετείχαν σε αυτό το διπλωματικό παζάρι. Επιλέξαμε να αφήσουμε πολλά τηλεγραφήματα στην πλήρη τους μορφή, ώστε να αποδίδουν τη συνολική εικόνα του πλαισίου εντός του οποίου γίνονταν οι συνομιλίες», αναφέρουν σχετικά στον πρόλογο του βιβλίου.

Η Συμφωνία που «σφράγισε» τις ελληνοτουρκικές σχέσεις

Όπως επισημαίνουν οι δύο δημοσιογράφοι, «στις 6 Ιουλίου 1997, η ελληνική αντιπροσωπεία έφθανε στη Μαδρίτη για τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ µε επικεφαλής τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Δημήτρης Ρέππας διαβεβαίωνε ότι δεν υπήρχε προγραμματισμένη συνάντηση µε τον τότε πρόεδρο της Τουρκίας Σουλεϊμάν Ντεµιρέλ. Όμως το ραντεβού είχε κανονιστεί ημέρες πριν, µε παρέμβαση των Αμερικανών, και είχε κρατηθεί μυστικό. Στις 8 Ιουλίου, υπογραφόταν, παρουσία των δύο ηγετών, η Διακήρυξη της Μαδρίτης, ένα κείμενο που είχαν «προ-μαγειρέψει» οι Αμερικανοί και είχαν δουλέψει για αυτόν τον σκοπό από την επομένη του επεισοδίου των Ιμίων. Μέσα από τα απόρρητα τηλεγραφήματα των Αμερικανών ξεδιπλώνεται όλος ο σχεδιασμός, καθώς και οι συναντήσεις, οι συνομιλίες, τα παζάρια που οδήγησαν στη Μαδρίτη και όσα ακολούθησαν κατά την επίμονη προσπάθεια των Αμερικανών να διασώσουν αυτή τη Συμφωνία. Μια Συμφωνία που σφράγισε από τότε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις µε την αναγνώριση των «νόμιμων και ζωτικών συμφερόντων» της Τουρκίας στο Αιγαίο και µε τη δέσμευση για «αποφυγή μονομερών ενεργειών», η οποία τηρήθηκε ως αποφυγή άσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων. Μια Συμφωνία που προετοίμασε το έδαφος για την ακύρωση της μεταφοράς των S-300 στην Κύπρο».

Ένα από τα χαρακτηριστικότερα αποσπάσματα του συγκεκριμένου βιβλίου, για παράδειγμα, αναφέρει ότι ήταν εις γνώσιν της τουρκικής πλευράς ότι οι βραχονησίδες των Ιμίων ανήκαν στην Ελλάδα: «Οι Τούρκοι γνώριζαν καλά το πλαίσιο των διεθνών συµφωνιών οι οποίες αναγνώριζαν την ελληνική κυριαρχία επί των Ιµίων, αλλά είχαν αποφασίσει να “καταχωνιάσουν” ακόμη και τα στοιχεία που υπήρχαν στο αρχείο του τουρκικού ΥΠΕΞ, προκειμένου να στηθεί το επεισόδιο των Ιμίων –ένα επεισόδιο από το οποίο ξεκίνησε ανοικτά η αμφισβήτηση του status quo στο Αιγαίο» αναφέρουν οι συγγραφείς και παραθέτουν σχετικό τηλεγράφημα από τους Αμερικανούς, που εστάλη τον Απρίλιο του 1996: «Ένα τηλεγράφημα του Αμερικανού πρέσβη στην Άγκυρα Ρικιαρντόνε στις 2 Απριλίου 1996 (αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά στο βιβλίο των Μ. Ιγνατίου και Αθ. Ελλις “Iμια - Τα απόρρητα τηλεγραφήματα των Αμερικανών”), που περιγράφει τη συνάντησή του με Τούρκο αξιωματούχο του οποίου το όνομα κράτησε προστατευμένο το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, δηλώνει ότι όχι μόνο είχαν στείλει οι Ιταλοί το κρυπτο-τηλεγράφημα που απεδείκνυε ότι τα Ίμια ανήκαν στην Ιταλία και παραδόθηκαν κατόπιν στην Ελλάδα, αλλά και ότι το ίδιο το τουρκικό ΥΠΕΞ είχε στη διάθεσή του τα σχετικά ντοκουμέντα. Ο Αμερικανός διπλωμάτης μάλιστα καταγράφει με τον πλέον σαφή τρόπο ότι ο συγκεκριμένος Τούρκος αξιωματούχος "δεν αποδίδει την οποιαδήποτε εγκυρότητα στις τουρκικές θέσεις"»!

Αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο ο Μιχάλης Ιγνατίου όσο και ο Νίκος Μελέτης κάλυψαν και οι δύο τα γεγονότα της εποχής ως ρεπόρτερ, ενώ συνεχίζουν έως σήμερα τη δημοσιογραφία από Μέσα Ενημέρωσης της πρώτης γραμμής. Η κρίση των Ιμίων έχει καταγραφεί στην ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων, όχι μόνο διότι οι δύο χώρες έφτασαν «μια ανάσα» από τη σύρραξη, αλλά διότι αυτή ήταν η αρχή για μια σειρά αμφισβητήσεων στο Αιγαίο, που οδήγησε τελικά στη Συμφωνία της Μαδρίτης. Όπως αποδεικνύει το βιβλίο «Η συμφωνία που “γκρίζαρε” το Αιγαίο: Από τα Ίμια στη Μαδρίτη» των Εκδόσεων Πεδίο, επρόκειτο για τη συμφωνία που άλλαξε τα δεδομένα, που έφερε τις σχέσεις των δύο χωρών στην τωρινή τους κατάσταση.