Μεντερές: Ο Τούρκος ηγέτης που «καθοδήγησε» το πογκρόμ κατά των Ελλήνων και εκτελέστηκε

Ο Αντνάν Μεντερές γεννημένος στη Σελεύκεια το 1899, φοίτησε στο Αμερικανικό Κολέγιο της Σμύρνης και έπειτα στη Νομική Σχολή της Άγκυρας. Στη διάρκεια της ελληνικής στρατιωτικής παρουσίας στην Ιωνία μεταξύ 1919 και 1922, ηγήθηκε ομάδας τσετών, θέση από την οποία διέταξε τη σφαγή 31 νεαρών Χριστιανών προσκόπων του Αϊδινίου, τον Ιούνιο του 1919.

Όταν πια ασχολήθηκε με την πολιτική, εξελέγη αρχικά βουλευτής Αϊδινίου. Το 1945 ίδρυσε το Δημοκρατικό Κόμμα, το οποίο κέρδισε τις εκλογές τον Μάιο του 1950. Ο ίδιος ανέλαβε την προεδρία της τουρκικής κυβέρνησης.

Σεπτεμβριανά: Το πογκρόμ κατά των Ελλήνων

Πέντε χρόνια αφού έγινε πρωθυπουργός, καθοδήγησε τα «Σεπτεμβριανά», το πογκρόμ δηλαδή κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης.

Η ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης ήταν ευημερούσα την εποχή εκείνη, ενώ την ίδια ώρα η οικονομική κατάσταση της Τουρκίας δεν ήταν καλή. Παράλληλα η διεκδίκηση των Ελληνοκυρπίων για ένωση Κύπρου και Ελλάδας είχε ήδη προκαλέσει έξαρση του εθνικισμού στην Τουρκία.

Η τουρκική κυβέρνηση βλέπει μια καλή ευκαιρία να αποσπάσει από τα προβλήματά της την τουρκική κοινή γνώμη, στρέφοντάς την εναντίον της ευημερούσας ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης. Ο Μεντερές ισχυρίζεται δημόσια τον Αύγουστο του 1955 ότι οι Ελληνοκύπριοι σχεδιάζουν σφαγές Τουρκοκυπρίων, όμως η «έκρηξη» έρχεται με αφορμή ένα γεγονός που έλαβε χώρα στη Θεσσαλονίκης.

Πρόκειται για την έκρηξη ενός εκρηκτικού μηχανισμού στο σπίτι που γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη στις 6 Σεπτεμβρίου του 1955. Ως δράστης συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές ο Οκτάι Εγκίν, ένας μουσουλμάνος σπουδαστής από την Κομοτηνή. Από την έκρηξη προκλήθηκαν μικρές υλικές ζημιές σε τζαμαρίες, ενώ οι τουρκικές εφημερίδες – με κυβερνητική εντολή – μιλούσαν για «Έλληνες τρομοκράτες που κατέστρεψαν το πατρικό του Ατατούρκ».

Στο άκουσμα της είδησης ο τουρκικός όχλος ξεχύνεται στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης. Πρόκειται για 50.000 εξαγριωμένους Τούρκους που στρέφονται κατά των ελληνικών περιουσιών στη συνοικία Πέραν. Οι λεηλασίες κρατούν μέχρι την επόμενη μέρα. Τότε επεμβαίνει ο στρατός, ο οποίος μέχρι εκείνη τη στιγμή – όπως και η Αστυνομία – κοιτούν απαθείς το πλιάτσικο που συμβαίνει μπροστά στα μάτια του.
Όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, μεγάλο μέρος των διαδηλτών μεταφέρθηκε από τη Δυτική Μικρά Ασία όχι μόνο με κρατικά έξοδα αλλά και έναντι αμοιβής 6 δολαρίων, η οποία όμως ουδέποτε τους καταβλήθηκε.

Τον κόσμο μετέφεραν 4.000 ταξί, ενώ φορτηγά του Δήμου της Κωνσταντινούπολης αναπτύχθηκαν σε επίκαιρα σημεία της Κωνσταντινούπολης, φορτωμένα με πολεμοφόδια κάθε είδους: Τσεκούρια, φτυάρια, ρόπαλα, αξίνες, σφυριά, σιδερένιους λοστούς και μπιτόνια βενζίνης. Σύνεργα απαραίτητα για τους επιδρομείς.

Από το πογκρόμ 16 Έλληνες έχασαν τη ζωή τους και 32 τραυματίστηκαν. Το αποτέλεσμα των Σεπτεμβριανών ήταν οι 100.000 Έλληνες που ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη να συρρικνωθούν σταδιακά και σήμερα να μένουν μόλις και μετά βίας 2.000.

Τα έκτροπα δεν περιορίστηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Αντίστοιχα υπήρξαν και στη Σμύρνη, όπου Τούρκοι εθνικιστές έκαψαν το ελληνικό περίπτερο της Διεθνούς Έκθεσης Σμύρνης. Ακόμα καταστράφηκε το νεόκτιστο εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής και λεηλατήθηκαν σπίτια Ελλήνων στρατιωτικών, που υπηρετούσαν στο Στρατηγείο του ΝΑΤΟ.

Η δίκη και η εκτέλεση του Μεντερές

Τον Μάιο του 1960 στην Τουρκία ξέσπασε στρατιωτικό κίνημα υπό τον στρατηγό Τζεμάλ Γκιουρσέλ. Ο Μεντερές, όπως και εκατοντάδες στελέχη του Δημοκρατικού Κόμματος, συνελήφθη.

Τον Σεπτέμβριο του 1961 και μετά από δίκη που κράτησε δέκα μήνες, έφτασε το τέλος του Μεντερές. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Τουρκίας με εντολή τη στρατιωτικής χούντας, ανακοίνωσε την αποτελούμενη από 1.600 σελίδες απόφασή του, σύμφωνα με την οποία 15 στελέχη του καθεστώτος Μεντερές καταδικάστηκαν σε θάνατο.

Μεταξύ άλλων ο Μεντερές καταδικάστηκε και για το πογκρόμ κατά των Ελλήνων.Πέραν του πρωθυπουργού, μεταξύ των καταδικασθέντων σε θάνατο περιλαμβάνονταν ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Τζελάλ Μπαγιάρ, ο υπουργός Εξωτερικών Φατίν Ζορλού, ο υπουργός Οικονομικών Χασάν Πολατκάν, ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης Ρεφίκ Κοραλτάν και Κιράζογλου, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Εμίν Καλαφάτ, ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του κόμματος του Μεντερές, Μπαχά Ασκίτ, τρεις ακόμη βουλευτές του κόμματος αυτού κ.α. Τριάντα ένας ακόμη καταδικάστηκαν σε ισόβια.

Η Χούντα αποφάσισε να εκτελέσει μόνο τους Μεντερές, Ζορλού και Πολατκάν, μετατρέποντας σε ισόβια τις ποινές των υπολοίπων. Ο Μεντερές πραγματοποίησε απόπειρα αυτοκτονίας με υπνωτικά χάπια πριν εκτελεστεί. Μεταφέρθηκε πρώτα στο νοσοκομείο και έπειτα στη νήσο Ιμραλί, στη νότιο θάλασσα του Μαρμαρά, όπου και απαγχονίσθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου του 1961. Στην αρχή τον ξύρισαν και του φόρεσαν χειροπέδες. Έπειτα του φόρεσαν το λευκό χιτώνα των μελλοθάνατων και τον οδήγησαν προς την αγχόνη. Λίγο αργότερα το σώμα του αιωρείτο άψυχο.

Πάνω στο στήθος του, σε μέγεθος αφίσας, υπήρχε ένα έγγραφο με την κατηγορία για την οποία εκτελέστηκε: «Παραβίαση του Συντάγματος».