Υπογεννητικότητα: Ελλάδα, η χώρα που «γερνάει» - Τα κίνητρα προς όσους θέλουν να κάνουν οικογένεια

Η υπογεννητικότητα εξ’ ορισμού είναι ο μειωμένος αριθμός γεννήσεων σε μία χώρα, ιδιαίτερα όταν αυτός ο αριθμός είναι μικρότερος ή όχι σημαντικά μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο αριθμό των θανάτων. Έτσι, μια χώρα στερείται σημαντικό δυναμικό για μακροπρόθεσμη χρήση και ο πολιτισμός της αδυνατεί να μεταφερθεί από γενιά σε γενιά.

Η υπογεννητικότητα αποτελεί μείζον πρόβλημα για την Ελλάδα, καθώς οι γεννήσεις βρίσκονται σε σταθερά πτωτική πορεία από το 2008 (ΕΛΣΤΑΤ), ενώ την ίδια ώρα οι θάνατοι καταγράφουν μία αντιστρόφως ανάλογη πορεία. Απόρροια αυτού του φαινομένου -που τα τελευταία χρόνια εγείρει την προσοχή της επιστημονικής κοινότητας- είναι το γεγονός πως οι ηλικιωμένοι της χώρας αυξάνονται, τα παιδιά μειώνονται, την ίδια στιγμή που οι νέοι μεταναστεύουν, με αποτέλεσμα ο αντίκτυπος να επιδρά σε όλους τους τομείς της χώρας.

Συνεπώς, ο πληθυσμός της χώρας ολοένα και «γερνάει», μία συνθήκη η οποία δεν προβλέπεται πως θα ανατραπεί τις επόμενες δεκαετίες. Σύμφωνα με το Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων, το 2035, με βάση το δυσμενές σενάριο και την υπόθεση ενός μηδενικού́ μεταναστευτικού́ ισοζυγίου, ο πληθυσμός μας θα μειωθεί σε 9,4 εκατ. (28% οι άνω των 65 και 4,5% οι άνω των 85) και το 2050 σε 8,3 εκατ. (33% οι άνω των 65 και 6,6% οι άνω των 85). Ο πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας θα περιοριστεί σε 5,8 εκατ. το 2035 και 4,6 εκατ. το 2050. Μέσα σε όλη αυτή τη δυσοίωνη πρόβλεψη, η οποία συγκεκριμένα θέλει την Ελλάδα το 2080 να έχει πληθυσμό 7,2 εκατομμύρια, σύμφωνα με τη EUROSTAT, το παράδοξο είναι ότι ενώ πολλά ζευγάρια έχουν την πρόθεση να αποκτήσουν παιδιά, τελικά κάνουν πίσω.

Οι παράγοντες που κρύβονται πίσω από την υπογεννητικότητα στην Ελλάδα, αναμφίβολα είναι πολλοί και σημαντικοί. Το υψηλό κοινωνικό κόστος, η δύσκολη πρόσβαση σε υπηρεσίες Υγείας, οι εργασιακές σχέσεις, καθώς και ο αντίκτυπος της μετανάστευσης, είναι κάποιοι από τους λόγους που βρίσκονται ψηλά στην «πυραμίδα» της υπογεννητικότητας. Ωστόσο, εξίσου σημαντικό πέρα από τις αιτίες του εν λόγω ζητήματος, με το οποίο έχει έρθει αντιμέτωπη η χώρα μας τα τελευταία χρόνια, είναι να εξερευνήσουμε και τα κίνητρα εκείνα που θα επηρεάσουν θετικά ένα ζευγάρι στο να αποκτήσει ένα ή περισσότερα παιδιά.

Οι παράγοντες της υπογεννητικότητας στην Ελλάδα

Αναλύοντας τις τέσσερις βασικές αιτίες, οι οποίες εντείνουν το πρόβλημα της υπογεννητικότητας στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, δεν θα μπορούσαμε να μην ξεκινήσουμε με τον οικονομικό παράγοντα, ο οποίος αποτελεί θεμελιώδους σημασίας ζήτημα για ένα νέο ζευγάρι, το οποίο αποφασίζει να δημιουργήσει τη δική του οικογένεια.

Πρόκειται για έναν παράγοντα, ο οποίος προβληματίζει τους εν δυνάμει γονείς σε βάθος χρόνου, λόγω της μεγάλης σημασίας που έχει το οικογενειακό εισόδημα κατά τη διάρκεια της ζωής ενός παιδιού. Μάλιστα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως το 86% των ενδιαφερόμενων, θα προχωρούσε άμεσα σε διαδικασία τεκνοποίησης, εφόσον καλύπτονταν οι ιατρικές δαπάνες κύησης και τοκετού. Είναι εμφανές επομένως, πως η οικονομική κρίση -η οποία έχει χτυπήσει την πόρτα της πλειονότητας των νοικοκυριών στη χώρα μας- οδηγεί τους νέους στο να αναβάλλουν ίσως και επ’ αόριστον τη διαδικασία της τεκνοποίησης, λόγω οικονομικών προβλημάτων.

Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει πρωτίστως ακριτικές, ηπειρωτικές και νησιωτικές περιοχές, είναι η δύσκολη πρόσβαση των κατοίκων των περιοχών αυτών σε υπηρεσίες Υγείας. Το πρόβλημα της υπογεννητικότητας, αναμφίβολα εκτείνεται σε ολόκληρη τη χώρα, ωστόσο ο παράγοντας της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, αποτελεί το μείζον ζήτημα των συγκεκριμένων περιοχών και δευτερευόντως των ημιαστικών και αστικών περιοχών.

Εξίσου σημαντικό ζήτημα, είναι και η αβεβαιότητα στον εργασιακό χώρο, καθώς πρόκειται για ένα στρώμα της «πυραμίδας» που επηρεάζει αναπόδραστα και συνδέεται άρρηκτα με τα υπόλοιπα. Πρόκειται για ένα ζήτημα που κάνει έντονη την εμφάνισή του, στις αστικές περιοχές, όπου υπάρχουν πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας, αλλά και έντονοι περιορισμοί του εργασιακού περιβάλλοντος στις γυναίκες που θα επιθυμούσαν να τεκνοποιήσουν. Τα ευρωπαϊκά πρότυπα, όσον αφορά στο συγκεκριμένο ζήτημα, σίγουρα αποτελούν ένα καλό παράδειγμα προς μίμηση, προκειμένου να υποστηριχτεί η μητρότητα παράλληλα με την εργασία, μιας και στον τομέα αυτόν, η χώρα μας υστερεί σημαντικά σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Στους παράγοντες που οδήγησαν στο μείζον ζήτημα της υπογεννητικότητας, θα ήταν αμέλεια, αν εξαιρούσαμε ως σημαντική αιτία, τη μετανάστευση των Ελλήνων. Κάνοντας μία σύντομη ιστορική αναδρομή στο παρελθόν, θα διαπιστώσει κάποιος πως το έλλειμα της ελληνικής γονιμότητας καλύφθηκε σε μεγάλο βαθμό από τα εισρέοντα μεταναστευτικά κύματα στις αρχές του 1990, τα οποία και μείωσαν το δημογραφικό κενό. Ωστόσο, η οικονομική κρίση λειτούργησε καταλυτικά, ώστε να αποκαλύψει και να εντείνει τη δυσμενή δημογραφική θέση της χώρας. Η κρίση αυτή οδήγησε τον πληθυσμό της χώρας σε ραγδαία μείωση, καθώς από το 2008 κοντά στις 400.000 άτομα εγκατέλειψαν τη χώρα (το λεγόμενο brain drain), ενώ παράλληλα ο αριθμός των θανάτων ξεπέρασε αυτόν των γεννήσεων κατά περίπου 30.000 (2011) και οι μεταναστευτικές ροές προς τη χώρα περιορίστηκαν, ενώ παράλληλα μέρος του ανθρώπινου δυναμικού μετανάστευσε στο εξωτερικό.

Αναστασάκης: Όσοι βοηθούν στη δημιουργία οικογένειας, εκτελούν ένα πατριωτικό καθήκον

Ο μαιευτήρας/ χειρούργος/ γυναικολόγος, Ελευθέριος Αναστασάκης μίλησε στο Data Project και το Newsbomb.gr για την Υπογεννητικότητα, αναφερόμενος μεταξύ άλλων στους παράγοντες που οδηγούν ολοένα και περισσότερα ζευγάρια, να ζητήσουν βοήθεια στο θέμα της τεκνοποίησης, τονίζοντας συγχρόνως πως πλέον οι τρόποι επίλυσης του συγκεκριμένου ζητήματος είναι απλοί και προσιτοί.

«Όσοι βοηθούν στη δημιουργία μιας οικογένειας στην Ελλάδα της υπογονιμότητας, εκτελούν ένα πατριωτικό καθήκον, είναι ένα είδος νέου πατριωτισμού», υπογράμμισε.

«Ο μεγαλύτερος φόβος των ανθρώπων που παλεύουν με την υπογονιμότητα δεν είναι οι ίδιες οι διαδικασίες της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ούτε τα φάρμακα αλλά ούτε και το κόστος. Περισσότερο είναι η ανασφάλεια που νιώθουν για το πώς θα αντεπεξέλθουν στον ίδιο τον γονεϊκό ρόλο, η ανασφάλεια που φέρνει και φόβο για τις εργασιακές σχέσεις και τα οικονομικά δεδομένα όπως δημιουργούνται, η ανασφάλεια για απρόβλεπτες συνθήκες, το οποίο μας το υπενθύμισε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο η πανδημία της Covid 19. Είναι ένα “κράμα” το οποίο έχει να κάνει σε κάθε περίπτωση με το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο του κάθε ζευγαριού», επεσήμανε ο κ. Αναστασάκης.

Δείτε ολόκληρη τη συνέντευξη του Ελευθέριου Αναστασάκη:

Περαιτέρω «παρενέργειες» του δημογραφικού ζητήματος:

• Αύξηση του ηλικιωμένου πληθυσμού, λόγω της μείωσης του επιπέδου γονιμότητας.
• Η γήρανση του πληθυσμού έχει βαθιές επιπτώσεις στις κοινωνίες, υπογραμμίζοντας τις δημοσιονομικές και πολιτικές πιέσεις που ενδέχεται να αντιμετωπίσει στις επόμενες δεκαετίες η υγειονομική περίθαλψη.
• Επιβάρυνση του ασφαλιστικού συστήματος, καθώς οι ιατρικές απαιτήσεις των ηλικιωμένων είναι αρκετά μεγαλύτερες από αυτές των νέων.
• Κατάρρευση του συνταξιοδοτικού συστήματος, καθώς οι μειωμένες εργατικές εισφορές δεν είναι επαρκείς για να συντηρήσουν το υπάρχον απαιτητικό ασφαλιστικό σύστημα. Αν συνεχιστεί αυτή η πορεία είναι πιθανόν να χρειαστεί να μειωθούν κι άλλο οι συντάξεις.

Συνομοσπονδία Πολυτέκνων: «Δεν υπάρχει μεγαλύτερο θαύμα από τη δημιουργία μιας ανθρώπινης ζωής»

Η Δήμητρα Αγγελή-Λυκούδη, γ.γ. Ανώτατης Συνομοσπονδίας Πολυτέκνων Ελλάδας, μίλησε στο Data Project και το Newsbomb.gr για την Υπογεννητικότητα, επισημαίνοντας πως η οικονομική κρίση και η ανασφάλεια δεν θα έπρεπε να είναι ανασταλτικός παράγοντας για τη δημιουργία οικογένειας. «Δεν υπάρχει μεγαλύτερο θαύμα από τη δημιουργία μιας ανθρώπινης ζωής», ανέφερε η κυρία Αγγελή, τονίζοντας πως αυτή η ανθρώπινη ζωή, μπορεί να μας δώσει το κίνητρο να συνεχίσουμε και να δώσουμε νέα εφόδια στα παιδιά μας.

Η οικογένεια είναι το βασικό «κύτταρο» κάθε οργανωμένης κοινωνίας, οπότε όλη η πρόοδος συνεχίζει σε αυτό, υπογράμμισε η γ.γ. Ανώτατης Συνομοσπονδίας Πολυτέκνων Ελλάδας και μητέρα έξι παιδιών. «Πρέπει να εμπνεύσουμε ξανά τους νέους ανθρώπους και να τους δώσουμε την ασφάλεια ότι μπορεί να υπάρχει η στήριξη για τη δημιουργία οικογένειας», είπε μεταξύ άλλων.

Δείτε ολόκληρη τη συνέντευξη της Δήμητρας Αγγελή:

Ξηντάρας: Το παιδί δεν είναι ούτε μόνο εύκολο, ούτε μόνο δύσκολο -είναι και τα δύο όπως καθετί

Ο Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής - Σύμβουλος Γάμου, Γιάννης Ξηντάρας, μίλησε στο Data Project και το Newsbomb.gr για την Υπογεννητικότητα και το κατά πόσο είναι ένα ζήτημα το οποίο επηρεάζει τους νέους στην Ελλάδα.

«Είναι καλό να σκεφτούμε εάν μπορούμε ή θέλουμε να κάνουμε ένα παιδί. Νομίζω ότι τα ζευγάρια κυρίως κάνουν πίσω λόγω των κοινωνικοοικονομικών παραγόντων που δημιουργούν μια ανασφάλεια», ανέφερε.

Πολλά ζευγάρια την τελευταία δεκαετία έχουν έρθει ενώπιος ενωπίω των δυσκολιών που παλαιότερα μπορεί να έβαζαν κάτω από το χαλί, στο ίδιο συνέβαλε και η καραντίνα, όπως εξήγησε ο κ. Ξηντάρας, γι’ αυτό τον λόγο και πολλά ζευγάρια, μέσα σε αυτό το διάστημα, είτε χώρισαν, είτε αναγκάστηκαν να διαχειριστούν τα προβλήματά τους.

Δείτε ολόκληρη τη συνέντευξη του Γιάννη Ξηντάρα:

Η κοινωνιολογική προέκταση της υπογεννητικότητας

Για το μείζον ζήτημα της υπογεννητικότητας, που έγκειται στο γεγονός πως ενώ η διάρκεια ζωής αυξάνεται, έχουμε μια ταυτόχρονη αύξηση της υπογεννητικότητας στις κοινωνίες δυτικού τύπου, αναφέρθηκε μεταξύ άλλων, η Ειρήνη Καμπερίδου, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας.

Με τη σειρά του, για το αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων - θανάτων, τους παράγοντες που συμβάλλουν καθημερινά στην όξυνση του δημογραφικού προβλήματος αλλά και στα κίνητρα που θα οδηγήσουν στη μείωση του φαινομένου της υπογεννητικότητας στη χώρα μας, μίλησε μεταξύ άλλων ο Βύρων Κοτζαμάνης, καθηγητής Δημογραφίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και επιστημονικός υπεύθυνος του ερευνητικού προγράμματος «Δημογραφικά προτάγματα στην έρευνα και πρακτική στην Ελλάδα» (ΕΛΙΔΕΚ).

«Όσο εξαφανίζονται οι νέοι άνθρωποι, ταυτόχρονα θα εξαφανίζεται η πρόοδος» σημειώνει η Ειρήνη Καμπερίδου, η οποία μίλησε στο Data Project και το Newsbomb.gr για το γεγονός πως η Ευρώπη «γερνάει» συνεχώς, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κάποιες ανισορροπίες στην εκάστοτε κοινωνία.

«Ο στόχος είναι να επιτευχθεί η σωστή ισορροπία μεταξύ των βιώσιμων λύσεων για τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας και της ενίσχυσης της αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών», επισημαίνει η κυρία Καμπερίδου.

Eν συνεχεία, μιλώντας για το πώς θα μπορούσε να ανακοπεί σε ένα πρώτο στάδιο η υπογεννητικότητα και στη συνέχεια να αυξηθεί η γονιμότητα, υπογράμμισε πως υπάρχουν πέντε βασικά κίνητρα στα οποία πρέπει να δοθεί προτεραιότητα.

Διαβάστε ολόκληρη η συνέντευξη της Ειρήνης Καμπερίδου στο Data Project στην οποία αναλύει, μεταξύ άλλων τα 5 βασικά κίνητρα, ΕΔΩ

«Χρειάζεται πλέγμα μέτρων που θα είναι επικεντρωμένα στο παιδί και την οικογένειά του» τονίζει ο Βύρων Κοτζαμάνης, ενώ ο ίδιος εξηγεί κατά πόσο η οικονομική κρίση που ταλανίζει τη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, είναι στην κορυφή της πυραμίδας του μείζονος ζητήματος της υπογεννητικότητας.

Εν συνεχεία, αναφερόμενος στα κίνητρα που είναι καλό να δοθούν σε νέους ανθρώπους που επιθυμούν να δημιουργήσουν οικογένεια, επεσήμανε πως χρειάζεται «ένα πλέγμα μέτρων που θα είναι επικεντρωμένα στο παιδί και την οικογένειά του, ανεξαρτήτως της μορφής της (συμβίωση με ή χωρίς σύμφωνο, γάμος, μονογονεϊκή οικογένεια)».

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη του Βύρωνα Κοτζαμάνη για την Υπογεννητικότητα και το Newsbomb.gr ΕΔΩ

«Βήμα – βήμα» η λύση για την υπογεννητικότητα

Η λύση του δημογραφικού ζητήματος «κρύβεται» μεταξύ άλλων στην αύξηση των γεννήσεων, η οποία ωστόσο χρειάζεται το κατάλληλο κοινωνικοοικονομικό και πολιτικό υπόβαθρο για να μπορέσει να υλοποιηθεί. Είναι σημαντικό να αναλογιστούμε πως οι επιπτώσεις της υπογεννητικότητας είναι ποικίλες με κυριότερες εξ’ αυτών την υπονόμευση του μέλλοντος, τόσο της Ελλάδας όσο και των Ελλήνων πολιτών, τον ενδεχόμενο κίνδυνο της κοινωνικής ευημερίας του τόπου, αλλά και τις βαρύτατες συνέπειες στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Η επίλυση του συγκεκριμένου ζητήματος, δεν αποτελεί μία απλή ανάγκη αλλά μία «κραυγή» αγωνίας για το μέλλον όλων των επόμενων γενεών. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι γενικευμένες λύσεις, οφείλουν να δώσουν τη θέση τους σε επιμέρους πολιτικές για τη βελτίωση του δείκτη γεννήσεων, ο οποίος πρέπει να είναι άμεσα συνυφασμένος με το επίπεδο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των περιφερειών της χώρας.

Δόμνα Μιχαηλίδου: Αυτά είναι τα κίνητρα που θα δοθούν στους νέους

Στο Data Project και το Newsbomb.gr μίλησε, η υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, αρμόδια για θέματα Πρόνοιας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Δόμνα Μιχαηλίδου, για τις λύσεις του δημογραφικού ζητήματος και τις δράσεις της κυβέρνησης, έτσι ώστε να δώσει κίνητρα στους νέους ανθρώπους που θέλουν να δημιουργήσουν οικογένεια.

«Υπάρχει σχέδιο στο υπουργείο Υγείας, το οποίο στο “κομμάτι” και των εξόδων, αλλά και στην ίδια την ύπαρξη του προγεννητικού ελέγχου, μπορεί να δώσει τις λύσεις, ώστε καμία γυναίκα στην Ελλάδα να μην μένει χωρίς πρόσβαση σε επαρκή και σωστό προγεννητικό έλεγχο», υπογράμμισε μεταξύ άλλων η υφυπουργός.

Δείτε ολόκληρη τη συνέντευξη της Δόμνας Μιχαηλίδου:

Στην κορυφή της προσπάθειας της επίλυσης του ζητήματος της υπογεννητικότητας, βρίσκεται η παροχή κινήτρων με στόχο την αναστροφή της πτωτικής πορείας των γεννήσεων του γηγενούς πληθυσμού. Πρωταρχικό κίνητρο αυτής της προσπάθειας βεβαίως, δεν είναι άλλο από τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη της χώρας σε μακροχρόνια βάση. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, οι εν δυνάμει γονείς να μην αναστέλλουν τη διαδικασία της τεκνοποίησης λόγω της ανασφάλειας που τους ταλανίζει.

Συν τοις άλλοις, σημαντικό κίνητρο είναι και η οικονομική ενίσχυση των οικογενειών για τις δαπάνες εγκυμοσύνης και τοκετού, καθώς και των δαπανών για βρεφονηπιακούς σταθμούς, αλλά και η παροχή οικονομικών κινήτρων. Το συγκεκριμένο βήμα, θα έδινε μία μεγάλη «ανάσα» στους νέους γονείς, εάν αναλογιστεί κάποιος πως λίγο πάνω από το 88%, θα επηρεαζόταν θετικά στο να αποκτήσει παιδί, σε περίπτωση που του καλύπτονταν τα έξοδα του βρεφονηπιακού σταθμού, ενώ σχεδόν το 90% αυτών, θα λάμβανε θετικά υπόψιν την κάλυψη των εξόδων του τοκετού, σύμφωνα με έρευνα της HOPEgenesis, Μη Κερδοσκοπικής Οργάνωσης για την υπογεννητικότητα.

Σημαντική θα ήταν αναμφίβολα και η συμβολή μίας καλύτερης αντιμετώπισης των εργαζόμενων μητέρων. Εξετάζοντας τα ευρωπαϊκά πρότυπα, είναι εμφανές πως η ύπαρξη πιο φιλικών πρακτικών από το περιβάλλον εργασίας, συμβάλλουν στο να πάρουν νέοι άνθρωποι την απόφαση να αποκτήσουν οικογένεια ή να αυξήσουν τα μέλη της ήδη υπάρχουσας οικογένειάς τους.

Είναι εμφανές λοιπόν πως για να αλλάξει άρδην η πτωτική τάση των γεννήσεων που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια, είναι επιβεβλημένη μία οριζόντια στήριξη των οικογενειών, η οποία θα λαμβάνει υπόψιν τις επιμέρους ιδιομορφίες που παρουσιάζει η εκάστοτε περιοχή της χώρας. Χρειάζεται επομένως μία συνολική στρατηγική, η οποία θα στηρίζεται στις εξαιρέσεις και όχι στον κανόνα, δείχνοντας σεβασμό και κατανόηση σε κάθε επιμέρους περίπτωση που τυχόν θα προκύψει.

Ο «δρόμος» για ένα μέλλον γεμάτο παιδικά χαμόγελα

Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω στοιχεία, καθώς και τη γνώμη των ειδικών, είναι εμφανές πως τα μέχρι στιγμής δεδομένα διαταράσσουν συνεχώς τις ισορροπίες σε όλους τους τομείς – οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς - της χώρας.

Ο ρόλος της γονιμότητας αποτελεί κατά κάποιον τρόπο το μέσο για την επανένταξη της οικονομίας σε αναπτυξιακή τροχιά, έτσι ώστε να βελτιωθούν όλοι οι κλάδοι της ελληνικής κοινωνίας, διατηρώντας ή δημιουργώντας εκ νέου θετικές προοπτικές ανάπτυξης στο μέλλον.

Η χάραξη - από την πλευρά των εκάστοτε κυβερνήσεων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης - ενός μεσοπρόθεσμου σχεδίου για την αντιστροφή της υπάρχουσας τάσης, αποτελεί επείγουσα προτεραιότητα, για να μην συνεχιστεί το «ντόμινο» των αρνητικών προεκτάσεων του φαινομένου της υπογεννητικότητας και να επιστρέψουν οι παιδικές φωνές και τα γέλια στα σχολεία, τους παιδότοπους και τα πάρκα.

Παραγωγή: Data Project – DPG Digital Media
Premium Content Manager: Σοφία Μαυραντζά | Ρεπορτάζ: Ιωάννα Κατσίμπα | Senior Product Manager: Δέσποινα Γαβριήλ | Infographics: Ζωή Κατσιγιάννη | Web Development: Γιάννης Μαρκοστάμος | Design: Κωνσταντίνα Ιωάννου