Μωβ μέδουσες: Πώς θα συμβιώσουμε με το πιο επικίνδυνο είδος τσούχτρας της Μεσογείου

Τα γαλάζια νερά της Ελλάδας έχουν αρχίσει και «βάφονται»... μωβ από την επέλαση των μεδουσών, με την Αττική να βρίσκεται πλέον περικυκλωμένη.

Ο «εφιάλτης» του φετινού καλοκαιριού φαίνεται ότι έχει τη μορφή της μωβ μέδουσας, του πιο επικίνδυνου για τον άνθρωπο είδους τσούχτρας από όσα απαντώνται στη Μεσόγειο. Αρχής γενομένης από τον Οκτώβριο του 2020, η πληθυσμιακή έξαρση των μωβ μεδουσών -ή Pelagia noctiluca όπως είναι το επιστημονικό της όνομα- στο Αιγαίο θα επικρατήσει για δύο, ίσως και τρία χρόνια. Ο συγκεκριμένος «εφιάλτης» της καλοκαιρινής περιόδου, γίνεται ακόμη πιο έντονος, εάν αναλογιστεί κάποιος πως η παρουσία του συγκεκριμένου είδους τσούχτρας αποτυπώνεται, γεωγραφικώς, σχεδόν παντού στη λεκάνη της Μεσογείου, από το απώτερο νοτιοανατολικό άκρο της έως την ακτογραμμή της Πορτογαλίας.

Τα ερωτήματα που ταλανίζουν τόσο την επιστημονική κοινότητα, όσο και τους απλούς πολίτες είναι πολλά: Ποια είναι η κύρια αιτία της πληθυσμιακής έξαρσης των μωβ μεδουσών, σε ποιες περιοχές της Ελλάδας συναντάται, ποια είναι η λύση για την αρμονική «συνύπαρξή» μας με αυτό το επικίνδυνο είδος τσούχτρας και ποιες οι στοιχειώδεις ιδιότητες ενός από τα πιο παράξενα είδη θαλάσσιας ζωής;

Κάνοντας μία σύντομη αναδρομή και αποκρυπτογραφώντας τις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος στο οικοσύστημα, αξίζει να αναφερθεί, πως η πληθυσμιακή έξαρση των μωβ μεδουσών σε μια περιοχή παρατηρούνταν πριν από την κλιματική αλλαγή, περίπου ανά 10 με 12 χρόνια και κρατούσε το πολύ 4 χρόνια (με μέσο όρο 2-3 χρόνια). Συγκεκριμένα, το 2015 μέχρι και το 2018 υπήρχε έντονη πληθυσμιακή έξαρση αυτού του είδους στον Κορινθιακό Κόλπο, ενώ στη Μάλτα επικράτησε η πληθυσμιακή έκρηξη της μωβ μέδουσας από το 2018 έως και το 2020, ωστόσο, είδαμε την επανεμφάνισή της και τον Ιανουάριο του 2022.

*Σε περίπτωση εμφάνισης συστηματικών συμπτωμάτων όπως: Υπόταση, βράχος φωνής, εισπνευστικός συριγμός, γενικευμένο αγγειοοίδημα - εκτεταμένο κνιδωτικό εξάνθημα, διαταραχές επιπέδου επικοινωνίας - συνείδησης, έμετος, είναι επιβεβλημένη η ΑΜΕΣΗ διακομιδή του ασθενούς στο νοσοκομείο

Πού συναντάται η Pelagia noctiluca

Φτάνοντας στο σήμερα, οι μωβ μέδουσες έχουν παρατηρηθεί σε διάφορες περιοχές του Αιγαίου αλλά και του Ιονίου, ενώ χειμερινοί κολυμβητές ανέφεραν ότι έβλεπαν αυτό το είδος μέδουσας και τον χειμώνα. Φυσικά, η παρουσία τους αυξάνεται κατά πολύ το καλοκαίρι, καθώς ευνοούνται οι συνθήκες αναπαραγωγής τους λόγω της υψηλότερης θερμοκρασίας της θάλασσας. Συν τοις άλλοις, η μείωση του πληθυσμού των ψαριών, που είναι κυνηγοί τους, αλλά και η μείωση των πληθυσμών των θαλάσσιων χελώνων, που είναι ο βασικός κυνηγός τους, ευνοεί τη ραγδαία αύξηση των μεδουσών.

Είναι εμφανές, λοιπόν, πως η λύση έναντι ενός φυσικού φαινομένου, όπως είναι η πληθυσμιακή έξαρση των μωβ μεδουσών, έρχεται -άμεσα- μέσα από την πρόληψη. Για όσους αγνοούν την ύπαρξη των μωβ μεδουσών, αρκεί να γνωρίζουν πως πρόκειται για ένα από τα πιο επικίνδυνα είδη τσούχτρας στη Μεσόγειο, καθώς το τσίμπημά τους είναι επώδυνο, λόγω της νευροτοξίνης που παράγουν. Συνεπώς, είναι αναγκαία η σωστή και ενδελεχής ενημέρωση των πολιτών και δη των λουόμενων, σχετικά με το τι πρέπει να κάνουν σε περίπτωση τσιμπήματος.

Τα χαρακτηριστικά των μωβ μεδουσών

Η μωβ μέδουσα, ως θαλάσσιος οργανισμός, είναι ιδιαιτέρως δημοφιλής στη Μεσόγειο, καθώς αποτελεί μέρος του θαλάσσιου οικοσυστήματος της περιοχής, ως πελαγικό είδος που ζει σε τροπικά νερά. Αναφορικά με τις στοιχειώδεις ιδιότητες αυτού του παράξενου και, σίγουρα, επικίνδυνου είδους θαλάσσιας ζωής, αξίζει να αναφερθεί πως πρόκειται για έναν οργανισμό στο δεύτερο στάδιο εξέλιξής του: Αρχικά δημιουργείται ως πολύποδας, ο οποίος προσκολλάται σε στερεά στοιχεία του βυθού και αναλόγως των συνθηκών εξελίσσεται σε μέδουσα.

Αναλύοντας τα χαρακτηριστικά της, θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα παθητικό ον, η κίνηση του οποίου εξαρτάται από τα θαλάσσια ρεύματα, επομένως δεν τίθεται ζήτημα μόνιμης εγκατάστασής του στον ελλαδικό χώρο, ενώ συγχρόνως η τάση για συγκέντρωσή του σε μεγαλύτερα θαλάσσια βάθη, επιβεβαιώνει πως η κίνηση του ανέμου και των ρευμάτων επηρεάζει την εμφάνιση της μωβ μέδουσας στις παραλίες.

Συγκεκριμένα, η μωβ μέδουσα εντοπίζεται από τα… αβαθή νερά μέχρι 1600 μέτρα (βάθος) και έχει μέγιστο μήκος τα 12 εκατοστά σε διάμετρο, με 4 πλοκάμια τροφής και 8 πλοκάμια (νηματοκλωστές) περιμετρικά της καμπάνας, όπου αυτό το μήκος των πλοκαμιών μπορεί να φτάσει μέχρι 10 μέτρα, όταν τα απλώνουν για να τραφούν, ενώ όταν είναι νεαρές οι μέδουσες, αυτά τα πλοκάμια δεν είναι μακρύτερα από τα πλοκάμια τροφής. Οι νηματοκύστες και τα κνιδοκύτταρα από τα οποία συντίθενται περιέχουν νευροτοξικές ουσίες, αυτές ακριβώς που μπορούν να προκαλέσουν βλάβη στον ανθρώπινο οργανισμό στην περίπτωση επαφής με την επιδερμίδα.

​Σχετικά με την τροφή τους, κυρίως τρέφονται με σάλπες, διάφορα χιτωνοφόρα, πλακτονικά καρκινοειδή και αυγά ψαριών, ενώ οι μεγαλύτεροι φυσικοί θηρευτές της μέδουσας είναι η δερματοχελώνα, η καρέτα-καρέτα, ο τόνος, ο ξιφίας και το φεγγαρόψαρο. Όταν είναι νεαρή το χρώμα της είναι πορτοκαλό-καφέ και όταν ενηλικιώνεται παίρνει αυτό το έντονο πορφυρό-μωβ χρώμα.

Οι «κόκκινες» περιοχές λόγω των μωβ μεδουσών

Ένα από τα θέματα που απασχολεί τους Έλληνες έχει να κάνει με την παρουσία μεγάλων πληθυσμών από μωβ μέδουσες, κοντά σε πολλές παράκτιες περιοχές της Ελλάδας.

Ομολογουμένως, οι περισσότερες μωβ μέδουσες έχουν εντοπιστεί στον Σαρωνικό Κόλπο, επομένως, οι κάτοικοι της Αθήνας και της Αττικής πρέπει να είναι διπλά προσεκτικοί και κυρίως όσοι έχουν παιδιά. Παρότι είναι δύσκολο να τις αποφύγει κάποιος εντελώς, ο διαδραστικός χάρτης του οργανισμού «iNaturalist», που καταγράφει τα σημεία όπου εντοπίζονται, μπορεί να αποτελέσει μία «ασπίδα» προστασίας, για τους πολίτες που θέλουν να επισκεφτούν κάποια από τις συγκεκριμένες παραλίες.

Μπορείτε εδώ να βλέπετε όλες τις καταγραφές για όλα τα είδη μεδουσών

Με βάση τις καταγραφές του Ιουνίου στην πλατφόρμα του iNaturalist, βλέπουμε το μεγαλύτερο μέρος της πληθυσμιακής έξαρσης να είναι στον Αργοσαρωνικό και το Ιόνιο, από την κεντρική Ελλάδα και κάτω.

Αναφορές στα κοινωνικά δίκτυα, συγχρόνως, δίνουν αρκετά μικρότερους πληθυσμούς στη Χαλκιδική, την Κρήτη, τον Βόρειο Ευβοϊκό και τα Δωδεκάνησα για τον μήνα Ιούνιο, όπως αναφέρει το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας. Όπως σημειώνει στην τελευταία ενημέρωσή του, μόνο με τη σωστή παρατήρηση των ανέμων σε καθημερινή βάση μπορούμε να έχουμε καλύτερη εικόνα για το τι συμβαίνει στις παραλίες που μας ενδιαφέρουν και πάμε για μπάνιο.

Οι πιο «επικίνδυνες» παραλίες της Αττικής

Σύμφωνα με τον χάρτη του «iNaturalist», μερικές από τις δημοφιλείς παραλίες της Αττικής όπου εθεάθησαν μωβ τσούχτρες μέσα στο 2022, είναι οι παρακάτω:

• Παραλία Καβούρι
• Ακτή Βουλιαγμένης
• Παραλία Γλύστρα (Λαγονήσι)
• Παραλία Νησάκι Λαυρίου
• Παραλία Κορώνης (Πόρτο Ράφτη)
• Παραλία Αυλάκι (Πόρτο Ράφτη)
• Παραλία Βραυρώνα
• Αργυρά Ακτή (Νέα Μάκρη)

Να σημειωθεί ότι και στην Πελοπόννησο έχουν παρατηρηθεί αρκετές μωβ τσούχτρες, με τις περισσότερες να εντοπίζονται κυρίως στα Ίσθμια, τα Λουτρά της Ωραίας Ελένης και την παραλία Αλμυρής.

Ζερβουδάκη: Πρέπει να μάθουμε να συνυπάρχουμε με οργανισμούς που ζουν στο φυσικό τους περιβάλλον

Η Σουλτάνα Ζερβουδάκη, Βιολόγος, Ωκεανογράφος και Διευθύντρια Ερευνών ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., μίλησε στο Data Project και το Newsbomb.gr, για το φαινόμενο των μωβ μεδουσών τα τελευταία χρόνια, αλλά και το πότε εκτιμάται ότι θα λήξει ο «συναγερμός» της έξαρσης τους.

Στη συνέχεια, έκανε λόγο και για την κύρια αιτία της πληθυσμιακής έξαρσης τους, αλλά και τον λόγο για τον οποίο δεν μπορούμε να προβλέψουμε ούτε το πότε αλλά ούτε και το πού θα βγουν οι μωβ μέδουσες.

Κλείνοντας τη συζήτησή μας, δεν παρέλειψε να αναφερθεί στο πολύ συνηθισμένο σφάλμα που διαπράττεται κατά κόρον, λόγω άγνοιας, που δεν είναι άλλο από την εξαγωγή των μωβ μεδουσών από το νερό και την εναπόθεσή τους ή και την πρόχειρη κατάχωσή τους στην άμμο.

Δείτε ολόκληρη τη συνέντευξή της:

Μύθοι και αλήθειες για την απειλή των παραθεριστών

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της ανθρώπινης δραστηριότητας έχει διαταράξει σημαντικά την ισορροπία του οικοσυστήματος τις τελευταίες δεκαετίες, γεγονός που προκαλεί μία «αλυσίδα» παρενεργειών στο περιβάλλον, όπως είναι και η αυξημένη εμφάνιση των μωβ μεδουσών.

Οι μωβ μέδουσες αναπτύσσονται μόνο σε ανοιχτή θάλασσα και όχι στις ακτές των παραλιών. Το ερώτημα, ωστόσο, είναι πώς καταλήγουν στις παραλίες; Η απάντηση «κρύβεται» στα θαλάσσια ρεύματα, που μεταφέρουν τον πληθυσμό των μωβ μεδουσών στις παραλίες. Δεν μένουν, όμως, μόνιμα στις ακτές αλλά μόνο για λίγες ημέρες και μετά εξαφανίζονται, ωστόσο, η αλήθεια είναι πως δεν μπορεί να υπάρξει πρωτόκολλο πρόβλεψης για το πότε και πού θα «χτυπήσουν» οι μέδουσες. Τα περισσότερα περιστατικά υπάρχουν στο Αιγαίο, υπαρκτές είναι όμως, και οι μικρές καταγραφές που υπάρχουν στα νησιά του Ιονίου και οι οποίες δεν σχετίζονται με το Αιγαίο Πέλαγος. Οι πληθυσμοί αυτοί φτάνουν στα Ιόνια νησιά από τη Δυτική Μεσόγειο και για αυτό παρατηρούνται κάποια περιστατικά και σε ιταλικές ακτές.

Ακόμη και εάν μία λύση, που θα μπορούσε να υπάρξει είναι να τοποθετηθούν ειδικά δίχτυα μέσα στη θάλασσα, για να παγιδεύει τις μέδουσες, κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί, τόσο λόγω του χρηματικού, όσο και του περιβαλλοντικού κόστους.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε, φυσικά, πως ο τρόπος επίλυσης ενός τόσο έντονου περιβαλλοντικού ζητήματος δεν είναι η ανθρώπινη παρέμβαση. Τι σημαίνει αυτό; Ένα πολύ συνηθισμένο σφάλμα που διαπράττεται κατά κόρον, λόγω άγνοιας, είναι η εξαγωγή των μωβ μεδουσών από το νερό και η εναπόθεσή τους ή και η πρόχειρη κατάχωσή τους στην άμμο. Η ενέργεια αυτή όχι μόνο στερείται νοήματος ως προς την «εκκαθάριση» της εκάστοτε παραλίας από τις μέδουσες, αλλά πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο ατυχήματος.

Οι νηματοκύστες είναι πολύ ευαίσθητες και κόβονται εύκολα, διαχέοντας τα τοξικά κνιδοκύτταρά τους. Καθώς τα πλοκάμια της μέδουσας είναι σχεδόν αθέατα, το τσίμπημα μπορεί να επέλθει μόλις το γυμνό πόδι κάποιου ανύποπτου λουόμενου πατήσει κομμάτια τους, τα οποία έχουν παραμείνει στην επιφάνεια της άμμου.

Ινστιτούτο «Αρχιπέλαγος»: Η έκταση του φαινομένου είναι δυσανάλογη με την προβολή του

Για το μείζον ζήτημα της έξαρσης των μωβ μεδουσών και το κατά πόσο οι υψηλές θερμοκρασίες, σε συνδυασμό με την υπεραλίευση των μεγάλων θηρευτών έχουν οδηγήσει στις συγκεκριμένες πληθυσμιακές εκρήξεις, μίλησε στο Data Project του Newsbomb.gr η κυρία Αναστασία Μήλιου, Διευθύντρια Έρευνας του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος».

Υποστηρίζοντας ξεκάθαρα ότι το θέμα παρουσιάστηκε πολύ μεγαλύτερο από ό,τι πραγματικά είναι από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, θεωρεί ότι πρόκειται για συνέπεια της επίδρασης ανθρωπογενών παραγόντων στο θαλάσσιο περιβάλλον, σε συνδυασμό με την απουσία μέτρων για την αναστροφή τους εκ μέρους της πολιτείας. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά: «Φέτος όμως αν και όντως παρατηρείται αυξητική τάση στους πληθυσμούς των μεδουσών, η έκταση του φαινομένου είναι δυσανάλογη με την προβολή του θέματος. Δεδομένου ότι στην Ελλάδα υπεραλιεύουμε συστηματικά τα ιχθυαποθέματα, συμπεριλαμβανομένων και των φυσικών θηρευτών των μεδουσών, αυτή η πληθυσμιακή αύξηση δε θα έπρεπε να μας εκπλήσσει. Η πολιτεία επιμένει επί δεκαετίες να μην εφαρμόζει κανένα μέτρο για την ουσιαστική αντιμετώπιση της υπεραλίευσης, αλλά και κανένα μέτρο για την αειφόρο διαχείριση της αλιείας. Ταυτόχρονα όμως, όλοι μας συμβάλλουμε στην εξάντληση των αλιευμάτων και των θαλάσσιων πόρων ως αλιείς, έμποροι ή καταναλωτές. Αν μας ενδιαφέρει να είναι τα πράγματα καλύτερα την επόμενη χρονιά, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα σήμερα και αυτό θα έπρεπε να είναι το αντικείμενο της συζήτησης», δηλώνει χαρακτηριστικά.

Παράλληλα, η κ. Μήλιου αναφέρει πως για το συγκεκριμένο φαινόμενο δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας από τους πολίτες, οι οποίοι αντίθετα θα πρέπει να προβληματιστούν εν γένει για την κατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος και να απαιτήσουν άμεσα τη ανάληψη δράσεων: «Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Η υπερπροβολή όμως του θέματος μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και κάποια ΜΜΕ, προκαλεί μεγάλη ανησυχία στους πολίτες για 'επιδρομές' από 'επικίνδυνες' μέδουσες και 'άγριους' καρχαρίες, κλπ. Αυτό δεν βοηθάει ούτε να κατανοήσουμε το πρόβλημα και τις αιτίες του, αλλά και ούτε το πώς μπορούμε να συμβάλλουμε στην επίλυσή του. Δυστυχώς, για άλλη μία χρονιά επιλέγουμε να ξεχνάμε τους πραγματικούς κινδύνους που αντιμετωπίζουμε όλοι στις θάλασσες μας οι οποίοι είναι κυρίως ανθρωπογενείς», επισημαίνει η ίδια, παραθέτοντας στοιχεία για θανάτους θαλάσσιων ειδών στα ελληνικά ύδατα: «Σύμφωνα με έκθεση του Παρατηρητηρίου Ατυχημάτων στη θάλασσα από το SafeWaterSports, σε διάστημα πέντε ετών σημειώθηκαν στις ελληνικές θάλασσες 1739 θάνατοι, εκ των οποίων οι 342 μόνο το 2021. Συνεπώς, το σημαντικό πρόβλημα που αυτή την εποχή θα έπρεπε να μας απασχολεί σχεδόν καθημερινά δεν είναι η επικινδυνότητα ή μη κάποιων θαλάσσιων ειδών, αλλά οι πραγματικοί κίνδυνοι στις θάλασσές μας που προέρχονται από εμάς τους ίδιους».

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη της Αναστασίας Μήλιου στο Data Project στο οποίο αναλύει, μεταξύ άλλων, εάν θα υπάρξει δεύτερο «κύμα» μέσα στο φετινό καλοκαίρι και εάν ναι, από ποιους παράγοντες θα επηρεαστεί ΕΔΩ.

Η αλήθεια είναι πως και φέτος το καλοκαίρι υπάρχει έξαρση της παρουσίας των μωβ μεδουσών στις ελληνικές θάλασσες. Ωστόσο, η καταναγκαστική συμβίωσή μας με το συγκεκριμένο είδος τσούχτρας, συν τω χρόνω, θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη γνώση, γύρω από το πώς πρέπει να αντιμετωπίζεται ο θαλάσσιος αυτός οργανισμός, αλλά και το τι μπορούμε να κάνουμε από τη δική μας πλευρά, ώστε να μην δημιουργούνται τέτοιου είδους «παρενέργειες» στο οικοσύστημα.

Παραγωγή: Data Project – DPG Digital Media
Premium Content Manager: Σοφία Μαυραντζά | Ρεπορτάζ: Ιωάννα Κατσίμπα | Senior Product Manager: Δέσποινα Γαβριήλ | Infographics: Ζωή Κατσιγιάννη | Web Development: Γιάννης Μακροστάμος | Design: Κωνσταντίνα Ιωάννου