Οδηγός «απόδρασης» από μια βίαιη σχέση: Οι προειδοποιητικές ενδείξεις - Πότε κινδυνεύει μια ζωή;

Ακόμα μία γυναίκα, η 48χρονη Νεκταρία, έπεσε νεκρή από τα χέρια του συντρόφου της, ανεβάζοντας ακόμη περισσότερο τον αριθμό των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας στη χώρα μας. Γυναικοκτονία, δολοφονία, ανθρωποκτονία... Όπως κι αν ονομάσει κανείς την τραγική κατάληξη μίας προβληματικής σχέσης, η ουσία και το αποτέλεσμα δεν αλλάζουν, ενώ είναι σοκαριστικό, πως για ακόμα μία φορά, από όσα βλέπουν το φως της δημοσιότητας προκύπτει, ότι προηγήθηκαν οι ενδείξεις εκείνες, που προανήγγελλαν την τραγωδία.

Όπως συμβαίνει άλλωστε, στις περισσότερες περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας. Μίας βίας, που δεν είναι κατ'ανάγκην σωματική, αλλά μπορεί να παίρνει διάφορες μορφές, να καμουφλάρεται με τον «μανδύα» της αγάπης ή του υπερβολικού ενθουσιασμού και ενδιαφέροντος, να ξεγελά προσωρινά ως έρωτας, που όμοιό του δεν είχε συναντήσει στη ζωή του, εκείνος που την ασκεί.

Στην πραγματικότητα όμως, ισχύει μάλλον, το «όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει και φωτιά». Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων βίας μεταξύ ερωτικών συντρόφων, παρόλο που η κακοποίηση δεν ξεκινάει από τα πρώτα στάδια της σχέσης και όλα φαίνονται ιδανικά, προϋπάρχουν κάποιες «προειδοποιητικές» ενδείξεις, που μαρτυρούν, ότι η σχέση δεν είναι υγιής και μπορεί να μετατραπεί σε βίαιη.

Ορισμένες γυναίκες ή έφηβες, καθώς και άτομα του φιλικού ή οικογενειακού περιβάλλοντός τους αναφέρουν ότι, ήδη από την αρχή της σχέσης τους, είχαν παρατηρήσει κάποια σημάδια και είχαν αναρωτηθεί «μήπως κάτι δεν πάει καλά;» Όμως, δεν έδωσαν σημασία ή θεώρησαν ότι ήταν ενδείξεις υπέρμετρης αγάπης και αφοσίωσης.

Στον «Οδηγό απόδρασης από μία βίαιη σχέση» του ΕΔκΒ, αναφέρονται τα σημάδια εκείνα, που έχουν παρατηρηθεί σε σχέσεις που αργότερα εξελίχθηκαν σε βίαιες:

Γρήγορη δέσμευση

Τάση για επισημοποίηση της σχέσης πολύ γρήγορα, με επιθυμία για συγκατοίκηση, γάμο και απόκτηση παιδιού μέσα σε λίγους μήνες από την αρχή της σχέσης.

Μία γυναίκα είχε αναφέρει σχετικά:

«…από πολύ νωρίς έλεγε ότι ήταν τρελά ερωτευμένος μαζί μου και ότι δεν είχε αγαπήσει ποτέ καμία άλλη στο παρελθόν όσο εμένα… ένιωθα ενοχές που ήθελα περισσότερο χρόνο, αλλά δεν ήθελα και να χωρίσουμε…»

Μια άλλη γυναίκα είχε πει, πως παρόλο που στην αρχή δεν ήθελε αυτή τη σχέση και τον απέφευγε, εκείνος έκανε τόσα πολλά, προκειμένου να της δείξει πόσο πολύ του άρεσε, πράγματα που κανείς άλλος δεν είχε κάνει πριν, με αποτέλεσμα να το ξανασκεφτεί και να αλλάξει γνώμη.

Υπερβολική ζήλια και έλεγχος

Η ζήλια είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα και όλοι οι άνθρωποι μπορεί να αισθανθούμε ότι ζηλεύουμε τον/την σύντροφό μας κάποιες στιγμές. Όμως, δεν ζηλεύουμε συνέχεια και δεν ζηλεύουμε χωρίς να υπάρχει λόγος. Το πιο σημαντικό πράγμα, που κάνει μια υγιή σχέση να διαφέρει από μια μη-υγιή, είναι ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνουμε τη ζήλια μας, όταν τη νιώθουμε. Η λέξη κλειδί εδώ, όμως, είναι το «υπερβολική» που υποδηλώνει παράλογες και υπερβολικές εκδηλώσεις ζήλιας και ελέγχου.

Τέτοιες συμπεριφορές όμως, δεν αποτελούν ένδειξη αγάπης αλλά ένδειξη ελέγχου, έλλειψης εμπιστοσύνης και κτητικότητας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, εκείνος που εκφράζει αυτά τα συναισθήματα, δεν βλέπει τη σύντροφό του ως ανεξάρτητη προσωπικότητα αλλά ως κάτι που «του ανήκει», φέρεται σαν να είναι «κτήμα του» και θέλει να έχει τον πλήρη έλεγχο. Προς αυτόν το στόχο, του ελέγχου, συμβάλλει και η σταδιακή αλλά μεθοδευμένη απομόνωση της συντρόφου από το υποστηρικτικό της περιβάλλον.

Στερεοτυπικές αντιλήψεις για τους ρόλους των δύο φύλων

Δεν είναι λίγες οι γυναίκες που ανέφεραν:

«...θεωρούσε τις γυναίκες κατώτερες από τους άνδρες, ότι πρέπει να μένουν στο σπίτι και να φροντίζουν τον άντρα τους και τα παιδιά τους...»

Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια της Κατερίνας

«...στην αρχή μάλλον κατάφερνε να το κρύβει γιατί δεν το είχα καταλάβει καθόλου... αντιλαμβανόμουν, βέβαια ότι ήταν κάπως ισχυρογνώμων... κάθε φορά επέμενε, για παράδειγμα, να διαλέξει εκείνος αν θα δούμε περιπέτεια ή κωμωδία στο σινεμά (κι εγώ υποχωρούσα γιατί δεν το θεωρούσα και τόσο σημαντικό), αν θα πάμε διακοπές βουνό ή θάλασσα (κι εγώ υποχωρούσα γιατί, ναι μεν δεν με ρώτησε, αλλά ήταν επειδή ήθελε να μου κάνει έκπληξη... ο καλός μου). Ήταν ισχυρογνώμων όμως και σε άλλα, όχι και τόσο ασήμαντα ζητήματα, όπως το αν δύο εργαζόμενοι σύζυγοι πρέπει να μοιράζονται τις δουλειές του σπιτιού ή αν μια σωστή μητέρα πρέπει να σταματήσει να δουλεύει για να μεγαλώσει τα παιδιά της (κι εγώ δεν του πήγαινα και πολύ κόντρα γιατί σκεφτόμουν ότι ο καημένος τα λέει αυτά επειδή η μητέρα του, τους είχε εγκαταλείψει κι εκείνος είχε μεγαλώσει μόνος του, χωρίς μητέρα).

Μόνο πολύ αργότερα, άρχισα να συνειδητοποιώ πως δεν έκανε χιούμορ όταν μου έλεγε ‘εσύ, κουμάντο στην κουζίνα σου’, πως πράγματι ήθελε πάντα να έχει εκείνος τον τελευταίο λόγο για τα πάντα, να τον ρωτάω τη γνώμη του για τα πάντα, να μην έχω δική μου γνώμη αλλά να συμφωνώ πάντα με τη δική του και να μην του φέρνω αντίρρηση σε τίποτα. Με τον ίδιο τρόπο φερόταν και στα παιδιά... που έπρεπε να τον υπακούνε σε ό,τι κι αν έλεγε... όσο παράλογο κι αν ήταν... και χωρίς αντιρρήσεις...»

Από τα λόγια γυναικών που προσέφυγαν στο ΕΔκΒ, αποκαλύφθηκαν και άλλες προειδοποιητικές ενδείξεις, όπως οι παρακάτω:

Άλλαζε πολύ απότομα η διάθεση εκείνου που ασκούσε βία

«Ήταν απρόβλεπτος… από εκεί που ήταν μέσα στην τρελή χαρά, εντελώς ξαφνικά, γινόταν άλλος άνθρωπος χωρίς να το περιμένεις και χωρίς να μπορείς να καταλάβεις εάν συνέβη κάτι ή τι συνέβη…», είπε ένα από τα θύματα.

Παράλογες απαιτήσεις

«Ήθελε να είμαι τέλεια σε όλα, να γίνονται όλα όπως ήθελε εκείνος και απαιτούσε να ικανοποιώ όλες τις ανάγκες του… έπρεπε να είμαι η τέλεια σύζυγος, μητέρα, νοικοκυρά, ερωμένη… Και όχι μόνο αυτό, αλλά έπρεπε και να μαντεύω τι ανάγκη είχε την κάθε στιγμή, γιατί ‘αν χρειαζόταν να μου το πει ο ίδιος’... τότε, τι με χρειαζόταν εμένα..;»

«Αρπάζεται» πολύ έντονα και πολύ εύκολα με το παραμικρό

«Και, όσο κι αν προσπαθούσα, δεν κατάφερα ποτέ να μαντέψω ποιο θα ήταν το σημερινό ‘παραμικρό’. Κάτι που τον είχε ενθουσιάσει προχτές, σήμερα μπορούσε να τον εξαγριώσει...»

Κατηγορεί τους άλλους για τα προβλήματά του ή για τη δική του συμπεριφορά

«Εκείνος δεν έφταιγε ποτέ για τίποτα, δεν αναλάμβανε ποτέ την ευθύνη των πράξεών του, ποτέ δεν τον άκουσα να αναγνωρίζει ένα λάθος του… όταν κάτι πήγαινε στραβά, πάντα έφταιγα εγώ ή κάποιο άλλο άτομο…»

Προηγούμενο ιστορικό κακοποίησης

που περιλαμβάνει μία ή και περισσότερες σοβαρές προειδοποιητικές ενδείξεις.

Ένα άτομο που έχει κακοποιήσει κατά το παρελθόν την πρώην σύντροφό του, είναι σχεδόν βέβαιο, ότι μπορεί να κάνει το ίδιο και στη νυν σύντροφό του. Επίσης, αν είχε κακοποιηθεί ως παιδί στην οικογένειά του ή έβλεπε τον πατέρα του να κακοποιεί τη μητέρα του, τότε και πάλι ενδέχεται να κάνει και εκείνος το ίδιο στην ενήλικη ζωή του, γιατί έμαθε, ότι το πρότυπο αυτό είναι φυσιολογικό και αποδεκτό και ότι «έτσι φέρονται οι άνδρες».

Επίσης, κάθε συμπεριφορά ψυχολογικής κακοποίησης (π.χ. απομόνωση, λεκτική κακοποίηση, απειλές άσκησης σωματικής βίας, σπάσιμο αντικειμένων), αλλά και η βίαιη και βάναυση συμπεριφορά ενάντια στα παιδιά ή σε ζώα θα πρέπει να χτυπήσουν το «καμπανάκι κινδύνου», καθώς δείχνουν ότι υπάρχει αυξημένη πιθανότητα σωματικής κακοποίησης της συντρόφου στο μέλλον.

Και φυσικά, η ύπαρξη μιας από τις παραπάνω ενδείξεις δεν σημαίνει ότι οπωσδήποτε το ένα άτομο θα κακοποιήσει το άλλο στο μέλλον. Και, βέβαια, ισχύει και το αντίστροφο: δηλαδή, κάθε άτομο που κακοποιεί τη σύντροφό του δεν είχε εμφανίσει όλες τις παραπάνω ενδείξεις. Μπορεί να είχε εμφανίσει μία από αυτές, περισσότερες από μια ή όλες και, σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να μην είχε εμφανίσει καμία. Εκείνο όμως που είναι σημαντικό είναι τη στιγμή που θα παρατηρήσουμε κάποια ή κάποιες από τις παραπάνω ενδείξεις στη σχέση μας ή στη σχέση ενός κοντινού μας ατόμου, να μην τις προσπεράσουμε έτσι απλά αλλά να προβληματιστούμε και να αρχίσουμε να παρατηρούμε πιο προσεκτικά καθώς μπορεί να αποτελούν ένα προειδοποιητικό σημάδι.

«Γιατί απλώς δεν φεύγει;»

Αυτή είναι η πρώτη ερώτηση που κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν μαθαίνουν, ότι μια γυναίκα κακοποιείται από το σύντροφό της, αλλά δεν τον εγκαταλείπει.

Οι λόγοι που μπορεί να παγιδεύσουν μία γυναίκα, σε μία τέτοια σχέση είναι πολλοί και είναι συνήθως ότι:

• ντρέπεται, αισθάνεται ταπεινωμένη και/ή νομίζει ότι κανείς δεν θα την πιστέψει
• τον αγαπάει ακόμη και ελπίζει ότι η κατάσταση θα αλλάξει, καθώς εκτός από «εκείνες τις στιγμές», υπάρχουν ακόμα και καλές στιγμές ή τον πιστεύει όταν της λέει «σου υπόσχομαι ότι θα αλλάξω, θα δεις, δεν θα το ξανακάνω…»
• πιστεύει ότι είναι καλύτερο για τα παιδιά να μεγαλώνουν και με τους δύο γονείς τους, έστω και κάτω από αυτές τις συνθήκες ή πιστεύει ότι είναι δική της ευθύνη να κρατήσει την οικογένειά της ενωμένη και ότι πρέπει να υπομείνει τα πάντα και να κάνει το παν προκειμένου να μην τη «διαλύσει»
• την πιέζει το οικογενειακό, συγγενικό και/ή φιλικό της περιβάλλον να μείνει σε αυτή τη σχέση ή δεν τη στηρίζει για να φύγει ή δεν έχει άτομα στα οποία μπορεί να στηριχθεί (συναισθηματικά και/ή υλικά)
• την προβληματίζουν πρακτικά θέματα, όπως ότι δεν έχει που αλλού να πάει, δεν έχει δουλειά ή δικό της εισόδημα, ότι μπορεί να χάσει την άδεια παραμονής ή εργασίας της (αν δεν είναι από τη χώρα)
• η αυτοπεποίθησή της έχει μειωθεί τόσο πολύ που αισθάνεται ότι δεν θα τα καταφέρει μόνη της ή ότι κανείς άλλος δεν θα θέλει να είναι μαζί της
• πιστεύει ότι αυτό συμβαίνει σε όλα τα ζευγάρια, καθώς μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον, όπου ο πατέρας της κακοποιούσε τη μητέρα της –ίσως και την ίδια- και, επομένως, θεωρεί φυσιολογικό αυτό που της συμβαίνει και νομίζει ότι απλώς πρέπει να το υπομείνει
• νομίζει ότι συμβαίνει μόνο σε εκείνη ή δεν ξέρει ότι υπάρχουν δομές που μπορούν να τη βοηθήσουν
• φοβάται για το τι μπορεί να της κάνει εκείνος όταν καταλάβει ότι θέλει να τον χωρίσει ή ότι προσπαθεί να φύγει ή φοβάται, πως όπου και να πάει θα την βρει και θα πραγματοποιήσει τις απειλές του. Μπορεί να την έχει απειλήσει ότι θα της πάρει τα παιδιά ή ότι θα κάνει κακό σ’ εκείνη (π.χ. ότι θα τη σκοτώσει), στο συγγενικό ή φιλικό της περιβάλλον, στα παιδιά κ.ά. Μπορεί ακόμη και να την έχει απειλήσει ότι θα αυτοκτονήσει σε περίπτωση που τον εγκαταλείψει.

Παρόλα αυτά, πάρα πολλές γυναίκες καταφέρνουν να σπάσουν τη σιωπή τους αν και εξακολουθούν να φοβούνται και να ντρέπονται. Είναι η στιγμή της απόγνωσης ή η στιγμή που νιώθουν έτοιμες να παραμερίσουν τον φόβο και τις ενοχές τους και να αναζητήσουν βοήθεια για να αποδράσουν.

Για κάποιες από αυτές τις γυναίκες η πρώτη απόδραση είναι και η τελευταία. Κάποιες άλλες, πριν την τελική «απόδραση», γυρνούν πίσω μία, δύο ή και περισσότερες φορές, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει ότι μένουν επειδή τους αρέσει.

Πότε μπορεί να κινδυνεύει μια ζωή;

Σε κάποιες σχέσεις η βία μπορεί να είναι απειλητική ακόμα και για τη ζωή του ατόμου που κακοποιείται και να επιφέρει μέχρι και το θάνατο.

Κανένα άλλο άτομο δεν ξέρει καλύτερα από εκείνο που βιώνει αυτήν την κατάσταση και γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να ακούει και να εμπιστεύεται τα συναισθήματά του και το ένστικτό του.

Εάν νομίζει ότι κινδυνεύει, τότε πράγματι κινδυνεύει!

Όλες οι βίαιες συμπεριφορές είναι επώδυνες αλλά κάποιες από αυτές μπορεί να είναι και επικίνδυνες για την ίδια τη ζωή μίας γυναίκας. Και πάλι, υπάρχουν κάποια προειδοποιητικά σημάδια που δείχνουν ότι η επικινδυνότητα της κατάστασης έχει αρχίσει να αυξάνεται, και μπορεί να κινδυνεύει.

Για να αξιολογήσει μόνη της, εάν αυτό συμβαίνει ήδη στη σχέση της, θα πρέπει να αναρωτηθεί, μήπως:

• η βία γίνεται πιο έντονη με την πάροδο του χρόνου ή συμβαίνει συχνότερα ή την κάνει να φοβάται ή να φοβάται περισσότερο από ότι συνήθως
• την κλειδώνει ή την περιορίζει σ’ έναν χώρο παρά τη θέλησή της ή την
• παρακολουθεί
• γίνεται πιο βίαιος όταν πίνει αλκοόλ
• έχει όπλο στην κατοχή του ή εύκολη πρόσβαση σε όπλο
  • αν το έχει χρησιμοποιήσει ποτέ για να την απειλήσει ή να την τραυματίσει
  • την έχει απειλήσει ή τραυματίσει ποτέ με κάποιο άλλο επικίνδυνο αντικείμενο, όπως π.χ. με μαχαίρι
• την έχει ποτέ πιάσει από το λαιμό για να την πνίξει
• έχει ποτέ τραυματίσει ή σκοτώσει ένα ζώο που είχατε στο σπίτι
• κακοποιεί με κάποιο τρόπο και το παιδί ή τα παιδιά τους
• έχει απειλήσει ότι θα τη σκοτώσει ή ότι θα σκοτώσει τα παιδιά ή άλλο αγαπημένο της άτομο ή μήπως φοβάται ότι είναι ικανός να το κάνει, παρόλο που δεν το έχει πει
• έχει απειλήσει ότι θα αυτοκτονήσει ή έχει κάνει απόπειρα αυτοκτονίας
• έχει ποτέ απειλήσει ότι αν φύγει και τον αφήσει θα της κάνει κακό ή ότι θα τη σκοτώσει (λέει, για παράδειγμα: «αν δεν μπορώ να σε έχω εγώ, δεν θα σε έχει κανείς» ή κάτι άλλο παρόμοιο)
• Έχει σκεφτεί ποτέ ότι η μόνη λύση θα ήταν να αυτοκτονήσει ή να τον σκοτώσει

Η πιο επικίνδυνη περίοδος για μια γυναίκα που κακοποιείται συνήθως είναι από τη στιγμή που εγκαταλείπει τη βίαιη σχέση και μετά, δηλαδή τη στιγμή που ο δράστης αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι χάνει τον απόλυτο έλεγχο της ζωής της συντρόφου του, τον οποίο είχε μέχρι τότε.

Αυτό μπορεί να εξαγριώσει το δράστη και να τον κάνει να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο προκειμένου να την κάνει να ξαναγυρίσει πίσω σ’ εκείνον.

Οδηγίες για θύματα ή για όσους γνωρίζουν κάποιον που έχει πέσει θύμα βίας

Οι Υπηρεσίες Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας της Ελληνικής Αστυνομίας λειτουργούν σε όλη την επικράτεια. Η Ελληνική Αστυνομία διαχειρίζεται κάθε περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας και ενημερώνει τις αρμόδιες δικαστικές αρχές, ενώ παράλληλα, παρέχει κατευθύνσεις και πληροφορίες στα θύματα, για την αναζήτηση δομών στέγασης, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ψυχοκοινωνικής και νομικής υποστήριξης.

Η άσκηση κάθε είδους βίας ή κακοποίησης: ψυχολογικής, σωματικής ή σεξουαλικής διώκεται από το Νόμο.

Αν είστε θύμα

• Καλέστε το 100.
• Αν δεν μπορείτε να μιλήσετε, στείλτε γραπτό μήνυμα (sms) στο 100, με:
• Ακριβή διεύθυνση
• Ονοματεπώνυμο
• Είδος επείγουσας ανάγκης (π.χ. «κινδυνεύει η ζωή μου», «δέχομαι βία από το/τη σύζυγό μου»)
• Εάν δεν μπορείτε εσείς να επικοινωνήσετε με το 100, ζητήστε από κάποιον άλλον να ειδοποιήσει τις Αρχές για εσάς (π.χ. από κάποιον οικείο ή το γιατρό σας)
• Αναζητήστε ιατρική περίθαλψη και πείτε στο γιατρό όλη την αλήθεια.
• Υποβάλλετε μήνυση στο πλησιέστερο Αστυνομικό Τμήμα.
• Για κατευθύνσεις και οδηγίες, τηλεφωνήστε ή στείλτε μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail) στις Υπηρεσίες Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας της Ελληνικής Αστυνομίας, που βρίσκονται σε όλη την επικράτεια. (Δείτε εδώ τα τηλέφωνα και τις διευθύνσεις ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail) των Υπηρεσιών)
• Καλέστε τη γραμμή SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, που απευθύνεται σε γυναίκες, για ψυχοκοινωνική στήριξη, νομική συμβουλευτική και φιλοξενία σε ξενώνες. Επικοινωνία και μέσω e-mail στο sos15900@isotita.gr

Αν γνωρίζετε κάποιον που υφίσταται ενδοοικογενειακή βία

• Σε περίπτωση άμεσης ανάγκης, καλέστε εσείς το 100.
• Ενημερώστε το τοπικό Αστυνομικό Τμήμα.
• Επικοινωνήστε με τις Υπηρεσίες Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας που λειτουργούν σε όλη την επικράτεια, μέσω τηλεφώνου ή μηνύματος ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail). (Τα τηλέφωνα και τις διευθύνσεις ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail) των Υπηρεσιών)
• Ενημερώστε το θύμα για τους τρόπους επικοινωνίας με τις Αστυνομικές Υπηρεσίες.
• Ενθαρρύνετε το θύμα να καλέσει για ψυχοκοινωνική υποστήριξη τη γραμμή SOS 15900 για κακοποιημένες γυναίκες.

Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.