Από τα κάλαντα στα ρόδια: Τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα της Πόλης και της Μ. Ασίας που τηρούμε έως σήμερα

Τα έθιμα είναι η ταυτότητα μας, είναι η Ελλάδα μας, είναι αυτά που μας δένουν με τους δικούς μας ανθρώπους, τους προγόνους μας. Είναι αυτά που δίνουμε ως πνευματική κληρονομιά στα παιδιά μας. Πρωτοχρονιά σήμερα και στο σπίτι κόβουμε την πίτα με το φλουρί. Ένα έθιμο προερχόμενο από την Κωνσταντινούπολη, όπως ακόμη και τα κάλαντα.

Ο Αντώνης Λαμπίδης, Πρόεδρος του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών, μιλώντας στο Newsbomb.gr υπογραμμίζει πόσο σημαντικό είναι τα έθιμα από την Κωνσταντινούπολή και την Μικρά Ασία, τις αλησμόνητες πατρίδες όπως τις αναφέρει, να μην σβήσουν, αλλά να αποτελέσουν φάρο Πολιτισμού και ιστορικής υπενθύμισης για τις νέες γενεές των Ελλήνων.

«Κωνσταντινούπολη, Μικρασία, Πόντος…

Οι ανελέητοι διωγμοί, τα φοβερά μαρτύρια, η γενοκτονία του Ελληνισμού της Ανατολής από τη μεθοδευμένη πολιτική εξόντωσης που εφάρμοσαν οι τουρκικές κυβερνήσεις…

Οι πατρογονικές εστίες χάθηκαν, μα ποτέ δε λησμονήθηκαν. Η Παιδεία, ο πολιτισμός, τα ήθη και τα έθιμα διατηρήθηκαν από τους πρόσφυγες που βιαίως εγκατέλειψαν τη γενέτειρα τους και κατέφυγαν στην μητέρα Ελλάδα.

Τις μέρες αυτές που γιορτάσαμε τη Γέννηση του Χριστού και ετοιμαζόμαστε να υποδεχτούμε τη Νέα Χρονιά, αναπολούμε τα προαιώνια έθιμα των πατρίδων μας», αναφέρει χαρακτηριστικά στο Newsbomb.gr ο κ. Λαμπίδης.

Στην συνέχεια ακτινογραφεί τα έθιμα. Θα διαπιστώσετε πόσο βαθιά είναι στο πολιτισμικό DNA μας όλες μας οι τελετουργικές δράσεις που κάνουμε αυτή την περίοδο, γεγονός το οποίο δείχνει, ότι η Ελλάδα έχει ρίζες που χάνονται στους αιώνες.

Συγκεκριμένα αναφέρει:

Τα κάλαντα

«Το απόγευμα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, τα παιδιά σε ομάδες συνήθως των έξι περιφέρονταν στους δρόμους, στα σπίτια και έψαλαν τα κάλαντα –ένα αρχαιοελληνικό έθιμο. Στο Βυζάντιο, κρατούσαν φανάρια ή στολισμένα ομοιώματα πλοιαρίων και τραγουδούσαν με συνοδεία τριγώνου ή τύμπανου. Τα τρία παιδιά από την κάθε ομάδα ανέβαιναν στο δώμα των σπιτιών και από τον φεγγίτη ανεβοκατέβαζαν με σκοινί ένα φανάρι μέσα στο δωμάτιο και έψελναν το απολυτίκιο του Μεγάλου Βασιλείου «Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος σου, ὡς δεξαμένην τὸν λόγον σου, δι’ οὗ θεοπρεπῶς ἐδογμάτισας, τὴν φύσιν τῶν ὄντων ἐτράνωσας, τὰ τῶν ἀνθρώπων ἤθη κατεκόσμησας…».

Τότε, τα άλλα τρία παιδιά έμπαιναν μέσα στο σπίτι, για να πάρουν τα δώρα που θα τους προσφέρει η οικογένεια, συνήθως αυγά, ξηρούς καρπούς και άλλα καλούδια.

Στην Πόλη, τα τελευταία χρόνια, μαθητές από το Ζάππειο, το Ζωγράφειο Λύκειο και την Μεγάλη του Γένους Σχολή πηγαίνουν στον Ελληνικό Γηροκομείο στο Μπαλουκλί για τα κάλαντα, όπου οι γέροντες λαχταρούν να ακούσουν τα κάλαντα από τα παιδιά. Επίσης, στα σχολεία μας οργανώνονται παραδοσιακές πρωτοχρονιάτικες γιορτές, με τις ευλογίες του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου».

Παραμονή της Πρωτοχρονιάς

Η «Καλή Βραδιά» όπως την ονομάζουν οι Κωνσταντινουπολίτες

«Η προετοιμασία του πρωτοχρονιάτικου τραπεζιού άρχιζε μέρες πριν στην κουζίνα. Οι νοικοκυρές μεγαλουργούσαν με νόστιμα εδέσματα και γεύσεις μοναδικές. Ατέλειωτοι κρύοι και ζεστοί μεζέδες, σαλάτες όπως πιάζι αλλά και ρώσικη -ή αμερικάνικη, όπως την έλεγαν !- σαλάτα. Το «ντούζικο» συνοδεύει τα ορεκτικά.

Η γεμιστή «όρνιθα» με ίτς πιλάφ ή γαλοπούλα -οι Πολίτες την ονόμαζαν κούρκο- είχε την τιμητική της στο γιορτινό τραπέζι, αφού πρώτα βραστεί και το ζουμί της χρησιμοποιηθεί για μια ζεστή σούπα. Το πιλάφι είχε έναν συμβολισμό: Όσα είναι τα σπυριά του ρυζιού, τόσα να είναι και τα καλά που θα έρθουν στο σπιτικό με τη νέα χρονιά. Κρασί κυριαρχούσε το κόκκινο.

Τι συμβόλιζαν οι ανοιχτές βρύσες

Με την αλλαγή του χρόνου, τα μεσάνυκτα, οι νοικοκυρές άνοιγαν τις βρύσες του σπιτιού για να φύγουν οι στενοχώριες του παλιού χρόνου και να τρέξουν στο σπιτικό οι χαρές του νέου!

Ανήμερα την Πρωτοχρονιά

Εκκλησιασμός και ρόδι

Νωρίς το πρωί όλη η οικογένεια πήγαινε στην πρωτοχρονιάτικη λειτουργία. Ο αρχηγός της οικογένειας έπαιρνε μαζί του ένα ρόδι ν’ αγιαστεί. Μόλις επέστρεφαν σπίτι, έσπαζε το ρόδι πίσω από την πόρτα λέγοντας «Καλημέρα, έτη πολλά».

Το ρόδι έπρεπε να είναι γερό και τα σπυριά του τραγανά, γιατί αν ήταν σάπιο, κάτι κακό θα μπορούσε να συμβεί.

Έκαναν ποδαρικό πατώντας ένα σίδερο, λέγοντας: «σίδερο πάνω, σίδερο κάτω, σίδερο οι άνθρωποι που είναι μέσα, σίδερο η μέση μου, σίδερο η κεφαλή μου».

Η Βασιλόπιτα και το θαύμα του Μεγάλου Βασιλείου

Στο έθιμο της βασιλόπιτας με το χρυσό φλουρί που κόβουμε την παραμονή ή ανήμερα την Πρωτοχρονιά διασώζεται το θαύμα του Μεγάλου Βασιλείου, Αγίου και Πατέρα της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, που συνέβη στην πόλη της Καισάρειας της Καππαδοκίας. Η Βασιλόπιτα μεταφέρεται από γενιά σε γενιά για να μας θυμίζει την απέραντη αγάπη και την φιλοστοργία του Αγίου προς το ποίμνιο του».

Γιατί δεν πρέπει να χαθούν αυτά τα έθιμα;

Τι σημαίνουν για την Παράδοση και τον Πολιτισμό μας;

Στην συνέχεια ο Πρόεδρος του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών εξηγεί, γιατί τα παραπάνω έχουν υπέρτατη σημασία για το λαό μας, αλλά και τις επόμενες γενεές. Πως το θρησκευτικό στοιχείο συνδέεται με το πνεύμα αγάπης και από κοινού καλλιεργούν την ελπίδα.

Ειδικότερα λέει: «Στα έθιμα των αλησμόνητων πατρίδων κυριαρχούσε το θρησκευτικό στοιχείο, αναδεικνυόταν το πνεύμα αγάπης, φιλαλληλίας προς τον συνάνθρωπο και έμενε άσβεστη η ελπίδα για καλύτερες μέρες.

Όταν τα πάντα σήμερα έχουν χάσει την αξία και το νόημα τους, και ο άνθρωπος να παραδέρνει μετέωρος και άρριζος, στα ερωτήματα: Γιατί δεν πρέπει να χαθούν αυτά τα έθιμα. Τι σημαίνουν για την Παράδοση και τον Πολιτισμό μας» την απάντηση μάς δίνει ο Φώτης Κόντογλου:

Οἱ γιορτές οἱ δικές μας σταθήκανε πάντα θρησκευτικές, καί γι’ αὐτό εἴχανε κάποιον ἄλλο χαρακτῆρα ἀπό τίς γιορτές πού γιορτάζουνε ἄλλα ἔθνη, προπάντων σήμερα, πού εἶναι κάποιες αὐτοσχεδιασμένες σκηνοθεσίες χωρίς καμμιά σημασία γιά τό πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου. Σ’ αὐτές τίς ψευτογιορτές ξαμολιοῦνται ὅλα τά βάρβαρα καί ἐγωιστικά πάθη τοῦ ἀνθρώπου, πού κυττάζει μοναχά τήν εὐχαρίστηση τῆς σάρκας. Ἐνῶ οἱ δικές μας οἱ γιορτές, ἐπειδή, ὅπως εἶπα, ἔχουνε τή ρίζα τους στή θρησκεία, ἤτανε σεμνές, πνευματικές, ὥστε νά μή σκανδαλίζουνε τούς φτωχούς, ὅσο εἶναι μπορετό σέ σαρκικούς ἀνθρώπους. Οἱ πλούσιοι κι’ οἱ νοικοκυραῖοι ἀποφεύγανε νά πληγώσουνε τούς φτωχότερους, καί νοιώθανε τήν ἀνάγκη νά τούς ζεστάνουνε καί κείνους, στέλνοντας κρυφά στά σπίτια τους διάφορα δῶρα, μέ τρόπο, ὥστε νά μή τούς ταπεινώσουνε, κ’ ἔτσι ἡ διαφορά νά φαίνεται ὅσο μποροῦσε λιγώτερη…

…Ἔτσι μορφωθήκανε τά ἔμορφα καί ἁγνά ἔθιμά μας, μέ ψαλμωδίες πού τίς λένε ἀκόμα τά παιδιά στούς δρόμους καί στά σπίτια, μέ καμπάνες, μέ ἔμορφα αἰσθήματα, μέ σεμνές διασκεδάσεις, μέ εὐχάριστη συναναστροφή, πού δένουνε μεταξύ τους τούς ἀνθρώπους περισσότερο, παρά πού τούς χωρίζουνε. Μά ὁ ὑλισμός κι’ ὁ λύκος τῆς ἀναισθησίας μολεύει σιγά-σιγά αὐτές τίς καλές γιορτές μας, πού πολύ ἔμορφα τίς παρομοιάζανε οἱ ἀρχαῖοι πρόγονοί μας μέ σταθμούς γιά νά ξεκουραζόμαστε στόν μονότονο δρόμο τῆς ζωῆς μας, λέγοντας: «Βίος ἀνεόρταστος, μακρά ὁδός ἀπανδόκευτος», πού θά πῆ «Ζωή δίχως γιορτή, εἶναι σάν τόν μακρύ τόν δρόμο πού δέν ἔχει πανδοχεῖο νά ξεκουραστῆς»...

«…Ἀδέλφια μου, φυλάξτε τά ἑλληνικά συνήθειά μας, γιορτάστε ὅπως γιορτάζανε οἱ πατεράδες σας, καί μή ξεγελιώσαστε μέ τά ξένα κι ἄνοστα πυροτεχνήματα. Οἱ δικές μας οἱ γιορτές ἀδελφώνουν τούς ἀνθρώπους, τούς ἑνώνει ἡ ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Μήν κάνετε ἐπιδείξεις. Εὐφράνθητε ἑορτάζοντες. Ἀκοῦστε τί λένε τά παιδάκια πού λένε τά κάλαντα: Καί βάλετε τά ροῦχα σας, εὔμορφα ἐνδυθῆτε, στήν ἐκκλησίαν τρέξετε, μέ προθυμίαν μπῆτε, ν’ ἀκούσετε μέ προσοχήν ὅλην τήν ὑμνωδίαν, καί μέ πολλήν εὐλάβειαν τήν θείαν λειτουργίαν. Καί πάλιν σάν γυρίσετε εἰς τό ἀρχοντικόν σας, εὐθύς τραπέζι στρώσετε, βάλτε τό φαγητόν σας. Καί τόν σταυρόν σας κάνετε, γευθῆτε, εὐφρανθῆτε. Δόστε καί κανενός φτωχοῦ ὅστις νά ὑστερῆται…».

(Φώτης Κόντογλου (Αϊβαλί Μικράς Ασίας 1896 - Αθήνα 1965).

Χριστοῦ Γέννησις: Τό φοβερόν Μυστήριον, 28 Δεκεμβρίου 1958».

Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.