Ενεργοί Μπαμπάδες: Οι καταστροφικές συνέπειες της γονικής αποξένωσης στα παιδιά

Η γονική αποξένωση είναι μια μορφή παιδικής κακοποίησης που μόλις τώρα αρχίζουμε να αναγνωρίζουμε. Από τεχνικής άποψης, είναι όταν ένα παιδί ευθυγραμμίζεται με τον έναν γονέα και απορρίπτει τον άλλο γονέα του για λόγους που δεν δικαιολογούνται. Σύμφωνα με την Ομάδα Μελέτης της Γονικής Αποξένωσης, τουλάχιστον 3,9 εκατομμύρια παιδιά στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι “μέτρια έως σοβαρά” αποξενωμένα από έναν γονέα. Με άλλα λόγια, υπάρχουν τριπλάσια παιδιά στις Ηνωμένες Πολιτείες που έχουν αποξενωθεί από έναν γονέα απ’ ό,τι υπάρχουν παιδιά με αυτισμό.

Αυτός είναι, προφανώς, ένας συγκλονιστικός αριθμός. Ποιες είναι όμως οι επιπτώσεις της γονικής αποξένωσης στα παιδιά; Αυτό ήταν το ερώτημα μιας μελέτης που διεξήγαγαν οι ψυχολόγοι Caitlin Bentley και Mandy Matthewson του Πανεπιστημίου της Τασμανίας.

Προκειμένου να ερευνήσουν αυτό το ζήτημα, στρατολόγησαν ενήλικες συμμετέχοντες που είχαν ιστορικό γονικής αποξένωσης. Ξεκινώντας από εκεί, διεξήγαγαν ημιδομημένες συνεντεύξεις, θέτοντας μια σειρά από διερευνητικές ερωτήσεις σχετικά με την αποξένωση. Στη συνέχεια, οι αφηγήσεις τους αναλύθηκαν για την ανεύρεση θεμάτων.

Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Εντοπίστηκαν επτά θέματα, αποκαλύπτοντας το εύρος και το βάθος των επιπτώσεων της αποξένωσης ακόμα και στην ενήλικη ζωή. Παρακάτω παρατίθεται μια επιλεκτική επισκόπηση των ευρημάτων της μελέτης.

Αποξενωτική Συμπεριφορά και Επιπτώσεις

Τα ενήλικα παιδιά ανέφεραν ένα πλήθος αποξενωτικών συμπεριφορών που έβλαψαν τη σχέση τους με τον Γονέα-Στόχο και τη δική τους ευημερία. Αυτό το θέμα αναλύθηκε σε επτά υπο-θέματα:

• Κακοποίηση και έλεγχος. Οι συμμετέχοντες κακοποιήθηκαν συναισθηματικά και σωματικά από τον Αποξενωτή Γονέα . Για παράδειγμα, τους έκανε να αισθάνονται φόβο ή ενοχές όταν δεν συμμορφώνονταν με την άποψη του Αποξενωτή Γονέα για τον Γονέα-Στόχο.
• Περιφρόνηση του στοχοποιημένου γονέα – σε σημείο που έβλαψε το δεσμό του παιδιού με το Γονέα-Στόχο.
• Ενηλικιοποίηση – κατά την οποία ο γονέας τους αποκάλυπτε ακατάλληλα πληροφορίες και ζητούσε υποστήριξη κατά τη διάρκεια διαμαχών για την επιμέλεια.
• Διαταραχή της σχέσης αποξενωμένου ενήλικου παιδιού και στοχοποιημένου γονέα. Ο δεσμός μεταξύ των παιδιών και του γονέα-στόχου υπέστη βλάβη. Ορισμένα μετακόμισαν σε διαφορετικές πολιτείες ή στο εξωτερικό, καθιστώντας δύσκολη τη σχέση ή ακόμη και την επικοινωνία με τον Γονέα-Στόχο. Σε άλλα είπαν ότι ο Γονέας-Στόχος δεν τα αγαπούσε.
• Αντιλήψεις για τα χαρακτηριστικά του Αποξενωτή Γονέα – συμπεριλαμβανομένης της αυτοαπορρόφησης, της κριτικής συμπεριφοράς και της έλλειψης ενσυναίσθησης και διορατικότητας για το πώς η συμπεριφορά του επηρεάζει τους άλλους – ακόμη και όταν του το αναφέρει το παιδί του.
• Παραμέληση. Οι βασικές ανάγκες και η ασφάλεια αγνοήθηκαν.
• Καταστολή της εμπειρίας του αποξενωμένου ενήλικου παιδιού. Οι συμμετέχοντες είχαν καταπιέσει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις αναμνήσεις τους, ιδιαίτερα όσον αφορά τον Γονέα-Στόχο.

Ψυχική Υγεία

Τα ενήλικα παιδιά ανέφεραν προβλήματα ψυχικής υγείας τόσο ως παιδιά όσο και ως ενήλικες. Αυτό το θέμα αποτελούνταν από τρία υπο-θέματα:

• Δυσκολίες Ψυχικής Υγείας. Όλοι οι συμμετέχοντες αντιμετώπισαν προβλήματα ψυχικής υγείας, που κυμαίνονταν από άγχος, μετατραυματικό στρες, έως αυτοκτονικό ιδεασμό, τα οποία εντόπισαν στην κακοποίηση από τον Αποξενωτή Γονέα τους.
• Αυτοεκτίμηση. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι είχαν χαμηλή αυτοεκτίμηση και χαμηλή εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και τις ικανότητές τους.
• Χρήση ουσιών. Τα αποξενωμένα ενήλικα παιδιά αποκάλυψαν ότι έκαναν χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών, ορισμένα από αυτά σε νεαρή ηλικία, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κακοποίηση.

Δυσκολίες στις Σχέσεις

Οι συμμετέχοντες περιέγραψαν ότι αντιμετώπιζαν δυσκολίες σε φιλικές και ρομαντικές σχέσεις. Πέντε υπο-θέματα ήρθαν στην επιφάνεια:

• Δυσκολία στις σχέσεις με τους συνομηλίκους. Οι συμμετέχοντες αισθάνονταν διαφορετικοί και ανίκανοι να εκμυστηρευτούν την εμπειρία τους από την γονική αποξένωση σε άλλα παιδιά.
• Φόβος απώλειας. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες εξέφρασαν φόβους μήπως χάσουν μια σχέση, γεγονός που τους έκανε να αποφεύγουν τις συγκρούσεις στις σχέσεις ή ακόμη και την είσοδο σε σχέσεις.
• Δυσκολία στην εμπιστοσύνη. Οι συμμετέχοντες δυσκολεύονταν να πιστέψουν ότι κάποιος θα τους υποστήριζε και έτσι έκρυβαν τις δυσκολίες τους από τους άλλους.
• Δυσλειτουργικές και κακοποιητικές σχέσεις. Τα ενήλικα παιδιά συχνά επέλεγαν συντρόφους που ήταν εξίσου κακοποιητικοί με τον Αποξενωτή Γονέα τους, μερικές φορές σε μια απελπισμένη προσπάθεια να νιώσουν ότι τα αγαπούν. Άλλα παρέμειναν σε μη υγιείς σχέσεις για να αποφύγουν πάση θυσία το διαζύγιο.
• Αγώνας για τη διατήρηση υγιών σχέσεων. Οι συμμετέχοντες αισθάνονταν ότι η έλλειψη θετικών προτύπων, τα προβλήματα ψυχικής υγείας και οι ανεπαρκείς δεξιότητες σχέσεων καθιστούσαν τις σχέσεις τους δύσκολες.

Μάθηση και Ανάπτυξη

Οι συμμετέχοντες πίστευαν ότι η αποξένωση εμπόδιζε την ανάπτυξή τους και την ικανότητά τους να μαθαίνουν. Προέκυψαν δύο υπο-θέματα:

• Ταυτότητα. Καθώς τους έλεγαν ότι ο Γονέας-Στόχος ήταν κακός, τα παιδιά είχαν συνείδηση των τρόπων με τους οποίους έμοιαζαν με τον Γονέα-Στόχο και ένιωθαν ντροπή γι’ αυτό.
• Εκπαίδευση και απασχόληση. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες είχαν δυσκολία με τη μάθηση και την εστίαση στο σχολείο, γεγονός που άλλαξε την πορεία της ζωής τους. Ένιωθαν ότι εμποδίζονταν να εκπληρώσουν τις ακαδημαϊκές προοπτικές τους στο σχολείο, επειδή οι ανάγκες του Αποξενωτή Γονέα είχαν προτεραιότητα σε σχέση με τις δικές τους.

Θλίψη και Απώλεια

Οι συμμετέχοντες ένιωθαν μια διάχυτη αίσθηση θλίψης και απώλειας, η οποία συνδεόταν με την εμπειρία της αποξένωσής τους. Διαπιστώθηκαν πέντε υπο-θέματα:

• Θυμός και συναισθηματικός πόνος – σε μεγάλο βαθμό για την “αδικία” και το “χάος” που δημιούργησαν οι γονείς τους.
• Αίσθημα ότι έχασαν – την παιδική ηλικία τους, συμπεριλαμβανομένης της εκμάθησης βασικών δεξιοτήτων (π.χ. μαγείρεμα) και μιας πρώιμης απώλειας της αθωότητας.
• Ενοχές. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες αισθάνθηκαν ότι ο Αποξενωτής Γονέας τους έκανε να αισθάνονται ένοχοι. Ένιωθαν επίσης ένοχοι για τους τρόπους με τους οποίους συμπεριφέρονταν στον Γονέα-Στόχο, παρόλο που ήξεραν ότι δεν έφταιγαν οι ίδιοι.
• Θρήνος για την απώλεια της σχέσης με τον Στοχοποιημένο Γονέα. Ένας συμμετέχων μοιράστηκε: “Οι περισσότερες από τις παιδικές μου αναμνήσεις είναι απλά, “ω Θεέ μου, ακόμα και μέχρι την ηλικία των 40 ετών, θέλω απλώς τον μπαμπά μου, θέλω απλώς τον μπαμπά μου””.
• Απογοήτευση από τη σχέση τους με τον Γονέα-Στόχο. Ορισμένοι συμμετέχοντες αισθάνθηκαν ότι ο Γονέας-Στόχος είχε προχωρήσει με μια νέα σχέση ή οικογένεια, τους εγκατέλειψε πολύ σύντομα ή δεν ενδιαφερόταν γι’ αυτούς.

Αποσύνδεση και Δυσλειτουργία

Οι συμμετέχοντες περιέγραψαν “διαχωρισμένες” οικογενειακές ζωές. Προσδιορίστηκαν δύο υπο-θέματα.

• Αποσύνδεση. Οι συμμετέχοντες αισθάνονταν ότι είχαν μη κανονική οικογενειακή ζωή, με απομονωμένη παιδική ηλικία και περιορισμένη ή ακανόνιστη επαφή με την ευρύτερη οικογένεια. Ορισμένοι είχαν διακόψει την επαφή με τον Αποξενωτή Γονέα.
• Διαγενεακή μετάδοση του τραύματος. Οι συμμετέχοντες παρατήρησαν ότι οι γονείς τους είχαν δυσλειτουργικές σχέσεις με τους δικούς τους γονείς και ότι η δυσλειτουργική συμπεριφορά είχε διδαχθεί.

Αντιμετώπιση και Επούλωση

Οι συμμετέχοντες μοιράστηκαν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν την αποξένωση, γεγονός που οδήγησε στον εντοπισμό τεσσάρων υπο-θεμάτων:

• Αντιμετώπιση και ανθεκτικότητα. Ενώ πολλοί συμμετέχοντες αντιμετώπισαν την κατάσταση μόνοι τους, άλλοι στηρίχθηκαν στον Γονέα-στόχο. Κάποιοι ανέπτυξαν δεσμό με ένα άτομο που τους φρόντιζε και τους προστάτευε.
• Προσπάθειες επανένωσης. Πολλοί συμμετέχοντες προσπάθησαν να επανενωθούν με τον Γονέα-Στόχο τους. Για ορισμένους αυτό ήταν θεραπευτικό, ενώ άλλοι ήταν αμφίθυμοι σχετικά με την επανασύνδεση.
• Η διαδικασία της επούλωσης. Οι συμμετέχοντες προσπάθησαν να κατανοήσουν το παρελθόν τους, ενώ ορισμένοι αναζήτησαν ψυχοθεραπεία. Ορισμένοι διαπίστωσαν ότι ο προσδιορισμός της εμπειρίας τους ως γονικής αποξένωσης ήταν θεραπευτικός: “Καθώς μεγάλωσα λίγο, αποφάσισα να πάω σε ψυχολόγο και αυτό άρχισε να βάζει τα πράγματα στη θέση τους και να σπάει την κανονικοποίηση… Αρχίζεις να συνειδητοποιείς ότι αυτό που πέρασες ήταν κακοποίηση”.
• Ευαισθητοποίηση για την γονική αποξένωση. Οι συμμετέχοντες θεώρησαν ότι ήταν σημαντικό να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση σχετικά με τη γονική αποξένωση και ότι θα μπορούσαν να είχαν ωφεληθεί από την ύπαρξη παρέμβασης.