Σωτήρης Δανέζης στο Newsbomb.gr: «Δεν υπάρχει καμία ιστορία που να αξίζει τη ζωή σου»
Ο Σωτήρης Δανέζης παρουσιάζει στη Δημοτική Πινακοθήκη του Πειραιά, την τρίτη ατομική του έκθεση με τίτλο «Non-Returns».
Ο γνωστός δημοσιογράφος και πολεμικός επιστρέφει σε περιοχές του πλανήτη που σημαδεύτηκαν από πολέμους, ανθρωπιστικές κρίσεις, φυσικές καταστροφές και συναισθηματική φόρτιση και παρουσιάζει τις μοναδικές ιστορίες του, μέσα από αυτή την ξεχωριστή έκθεση φωτογραφίας και νέων μέσων, την οποία επιμελείται ο Βαγγέλης Ιωακειμίδης.
«Όταν ξεκίνησα αυτή τη δουλειά ήθελα να αποτυπώσω τα δεινά που βιώνουν οι άνθρωποι στις εμπόλεμες ζώνες με την ελπίδα οι μελλοντικοί ηγέτες να συνειδητοποιήσουν ότι ο πόλεμος πρέπει να είναι πάντα η τελευταία λύση», εξηγεί ο Σωτήρης Δανέζης στο Newsbomb.gr.
«Η δική μου "επιστροφή" στις μνήμες, στα γεγονότα ή τις εικόνες της έκθεσης μοιάζει περισσότερο με μάθημα ζωής», αναφέρει ο γνωστός δημοσιογράφος και συγκλονίζει: «στα μέρη που έχω βρεθεί, οι προσευχές δεν αρκούν, ο Θεός μάλλον κοιμάται».
Το νέο καλλιτεχνικό εγχείρημα του Σωτήρη Δανέζη περιλαμβάνει περισσότερα από 300 φωτογραφικά έργα (από το 2003 έως σήμερα), εγκαταστάσεις, προβολές και στιγμιότυπα από τα ντοκιμαντέρ του.
Επιπλέον, στον χώρο εκτίθενται για πρώτη φορά προσωπικά αντικείμενα τα οποία έφερε μαζί του πίσω στην Ελλάδα ως ενθύμια-ίχνη των αποστολών που πραγματοποίησε και των ιστοριών που κατέγραψε. «Στην έκθεση βρίσκονται περίπου το 1/3 των αντικειμένων που έχω φέρει πίσω στην Ελλάδα», αναφέρει ο ίδιος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το σύνολο του έργου δημιουργήθηκε παράλληλα και κατά τη διάρκεια των δημοσιογραφικών αποστολών και των γυρισμάτων του στην Ελλάδα και
σε περισσότερες από 80 χώρες του κόσμου τα τελευταία 25 χρόνια.
«Δεν είχα την πολυτέλεια να αφεθώ σε όσα ένιωθα ή να επηρεαστώ βαθιά από όσα ζούσα. Κι αυτό βέβαια δεν με κάνει περισσότερο γενναίο, ούτε περισσότερο θρασύ απέναντι στον φόβο. Φοβάμαι όπως όλοι μας, ίσως και λίγο περισσότερο γνωρίζοντας την κατάσταση που αντιμετωπίζω κάθε φορά».
Δείτε αποκλειστικά στο Newsbomb.gr πλάνα από τα εγκαίνια της έκθεσης «Non-Returns» στη Δημοτική Πινακοθήκη του Πειραιά.
- Η έκθεση Non-Returns περιλαμβάνει 300 περίπου φωτογραφίες. Πόσες φωτογραφίες αριθμεί το αρχείο σας, από πόσες χώρες και σε διάστημα πόσων περίπου ετών είναι αυτές που μας παρουσιάζετε;
«Είναι μερικές δεκάδες χιλιάδες εικόνες, αν σκεφτεί κανείς πως επέστρεφα από κάθε αποστολή με περισσότερες από 1.000 εικόνες. Δεν έχω αφιερώσει χρόνο για να τις μετρήσω, αλλά δεν πιστεύω πως η σημασία των φωτογραφιών ή η αξία, αν υπάρχει, μετριέται στον αριθμό των εικόνων που έβγαλε η μηχανή. Στην έκθεση παρουσιάζουμε φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από το 2003 μέχρι σήμερα».
- Πόσο καιρό δουλέψατε για το αποτέλεσμα της έκθεσης που πραγματοποιείται στην Εθνική Πινακοθήκη του Πειραιά και ποιος είναι ο στόχος και η ιστορία που έχουν να αφηγηθούν οι φωτογραφίες αυτές;
«Η απαραίτητη δουλειά για να ανέβει η έκθεση, όσον αφορά στην επιλογή των εικόνων, έγινε σχετικά νωρίς. Ξεκινήσαμε να δουλεύουμε στο αρχείο με τον επιμελητή της έκθεσης, Βαγγέλη Ιωακειμίδη από το 2017. Μας πήρε αρκετούς μήνες να καταλήξουμε σε μια πρώτη επιλογή και στις ενότητες που βλέπετε σήμερα στην έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά. Οι φωτογραφίες έχουν αποσυνδεθεί από την είδηση, τα γεγονότα και τις ιστορίες τους και παρουσιάζονται σε διαφορετικές συνθέσεις που η κάθε μία θέτει στον θεατή ένα ποιητικό ερώτημα».
- Βλέποντας κανείς τα φωτογραφικά έργα, μπορεί να εντοπίσει το επαναλαμβανόμενο μοτίβο που αναφέρει ο επιμελητής της έκθεσης, Βαγγέλης Ιωακειμίδης. Στις ενότητες μπορούμε να δούμε παρόμοιες εικόνες σε διαφορετικά μέρη. Τελικά παρατηρείται μια τάση επιστροφής εκ μέρους σας, ακόμα και αν αυτή συντελείται στο υποσυνείδητο.
«Η ίδια η έκθεση είναι μία επιστροφή, δεν είναι; Νομίζω πως ο θεατής ή ο επιμελητής της έκθεσης θα μπορούσαν να απαντήσουν πιο εύστοχα από μένα. Η δική μου "επιστροφή" στις μνήμες, στα γεγονότα ή τις εικόνες της έκθεσης μοιάζει περισσότερο με μάθημα ζωής: το να τραβήξεις μία καταπληκτική φωτογραφία δεν σημαίνει πολλά, μέχρι να τη μοιραστείς με άλλους».
- Η έκθεση Non-Returns πραγματοποιείται σε μια εποχή επίκαιρη, καθώς μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία από όπου επιστρέψατε πρόσφατα. Όλοι θυμόμαστε τις συγκλονιστικές περιγραφές σας καθώς προσπαθούσατε να φύγετε από τη Μαριούπολη, με τα ρωσικά στρατεύματα να σημαδεύουν το κονβόι των αυτοκινήτων. Ποιες εικόνες από την Ουκρανία έχετε επιλέξει να μας παρουσιάσετε στην έκθεση;
«Αμέσως μετά την έξοδό μας από τη Μαριούπολη, λίγο μετά το μπλόκο του ρωσικού στρατού και τη στιγμή που βρεθήκαμε να κοιτάζουμε μέσα στις κάνες των όπλων και ενός ρωσικού άρματος που μας σημάδευε, διασχίσαμε ένα χωριό που μόλις είχε βομβαρδιστεί. Οι κάτοικοι έβγαιναν από τα μισοκατεστραμμένα σπίτια τους που άχνιζαν από τις εκρήξεις των οβίδων και τις φωτιές και περπατούσαν σαστισμένοι στο δρόμο. Μέσα σε αυτό το τοπίο της Αποκάλυψης, ορισμένοι στέκονταν σαν φαντάσματα. Τράβηξα βιαστικά μερικές εικόνες από το αυτοκίνητο καθώς διασχίζαμε το χωριό».
- Εκτός από τις φωτογραφίες και τα οπτικοακουστικά έργα, έχουμε την ευκαιρία να δούμε και περισσότερα από 130 προσωπικά αντικείμενα από τις αποστολές σας. Θα ήθελα να μας αναφέρετε μερικά από εκείνα που ξεχωρίζετε.
«Στην έκθεση βρίσκονται περίπου το 1/3 των αντικειμένων που έχω φέρει πίσω στην Ελλάδα. Δεν υπάρχουν "αγαπημένα" αντικείμενα, δεν έχουν ψυχή. Οι φίλοι μου στέκονται περισσότερο στα κουτιά με τα boarding passes ή τις πλαστικές κάρτες-κλειδιά των ξενοδοχείων, στα 5-6 διαβατήρια, το καταπληκτικό πλαστό Σομαλικό μου διαβατήριο, τις πολλές κάρτες διαπίστευσης, το πτερύγιο από έναν πύραυλο Τόμαχωκ, το κομμάτι από το πιάτο στη βίλα του Καντάφι, ή τις εφημερίδες και τη ζωγραφιά με τον Λένιν από το Πρίπιατ, την πόλη των εργατών στο Τσέρνομπιλ».
Θα μπορούσατε να μας περιγράψετε -ίσως- την πιο συγκλονιστική φωτογραφία για εσάς στην έκθεση;
«Στην έκθεση δημιουργήσαμε ενότητες και συνθέσεις εικόνων, ο συνδυασμός ίσως είναι πιο δυνατός από μία εικόνα μόνη της. Είναι πολύ δύσκολο να διαλέξω μία φωτογραφία. Θα αφήσω τους θεατές να επιλέξουν εκείνη ή εκείνες που βρίσκουν ενδιαφέρουσες».
- Πώς λειτουργεί ο φακός της φωτογραφικής μηχανής εκείνες τις ώρες της κρίσης ή σε πολύπαθες περιοχές, ποια ανάγκη εξυπηρετεί για εσάς;
«Αρχικά λειτουργούσε σαν σημειωματάριο, στη συνέχεια έγινε η στιγμή που θέλω να επιστρέψω, το παιχνίδι με το φως, με τα "κρυφά" νοήματα, ο τρόπος που σε βοηθούσε να εστιάσεις στο κάδρο και η απόσταση που σου δημιουργούσε εκείνη η στιγμή από όσα συμβαίνουν γύρω σου. Τη στιγμή που σήκωνα τη μηχανή, το μόνο που είχε σημασία ήταν τι υπήρχε στο κάδρο μου.
Δημιουργείς έναν ιδιαίτερο δεσμό με τους ανθρώπους τη στιγμή που τραβάς τη φωτογραφία τους. Θυμάμαι το 2004, ήταν μία παρέα στο Μογκαντίσου, μέσα στο απόλυτο χάος και την αναρχία της Σομαλίας, που με παρακαλούσε να τους φωτογραφίσω. Όταν τους ρώτησα τι θα κάνουμε με την εικόνα, δεν είχαν υπολογιστή να την αποθηκεύσουν, ούτε email να τους τη στείλω. Μου απάντησαν πως δεν τους πειράζει καθόλου, τους αρκούσε που βρέθηκε κάποιος να τους τραβήξει φωτογραφία, μέχρι εκείνη την ημέρα δεν είχαν φωτογραφηθεί ποτέ».
- Από όλα τα χρόνια που καλύπτετε πολέμους, φυσικές καταστροφές και ανθρωπιστικές κρίσεις, ποια εικόνα έχει αποτυπωθεί στο μυαλό σας, που μπορεί να «στοιχειώνει» ακόμα και τα όνειρά σας;
«Δεν είναι μία εικόνα, μία στιγμή ή ένα περιστατικό, όπως πολλές φορές εμείς οι δημοσιογράφοι αναζητούμε για να εστιάσουμε. Είναι όλες εκείνες οι στιγμές που τα όρια ζωής και θανάτου γίνονται δυσδιάκριτα, είναι οι εικόνες που αποτυπώνουν ανθρώπινο μεγαλείο και βαρβαρότητα, ηρωϊσμό και κτηνωδία.
Είναι κάθε στιγμή που αισθάνεσαι την ευθύνη μία μικρής ή μεγάλης ιστορίας κι όταν καλείσαι να γίνεις η φωνή εκείνων που δεν έχουν φωνή και τα μάτια εκείνων που θέλουν να δουν μέσα από σένα».
- Έχετε δει, έχετε ακούσει, έχετε μυρίσει τον θάνατο. Έχει υπάρξει γύρω σας. Έχετε νιώσει τυχερός που επιβιώσατε. Πώς διαχειρίζεστε και τιθασεύετε τον φόβο εκείνη τη στιγμή; Έχετε τη βοήθεια ειδικού για να διαχειριστείτε καταστάσεις και συναισθήματα;
«Ο καθένας μας πιστεύω πως έχει έναν δικό του μηχανισμό. Στη δική μου περίπτωση το άγχος να καταγράψω σωστά και να μεταφέρω, να μεταδώσω όσο καλύτερα μπορώ την ιστορία εκείνων που βρίσκονται εγκλωβισμένοι στη δίνη μεγάλων κρίσεων, λειτουργούσε θετικά. Δεν είχα την πολυτέλεια να αφεθώ σε όσα ένιωθα ή να επηρεαστώ βαθιά από όσα ζούσα. Κι αυτό βέβαια δεν με κάνει περισσότερο γενναίο, ούτε περισσότερο θρασύ απέναντι στον φόβο. Φοβάμαι όπως όλοι μας, ίσως και λίγο περισσότερο γνωρίζοντας την κατάσταση που αντιμετωπίζω κάθε φορά».
- Ξεχωρίζετε στιγμές ή ανθρώπους και προσωπικότητες που συναντήσατε, λόγω του «φωτισμένου» ή αντίστοιχα του «σκοτεινού» μυαλού τους; Θα ήθελα εδώ να παρατηρήσω ότι το ντοκιμαντέρ για την Κου Κλουξ Κλαν είναι μία από τις πολλές δημοσιογραφικές επιτυχίες σας.
«Η ΚΚΚ μοιάζει σήμερα με μία μεγάλη οικογένεια που παρά τη συρρίκνωσή της συμμετέχει με hate groups, ρατσιστές, υπερ-εθνικιστές και άλλους γραφικούς στις ομάδες που χειροκροτούν, αν όχι συμμετέχουν, σε δράσεις όπως η έφοδος στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου του 2021. Το μυαλό θα παραμείνει σε αυτό το βαθύ σκοτάδι που γεννά η ιδεολογία τους.
Σε αυτή την περίπτωση προτιμώ να θυμάμαι το φως του Frankétienne, του Αϊτινού συγγραφέα, ποιητή, θεατρικού συγγραφέα, ζωγράφου και μουσικού, ενός ακτιβιστή και διανοούμενου που είναι γνωστός ως ο "πατέρας των γραμμάτων της Αϊτής" και τον συναντήσαμε δύο φορές, σε δύο διαφορετικά ταξίδια μας στην πιο φτωχή χώρα του δυτικού ημισφαιρίου. Influencer με followers θα έλεγε κανείς, αλλά χωρίς τα hashtags».
- Θυμόμαστε το αυτοκίνητο σας στο Αφγανιστάν που έπεσε σε γκρεμό και βυθίστηκε σε ποτάμι. Θυμόμαστε το 2006 όταν οι Ταλιμπάν σάς έστησαν ενέδρα. Θυμόμαστε το 2011 όταν γίνατε στόχος ενός μαχητικού αεροσκάφους στη Λιβύη. Θυμόμαστε πρόσφατα όταν τα ρωσικά στρατεύματα έστρεψαν προς εσάς τα πυροβόλα και δεχτήκατε πυρά. Ποιες είναι οι σκέψεις σας και τι συμβαίνει μέσα στον Σωτήρη Δανέζη εκείνη τη στιγμή;
«Νομίζω πως αναλαμβάνει το ένστικτο της επιβίωσης και προσπαθώ η φωνή των φόβων μου να μην είναι πιο δυνατή από τη φωνή της λογικής, της σιγουριάς και της εμπειρίας, από τη φωνή της εμπιστοσύνης σε όσα βλέπω, ακούω και γνωρίζω.
Στις δύσκολες στιγμές λειτουργείς μηχανικά και εύχεσαι να έχεις και λίγο τύχη, γιατί στα μέρη που έχω βρεθεί, οι προσευχές δεν αρκούν, ο Θεός μάλλον κοιμάται.
Σε κάθε περίπτωση δεν υπάρχει καμία ιστορία που να αξίζει τη ζωή σου. Αντίθετα με ό,τι πιστεύουν ορισμένοι, δεν θυμάμαι να πήρα ποτέ αλόγιστα ρίσκα. Ίσως αξιολογώ με διαφορετικό τρόπο τον κίνδυνο».
- Φαντάζομαι υπάρχουν ριψοκίνδυνες αποφάσεις που -εκ των υστέρων- δεν πιστεύετε ότι τις πήρατε. Από το πιο απλό ίσως... ότι το αυτοκίνητο της αποστολής σας πάει κόντρα στο ρεύμα;
«Αυτή είναι η εικόνα που έρχεται συχνά στο μυαλό μου: να οδηγούμε προς μία κατεύθυνση και όλα τα άλλα αυτοκίνητα να κινούνται στο αντίθετο ρεύμα, να πηγαίνουμε προς τα εκεί από όπου όλοι βιάζονται να φύγουν. Το συζητήσαμε πολλές φορές αν κάνουμε το σωστό, αν για παράδειγμα αξίζει να ταξιδεύουμε κάθε μέρα 150-200 χιλιόμετρα στην έρημο με τους εξεγερθέντες της Βεγγάζης, που κατευθύνονταν στην Τρίπολη για να ανατρέψουν τον Καντάφι. Κάθε βράδυ αναγνωρίζαμε ένα ποσοστό ρίσκου, κάθε πρωί μπαίναμε ξανά στο αυτοκίνητο χωρίς δεύτερη σκέψη γιατί αυτή ήταν η δουλειά μας.
Κι όταν ξεκίνησα αυτή τη δουλειά ήθελα να αποτυπώσω τα δεινά που βιώνουν οι άνθρωποι στις εμπόλεμες ζώνες με την ελπίδα οι μελλοντικοί ηγέτες να συνειδητοποιήσουν ότι ο πόλεμος πρέπει να είναι πάντα η τελευταία λύση. Δεν υπήρχε τρόπος να το κάνω από το δωμάτιο του ξενοδοχείου μου».
- Επιτρέψτε μου να σας ρωτήσω, αν όλος αυτός ο ζόφος που έχει υπάρξει γύρω σας και τον καταγράψατε, σας έχει κάνει να αναθεωρήσετε και να εκτιμήσετε πράγματα –και ποια;
«Σε κάθε ταξίδι στις ιστορίες του κόσμου μαθαίνεις να αναγνωρίζεις τι είναι πραγματικά σημαντικό. Επίσης καταλαβαίνεις πως η δέσμευση και ο λόγος σου είναι "νόμισμα", έχει αξία. Ανακαλύπτεις πόσες καθημερινές "πολυτέλειες" απολαμβάνουμε και τις θεωρούμε δεδομένες: πρόσβαση σε πόσιμο νερό και internet, ένα καθαρό κρεβάτι να κοιμηθούμε, ελευθερία να φορέσουμε ό,τι θέλουμε, να πούμε δημόσια τη γνώμη μας και να εναντιωθούμε σε ό,τι μας ενοχλεί.
Και κάτι πολύ σημαντικό, μάθαμε να εμπιστευόμαστε και να αφήνουμε τη ζωή μας στα χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουμε και δεν θα δούμε ποτέ ξανά. Οι fixers, οι μεταφραστές, οι οδηγοί μας και όλοι εκείνοι που βοήθησαν να αντιμετωπίσουμε τον φόβο του αγνώστου, είναι οι ήρωες πίσω από κάθε ιστορία μας. Και εδώ, στον αληθινό κόσμο, το storytelling δεν είναι marketing hashtag, πορεύεσαι με εκείνους που εμπιστεύεσαι, με τα παραμύθια δεν πηγαίνεις μακριά».
Πληροφορίες
Δημοτική Πινακοθήκη του Πειραιά, Φίλωνος 29.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 29 Μαΐου 2022.
Ώρες-μέρες λειτουργίας: Καθημερινά από τις 10.00 έως τις 14.00 και από τις 17.00 έως τις 20.00.
Διαβάστε επίσης
«Non-Returns»: Ο Σωτήρης Δανέζης παρουσιάζει την τρίτη ατομική έκθεση φωτογραφίας