Γιατί στην Ελλάδα το Βόρειο Σέλας είναι κόκκινο - Πότε θα το ξαναδούμε, ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν
Το βράδυ της Κυριακής 5 Νοεμβρίου ένα εκθαμβωτικό και παράλληλα σπάνιο θέαμα εμφανίστηκε στον ουρανό της Βόρειας Ελλάδας μαγεύοντας τους κατοίκους. Το φαινόμενο του Βόρειου Σέλας έκανε την εμφάνιση του και στη χώρα μας.
Το φαινόμενο έγινε ορατό σε σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη εξαιτίας μίας εξαιρετικά ισχυρής ηλιακής έκλαμψης, η οποία προκάλεσε μία ιδιαίτερα ισχυρή γεωμαγνητική καταιγίδα.
Τρεις επιστήμονες, ο αστροφυσικός και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Στράτος Θεοδοσίου, ο Δρ. Μανώλης Γεωργούλης του Κέντρου Ερευνών Αστρονομίας και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών (ΚΕΑΕΜ) της Ακαδημίας Αθηνών και ο Δρ. Γιάννης Κοντογιάννης, Αστροφυσικός, Μεταδιδακτορικός ερευνητής μιλώντας στο Newsbomb.gr εξήγησαν το φαινόμενο.
Όπως ανέφεραν και οι τρεις επιστήμονες, σέλας ονομάζεται το εντυπωσιακό φωτεινό ουράνιο φαινόμενο που παρατηρείται στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Συνήθως εμφανίζεται στους Πόλους της Γης. Όταν το φαινόμενο συμβαίνει στο Βόρειο πόλο αποκαλείται Βόρειο σέλας, ενώ αντίστοιχα όταν παρατηρείται στο Νότιο πόλο αποκαλείται Νότιο σέλας.
Γιατί το Βόρειο Σέλας στην Ελλάδα είχε κόκκινο χρώμα
Μιλώντας για τα στρώματα του ήλιου αστροφυσικός και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Στράτος Θεοδοσίου, είπε: «Ο ήλιος χωρίζεται σε διάφορα στρώματα. Αυτό που βλέπουμε εμείς είναι η φωτόσφαιρα. Στη φωτόσφαιρα του ήλιου σχηματίζονται ορισμένες λαμπρές περιοχές οι λεγόμενοι «πυρσοί», εξέλιξη των πυρσών είναι οι «πόροι» και εξέλιξη των πόρων είναι οι «ηλιακές κηλίδες». Στη χρωμόσφαιρα σχηματίζονται τεράστιες προεξοχές που ονομάζονται «εκλάμψεις». Πρόκειται για τεράστια φαινόμενα που δημιουργούνται στην περιοχή του ήλιου. Όλη η ακτινοβολία που έρχεται σε εμάς δημιουργεί και μαγνητικές καταιγίδες στο Βόρειο Πόλο της γης αλλά και στο Νότιο Πόλο».
Μιλώντας για το Βόρειο Σέλας και τις εμφανίσεις του στην Ελλάδα ανέφερε: «Στην αρχαιότητα «Σέλας» ονόμαζαν το φως, άρα είναι φως που έρχεται από τον ήλιο. Το Σέλας είναι ένα φαινόμενο κατά το οποίο εμφανίζονται στον ουρανό πολύχρωμες κινούμενες ταινίες. Αυτές οι ταινίες κοντράρονται πάνω από τους μαγνητικούς πόλους της γης, αυτό το φαινόμενο λέγεται «ωρόρα». Είναι μία κουρτίνα του Σέλας που το βλέπουμε να εμφανίζεται σε ύψος 110 χιλιομέτρων. Προβάλλεται σε ένα φόντο που μάλλον είναι κόκκινο και μπλε. Αυτό οφείλεται γιατί ηλεκτρόνια μεγάλης ενέργειας συγκρούονται με άτομα αζώτου και δημιουργούν το κόκκινο χρώμα. Όταν ξεπεράσουν το ύψος των 110 μέχρι και τα 250 χιλιόμετρα έχουμε κάποιες αναλαμπές πράσινων ακτίνων. Αυτός είναι ο λόγος που κάποιες φορές εμφανίζεται σε κόκκινο - μπλε και άλλες σε πράσινο - κίτρινο».
Πώς έφτασε το «Βόρειο Σέλας» στην Ελλάδα
Ο αστροφυσικός Στράτος Θεοδοσίου εξηγώντας την ισχυρή γεωμαγνητική καταιγίδα που έφερε το Βόρειο Σέλας στη χώρα μας είπε: «Αυτά τα φαινόμενα μπορούν να εμφανιστούν σε περιοχές κοντά στο βόρειο πόλο της γης αλλά παρεμπιπτόντως εμφανίστηκε και σε εμάς γιατί για κάποιες συνθήκες ατμοσφαιρικές μπορεί αυτό το Σέλας να εμφανιστεί σε βόρεια πλάτη της Ελλάδος, δεν μπορεί να εμφανιστεί στην Κρήτη ή στην Αθήνα».
«Δεν είμαστε σίγουροι πότε θα συμβεί ένα τέτοιο φαινόμενο. Όποτε θέλει ο ήλιος και έχει τη διάθεση να στείλει μαγνητικές καταιγίδες μπορούμε να τα δούμε. Όλα τα φαινόμενα που παρατηρούμε στη γη έχουμε τον ήλιο ως πηγή. Αν δεν υπήρχε ο ήλιος δεν θα υπήρχε η χλωροφύλλη, δεν θα υπήρχαν φυτά, θα είχε καταστραφεί ο ζωικός και φυτικός κόσμος. Αντίστοιχο φαινόμενο έχει παρατηρηθεί και παλαιότερα, δεν ήταν ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο», πρόσθεσε ο κύριος Θεοδοσίου μιλώντας στο Newsbomb.gr.
Πότε θα εμφανιστεί πάλι στην Ελλάδα το «Βόρειο Σέλας»;
Δεν είναι η πρώτη φορά που εμφανίζεται το Βόρειο Σέλας στην Ελλάδα. Η πιο γνωστή πρόσφατη καταγραφή έγινε το 2003 σύμφωνα με τον κύριο Κοντογιάννη.
Πότε θα ξαναδούμε στην Ελλάδα γεωμαγνητικές καταιγίδες που θα προκαλέσουν παρόμοια φαινόμενα στον ουρανό όπως εκείνα της Κυριακής 5 Νοεμβρίου; ο Δρ. Γιάννης Κοντογιάννης, Αστροφυσικός, Μεταδιδακτορικός ερευνητής μιλώντας στο Newsbomb.gr ανέφερε: «Ο ήλιος εκπέμπει σωματίδια στο διάστημα είτε με έναν κανονικό τρόπο (άνεμος) είτε μέσω κάποιων έκτακτων γεγονότων (εκρήξεις). Μέσω αυτής της αλληλεπίδρασης κάποια από τα σωματίδια μπορούν να καταλήξουν στην ατμόσφαιρα της γης. Αυτό συμβαίνει στις πολικές περιοχές. Όταν αυτά τα σωματίδια φτάσουν στην ατμόσφαιρα, έρχονται σε επαφή με στοιχεία της ατμόσφαιρας και προκαλούν αυτή την ακτινοβολία που βλέπουμε σε βόρειες και νότιες χώρες. Το φαινόμενο το ονομάζουμε βόρειο σέλας για ιστορικούς λόγους κανονικά λέγεται «πολικό σέλας». Χώρες όπως η Ελλάδα είναι σπάνιο να δουν αυτό το φαινόμενο. Το 2003, περίπου την ίδια εποχή είχε εμφανιστεί πάλι το βόρειο σέλας στην Ελλάδα, ήταν αποτέλεσμα μιας σειράς ισχυρών εκρήξεων από τον ήλιο».
Οι έρευνες των Ελλήνων επιστημόνων
Ο κύριος Κοντογιάννης μεταξύ άλλων αναφέρθηκε και στις έρευνες των Ελλήνων επιστημόνων λέγοντας: «Όπως σε όλα τα επιστημονικά πεδία υπάρχουν Έλληνες επιστήμονες που δουλεύουν πάνω σε αυτά, υπάρχει μία αρκετά καλή παρουσία στο κομμάτι της διαστημικής έρευνας και της ηλιακής φυσικής. Υπάρχουν επιστήμονες στην Ελλάδα και στο πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά και επιστήμονες που εργάζονται στο εξωτερικό. Υπάρχει μία ελληνική κοινότητα επιστημόνων που συμμετέχουν σε προγράμματα ερευνών. Πολλοί από αυτούς ασχολούνται με την κατανόηση φαινομένων και άλλοι με την πρόγνωση».
Πώς δημιουργείται μία μαγνητική καταιγίδα
«Οι ηλιακές καταιγίδες είναι η επίδραση στη Γη και σε άλλα σώματα του ηλιακού συστήματος εκρηκτικών φαινομένων που προέρχονται από τον Ήλιο. Ο Ήλιος έχει μια σφαίρα επιρροής που καλύπτει ολόκληρο το ηλιακό σύστημα η οποία λέγεται ηλιόσφαιρα (και στα αγγλικά έχει επικρατήσει ο ελληνικός όρος heliosphere). Το ηλιακό σύστημα περιλαμβάνει πλανήτες, τους δορυφόρους τους, τη ζώνη των αστεροειδών και τη ζώνη Kuiper (Kuiper belt) η οποία εκτείνεται πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα και περιλαμβάνει και τον νάνο πλανήτη Πλούτωνα», είπε ο Μανώλης Γεωργούλης στο Newsbomb.gr σχετικά με τις ηλιακές καταιγίδες.
«Ο Ήλιος τροφοδοτεί την ηλιόσφαιρα συνεχώς με τον ηλιακό του άνεμο (solar wind) μια «πνοή» πλάσματος (δηλ. φορτισμένων σωματιδίων, κυρίως ηλεκτρονίων και πρωτονίων) και μαγνητικού πεδίου. Οι ηλιακές εκρήξεις αποτελούνται από τις λεγόμενες ηλιακές εκλάμψεις (solar flares) και τις εκτινάξεις στεμματικής μάζας (coronal mass ejections, CMEs) που εξακοντίζουν μεγάλα κομμάτια της υπέρθερμης και ισχυρά μαγνητισμένης ηλιακής ατμόσφαιρας (την ονομάζουμε στέμμα) προς την ηλιόσφαιρα. Οι ηλιακές εκρήξεις διαταράσσουν δραματικά τον ηλιακό άνεμο με επιπλέον πλάσμα και μαγνητικά πεδία αλλά και υψηλής ενέργειας ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που φτάνει ως τις ακτίνες Χ και γάμμα», συμπλήρωσε.
«Φτάνοντας αυτά τα τεράστια κύματα πλάσματος (κατά βάση δισεκατομμύρια τόνοι υλικού), μαγνητικών πεδίων και φωτονίων, στα μαγνητικά περιβλήματα των πλανητών (που λέγονται μαγνητόσφαιρες) όπως αυτό της Γης, τα συμπιέζουν, τα διαπερνούν εν μέρει με ηλιακά σωματίδια που παρεισφρέουν ως τους πόλους και ιονίζουν (δηλαδή ηλεκτρίζουν επιπλέον) την ανώτερη ατμόσφαιρα δημιουργώντας πολικό σέλας. Αυτό συνήθως περιορίζεται σε υψηλά γεωγραφικά (ή πλανητογραφικά γενικά) πλάτη, κοντά στους πόλους. Σε περιπτώσεις ισχυρών εκρήξεων, όμως, το σέλας φτάνει και χαμηλότερα. Ένα τέτοιο έντονο φαινόμενο είδαμε στις 5 Νοεμβρίου στη βόρεια Ελλάδα με το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα στο νυχτερινό ουρανό που αφορά κυρίως σε σέλας που εμφανίζεται σε σχετικά χαμηλά γεωγραφικά πλάτη», εξήγησε σχετικά με το φαινόμενο ο κύριος Γεωργούλης.
«Κατά τα φαινόμενα, αυτό που είδαμε στις 5 Νοεμβρίου προέρχεται από το συνονθύλευμα δύο ηλιακών εκρήξεων (εκλάμψεων και CMEs) που συνέβησαν στον Ήλιο στις 2 και 3 Νοεμβρίου, αντίστοιχα. Οι δύo CMEs διαδόθηκαν στην ηλιόσφαιρα με ταχύτητες περίπου 700 και 900 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, αντίστοιχα, δίνοντας μια ισχυρή καταιγίδα στη Γη (κατηγορίας G3, κατά μια κλίμακα που μεταβάλλεται από G1 [ασθενής] ως G5 [εξαιρετικά ισχυρή]). H δεύτερη, ταχύτερη CME φαίνεται να πρόλαβε την πρώτη ενισχύοντας τις συνέπειές της σε βαθμό που δεν ήταν αναμενόμενος», τόνισε.
Όσον αφορά τον κανόνα για τις ηλιακές καταιγίδες ο Μανώλης Κ. Γεωργούλης είπε: «Υπάρχει μόνο ένας κανόνας – και αυτός όχι απαράβατος – για το πότε συμβαίνουν μεγάλες ηλιακές εκρήξεις: στατιστικά είναι περισσότερες κατά το ηλιακό μέγιστο δραστηριότητας, τότε που οι ηλιακές κηλίδες είναι περισσότερες, η πηγή των ηλιακών εκρήξεων είναι κατά βάση συμπλέγματα ηλιακών κηλίδων. Μόνο μια μικρή μειοψηφία κηλίδων (περίπου 10%) θα δώσει αξιόλογες εκρήξεις. Αυτό το διάστημα μεταβαίνουμε προς το επόμενο ηλιακό μέγιστο δραστηριότητας, αυτό του λεγόμενου ηλιακού κύκλου 25. Οι ηλιακοί κύκλοι διαρκούν περί τα 11 χρόνια και έχουν μέγιστο και ελάχιστο. Μεγάλες ηλιακές εκρήξεις παίρνουμε κάποιες φορές πριν (όπως τώρα) αλλά και μετά το μέγιστο, που προσδιορίζεται χονδρικά στα επόμενα 1-2 χρόνια».
Μπορούμε να προβλέψουμε το «Βόρειο Σέλας»;
«Οι ηλιακές εκρήξεις είναι, όπως λέμε, στοχαστικά φαινόμενα, η εκδήλωσή τους δηλαδή είναι πιθανολογική, γιατί υπάρχουν αρκετά που δεν γνωρίζουμε ακόμα. Συνεπώς η πρόβλεψή τους γίνεται μόνο με πιθανότητες. Έχουμε κάνει αξιόλογη πρόοδο τα τελευταία 20 χρόνια, αλλά είμαστε ακόμα μακριά από ασφαλείς προβλέψεις», είπε ο κ. Μανώλης Γεωργούλης.
«Συνολικά η επίδραση της ηλιακής ατμοσφαιρικής δραστηριότητας (πλάσμα και μαγνητικό πεδίο) στην ηλιόσφαιρα έχει ονομαστεί διαστημικός καιρός. Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι μπορούμε να προβλέψουμε τον διαστημικό καιρό με την ακρίβεια που προβλέπουμε τον γήινο (μετεωρολογικό) καιρό. Κατά κάποιες εκτιμήσεις, ίσως είμαστε δεκαετίες μακριά από ένα τέτοιο επίτευγμα», συμπλήρωσε.
Μπορούμε να προστατευθούμε από το φαινόμενο;
«Δεν μπορούμε να αποφύγουμε τις συνέπειες μιας ηλιακής καταιγίδας. Μπορούμε μόνο να τις μετριάσουμε, γνωρίζοντας τι μας έρχεται. H χωρική έκταση των CMEs στην τροχιά της Γης είναι πολύ μεγαλύτερη από την ίδια τη Γη, που σαν πετραδάκι περνάει από μέσα τους. Η μεγαλύτερη προστασία της είναι η μαγνητόσφαιρα και η ατμόσφαιρά της. Εκτός ατμόσφαιρας (Διεθνής Διαστημικός Σταθμός, διαστημόπλοια κτλ.) η μόνη προστασία είναι η κάλυψη σε κλωβούς αποφυγής ηλεκτρομαγνητικής και σωματιδιακής ακτινοβολίας για το ανθρώπινο προσωπικό, και η κατάλληλη θωράκιση των οργάνων για τον εξοπλισμό», ανέφερε ο κ. Μανώλης Γεωργούλης.
«Μόνο η ασφαλής πρόγνωση του θυελλώδους διαστημικού καιρού μπορεί να επιφέρει αποτελεσματικό μετριασμό των συνεπειών του, που διαρκούν από ώρες μέχρι μερικές ημέρες», πρόσθεσε.
Η γιγάντια ηλιακή έκλαμψη του 1859
Την 1η Σεπτεμβρίου 1859 ο άνθρωπος παρατήρησε για πρώτη φορά συμπτωματικά μια γιγάντια ηλιακή έκλαμψη. «Αυτό έγινε κατά τη διάρκεια παρατήρησης ρουτίνας των ηλιακών κηλίδων από τον Άγγλο αστρονόμο Richard Carrington, λίγο έξω από το Λονδίνο. Τότε δεν γνωρίζαμε τίποτα για τις CMEs οι οποίες παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά το 1971. Εκείνη ήταν η εποχή του τηλέγραφου και σε περίπου 18 ώρες είδαμε τις συνέπειες της CME για την οποία δεν γνωρίζαμε, όταν οι τηλεγραφικές γραμμές ηλεκτρίστηκαν τόσο πολύ που οι συσκευές σε κάποια σημεία μπορούσαν να λειτουργήσουν χωρίς μπαταρίες! Σε μια καταγεγραμμένη περίπτωση στη Βοστώνη, όπου η μπαταρία ήταν συνδεδεμένη, ο τηλεγραφικός πάγκος άρπαξε φωτιά», ανέφερε ο κ. Μανώλης Γεωργούλης.
Και πρόσθεσε: «Το σέλας φαντάζομαι ότι θα ήταν ορατό και από την Ελλάδα τότε, αλλά δεν έχω υπόψη μου αναφορές. Υπάρχουν όμως ελληνικές αναφορές για σέλας το 1870, το 1938 και το 1940, μαζί με τη γνωστή περίπτωση του Οκτωβρίου – Νοεμβρίου 2003, όπου όπως και τώρα, το σέλας φωτογραφήθηκε και μάλιστα από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών στην Πεντέλη. Το 1940 (24 Μαρτίου, παραμονή της εθνικής εορτής) το Σέλας ενέπνευσε την αθηναϊκή φιλολογική κοινότητα, η οποία έγραφε για «θεϊκά πέπλα» πάνω από την Αθήνα».
Διαβάστε επίσης
Βόρειο Σέλας: Πότε θα ξαναδούμε το μαγευτικό φαινόμενο στην Ελλάδα - Πώς δημιουργείται
Βόρειο Σέλας: Ο Αριστοτέλης είχε καταγράψει το «αιματώδες» φαινόμενο σε έργο του!
Βόρειο Σέλας: Για να φάνηκε στη Θεσσαλονίκη, δείτε τι... έγινε στη Φινλανδία (εικόνες)