Μητσοτάκης: To Ελεύθερο Πανεπιστήμιο δεν αναιρεί το Δημόσιο

Τεράστιες αλλαγές στο χώρο της Εκπαίδευσης φέρνει η κυβέρνηση με το νέο νομοσχέδιο για την Παιδεία που παρουσιάστηκε χθες.  
13'

Ο πρωθυπουργός, στην εισαγωγική του τοποθέτηση στο υπουργικό συμβούλιο μίλησε για ιστορική μεταρρύθμιση στην Παιδεία, καθώς επιτέλους η Ελλάδα θα καταστεί τόπος προσέλκυσης ξένων φοιτητών, αλλά και πολλοί Έλληνες φοιτητές θα έχουν τη δυνατότητα να σπουδάσουν στη χώρα τους, ενώ απευθύνεται στην παγκόσμια ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα.

Επισήμανε πως τα Μη Κρατικά Πανεπιστήμια θα μπορούν να λειτουργούν ως παραρτήματα διεθνών πανεπιστημίων. Τα προγράμματα σπουδών θα εγκρίνονται με αυστηρά ακαδημαϊκά κριτήρια και οι κτηριακές υποδομές τους θα έχουν προϋποθέσεις. Σύμφωνα με τον ίδιο «Τα Μη Κρατικά Πανεπιστήμια έρχονται να διορθώσουν μια ιστορική ανορθογραφία», επισήμανε.

Η λειτουργία των παραρτημάτων θα γίνει υπό την αυστηρή επίβλεψη της εθνικής αρχής ανώτατης εκπαίδευσης η οποία θα θέσει τα κριτήρια αλλά και τις προϋποθέσεις λειτουργίας προκειμένου να διασφαλιστεί η ποιότητα των σπουδών που θα προσφέρουν. Όπως η δημιουργία ευρωπαϊκών προδιαγραφών campus αλλά υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικό προσωπικό.

Ξεκαθάρισε ότι παραμένει προτεραιότητα το δημόσιο πανεπιστήμιο το οποίο ενισχύεται ακόμα περισσότερο, ενώ με πρόσθετη χρηματοδότηση θα μπορεί να διευρύνει τις συνεργασίες με κορυφαία διεθνή πανεπιστημιακά ιδρύματα. Παράλληλα, πρόσθεσε, απελευθερώνεται από την κρατική γραφειοκρατία.

Με τον όρο «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» περιγράφεται η διπλή «απελευθέρωση» που επιδιώκουμε για το ελληνικό πανεπιστήμιο: Αφενός, η ενίσχυση και πρόσθετη αυτονομία των δημόσιων ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και αφετέρου η αποδέσμευση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από ένα αναχρονιστικό κρατικό μονοπώλιο.

Οι ενδιαφερόμενοι θα εγγράφονται με το απολυτήριο λυκείου ενώ σε ορισμένες σχολές υψηλής ζήτησης – όπως νομικές, ιατρικές – ίσως να παίζει ρόλο και η υψηλή βαθμολογία σε συγκεκριμένα μαθήματα.

Μεγάλο στοίχημα της ηγεσίας του υπουργείου παιδείας αποτελεί η ενίσχυση του δημόσιου πανεπιστημίου. Ήδη ανακοινώθηκε γενναία χρηματοδότηση από τον τακτικό προϋπολογισμό ύψους 128 εκ ευρώ ενισχυμένος κατά 11 εκατ. ευρώ σε σχέση με πέρυσι.

Ήδη, έντονο είναι το ενδιαφέρον από κορυφαία πανεπιστήμια του εξωτερικού για τη λειτουργία παραρτημάτων τους στην Ελλάδα από φημισμένα ιδρύματα των ΗΠΑ καθώς και δύο από την Κύπρο έχουν ήδη στρέψει το βλέμμα τους στην Ελληνική επικράτεια.

Σύμφωνα με πληροφορίες το πανεπιστήμιο της Λευκωσίας και το ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο της Κύπρου έχουν στόχο να δημιουργήσουν μη κρατικές ιατρικές σχολές σε συνεργασία με ιδιωτικά ιατρικά κέντρα της Ελλάδας.

Στόχος της Πολιτείας είναι να προσελκύσει ξένους φοιτητές, αλλά και αν το επιθυμούν να επαναπατριστούν περισσότεροι από 35.000 Έλληνες φοιτητές που σπουδάζουν στο εξωτερικό.

Το νομοσχέδιο με τίτλο «Ελεύθερο πανεπιστήμιο» αναμένεται να ψηφιστεί ως το τέλος Ιανουαρίου του 2024.

Ξεκαθάρισε ότι παραμένει προτεραιότητα το δημόσιο πανεπιστήμιο το οποίο ενισχύεται ακόμα περισσότερο, ενώ με πρόσθετη χρηματοδότηση θα μπορεί να διευρύνει τις συνεργασίες με κορυφαία διεθνή πανεπιστημιακά ιδρύματα. Παράλληλα, πρόσθεσε, απελευθερώνεται από την κρατική γραφειοκρατία.

Ο Κυρ. Μητσοτάκης αναφέρθηκε στην οικονομική διάσταση της πρωτοβουλίας, ότι θα βοηθήσει τις οικογένειες να σπουδάσουν τα παιδιά τους, ενώ θα ενισχύσει το ελληνικό ΑΕΠ. «Κάνουμε ένα θεμελιώδες βήμα για την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος και θα είναι ευκαιρία να δούμε στην πράξη ποιος είναι πραγματικά μεταρρυθμιστής και ποιος όχι», είπε.

Η νομική λογική της προτεινόμενης ρύθμισης

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η νομική προσέγγιση του θέματος από την πλευρά της κυβέρνησης η οποία έχει ως εξής:

Οι απαγορευτικές εκ πρώτης όψεως διατάξεις του Συντάγματος εισάγουν ρητή εξαίρεση από τον γενικό κανόνα της διάταξης του άρθρου 16 παρ.1 Σ., που καθιερώνει «την ελευθερία της τέχνης, της επιστήμης, της έρευνας και της διδασκαλίας». Και ως εξαιρετικές επιβάλλεται να ερμηνεύονται τελολογικά. Οι διατάξεις αυτές που καθιερώνουν το κρατικό μονοπώλιο στην ανώτατη εκπαίδευση αποτελούν παγκόσμιο νομικό κατάλοιπο καθώς σε καμία απολύτως προηγμένη χώρα δεν απαγορεύεται η ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων.

Η σωστή ερμηνευτική προσέγγιση των επίμαχων συνταγματικών διατάξεων επιβάλλεται να είναι, κατά πρώτον, εναρμονισμένη με το ενωσιακό δίκαιο και, κατά δεύτερον, τελολογική, να οδηγεί δηλαδή στην παραδοχή ότι η απαγόρευση που προβλέπεται από αυτές αφορά μόνο «τη σύσταση» σχολών από ιδιώτες και όχι την εγκατάσταση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων άλλης χώρας. Ομοίως νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου πρέπει να είναι σύμφωνα με το Σύνταγμα όσα πανεπιστήμια ιδρύονται αυτοτελώς στην Ελλάδα.

Μια διαφορετική ερμηνεία που θα επεξέτεινε το εύρος της απαγόρευσης και στην εγκατάσταση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα θα ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με τις θεμελιώδεις ελευθερίες της ευρωπαϊκής ένωσης, την ελεύθερη εγκατάσταση και την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, τις διατάξεις του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (ιδίως του άρθρου 14 «ελευθερία ίδρυσης ακαδημαϊκών ιδρυμάτων») αλλά και διατάξεις διεθνών συμβάσεων, τις οποίες έχει επικυρώσει η Ελλάδα, όπως της Γενικής Συμφωνίας για τις συναλλαγές στον τομέα των υπηρεσιών, που περιλαμβάνεται στο παράρτημα 1 B της Συμφωνίας για την ίδρυση του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου (General Agreement on Trade in Services – εφεξής «GATS»).

Το Σύνταγμα δεν είναι λοιπόν ένα απολιθωμένο σύνολο διατάξεων, η ερμηνεία των οποίων γίνεται με μια στατική προσέγγιση που ίσχυε πριν από 50 σχεδόν χρόνια, τη στιγμή μάλιστα κατά την οποία η ΕΕ προωθεί με ταχύτατους ρυθμούς την οικοδόμηση ενός ενιαίου ακαδημαϊκού χάρτη.

Οι συνταγματικές διατάξεις, όπως αυτές που μας απασχολούν, πρέπει να ερμηνεύονται με το νόημα που αποκτούν κατά τη συνδυαστική εφαρμογή τους με το ενωσιακό δίκαιο και τις διεθνείς συνθήκες τις οποίες έχει επικυρώσει η χώρα μας. Επομένως, καλούμαστε να ερμηνεύσουμε τις εθνικές διατάξεις υπό το πρίσμα του ενωσιακού δικαίου, επιδιώκοντας την εναρμονισμένη με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία των εθνικών κανόνων.

Θα πρέπει να σημειωθεί ακόμη, ότι η χώρα μας έχει στον πρόσφατο νόμο για την ανώτατη εκπαίδευση (ν.4957/2022) προβλέψει στο άρθρο 6 τη δυνατότητα ίδρυσης στην αλλοδαπή παραρτήματος ελληνικού πανεπιστημίου. Εάν η Ελλάδα επιτρέπει την ίδρυση παραρτημάτων των πανεπιστημίων της στην αλλοδαπή πώς μπορεί να αρνείται κατά παράβαση της αρχής της αμοιβαιότητας την εγκατάσταση στην Ελλάδα αλλοδαπών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων;

Αναλυτικά οι προϋποθέσεις εγκατάστασης των παραρτημάτων των ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα και τα οφέλη σύμφωνα με το υπουργείο Παιδείας

Θα υπάρχουν προϋποθέσεις σύμφωνα με τις οποίες θα γίνεται η εγκατάσταση των παραρτημάτων των ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα;

Μια σειρά προϋποθέσεων θα ρυθμίζει την αδειοδότηση των παραρτημάτων των ξένων πανεπιστημίων προκειμένου να επιτευχθεί η υψηλότερη δυνατή ποιότητα των παρεχόμενων εκπαιδευτικών υπηρεσιών και η βέλτιστη αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών οικονομικών και κοινωνικών αναγκών της χώρας. Η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘ.Α.Α.Ε.) θα είναι αρμόδια για τον έλεγχο των προϋποθέσεων εγκατάστασης και αδειοδότησης των ξένων παραρτημάτων, για την αξιολόγηση αυτών και την πιστοποίηση των προγραμμάτων σπουδών τους.

Για την αδειοδότηση παραρτήματος ξένου πανεπιστημίου θα πρέπει να αποτελείται από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας από τρεις τουλάχιστον πανεπιστημιακές σχολές. Επιπροσθέτως το παράρτημα του ξένου πανεπιστημίου θα πρέπει μεταξύ άλλων:

- να είναι αναγνωρισμένο στη χώρα από την οποία προέρχεται, πιστοποιημένο από την αντίστοιχη της ΕΘ.Α.Α.Ε. διαπιστευμένη Αρχή για την παροχή προγραμμάτων ανώτατης εκπαίδευσης και τη χορήγηση τίτλων σπουδών,
- τα επιμέρους προγράμματα σπουδών που οδηγούν στην απονομή τίτλων σπουδών θα πρέπει επίσης να έχουν πιστοποιηθεί από τη διαπιστευμένη Αρχή του κράτους προέλευσης,
- οι τίτλοι σπουδών που θα εκδίδονται στην Ελλάδα θα είναι οι ίδιοι με τους τίτλους σπουδών που θα είχαν χορηγηθεί εάν η εκπαίδευση των φοιτητών είχε πραγματοποιηθεί εξ ολοκλήρου στο κράτος προέλευσης του πανεπιστημίου,
- οι τίτλοι σπουδών που θα εκδίδονται στην Ελλάδα θα προσδίδουν τα ίδια ακαδημαϊκά και επαγγελματικά δικαιώματα με αυτά που ισχύουν στο κράτος προέλευσης,
- τα μέλη του διδακτικού και εκπαιδευτικού προσωπικού του να έχουν διδακτορικό τίτλο ενώ το ειδικό διδακτικό προσωπικό του δεν μπορεί να ξεπερνά σε ποσοστό το 20% του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού του,
- σε περίπτωση ανάκλησης για οποιοδήποτε λόγο της άδειας του παραρτήματος το μητρικό ίδρυμα θα είναι από κοινού υπεύθυνο με το παράρτημά του για την ολοκλήρωση των σπουδών των φοιτητών του τελευταίου και την απονομή σε αυτών τίτλων σπουδών,
- να διαθέτει άδεια εκπαιδευτηρίου σύμφωνα με τον Κτιριοδομικό Κανονισμό που ισχύει σήμερα, οι δε κτιριακές υποδομές του θα πρέπει να είναι αυτοτελείς, να διαθέτει βιβλιοθήκη, χώρους εργαστηρίων, αίθουσες πολυμέσων, επαρκή υλικοτεχνικό εξοπλισμό κοκ.,
- να διαθέτει οικονομική αξιοπιστία και ευρωστία, η οποία θα προκύπτει και από πενταετή οικονομοτεχνική μελέτη βιωσιμότητας, την οποία θα βεβαιώνει αξιόπιστη ελεγκτική-συμβουλευτική εταιρεία,
- να προσκομίζει εγγυητική επιστολή καλής εκτέλεσης αξιόχρεης τράπεζας ύψους 500.000 ευρώ για κάθε σχολή και να πληρώνει παράβολο ύψους 500.000 ευρώ για τη χορήγηση της άδειας λειτουργίας και εγκατάστασης.

Και τι θα κερδίσει επιτέλους η Ελλάδα από την εγκατάσταση των παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στο έδαφός της;

  • Πρώτον, θα προσελκύσει ένα μέρος της υπερχειλίζουσας παγκόσμιας ζήτησης για πανεπιστημιακές σπουδές σε άλλη χώρα από αυτή που κατοικεί ο ενδιαφερόμενος. Προηγμένες χώρες όπως, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΗΠΑ, η Ολλανδία, ο Καναδάς, η Γερμανία, η Δανία, η Ελβετία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Αυστραλία κ.λπ. προσελκύουν εκατοντάδες χιλιάδες αλλοδαπών φοιτητών στα πανεπιστήμιά τους. Πρόκειται για εξαγωγικές χώρες εκπαιδευτικών υπηρεσιών. Τέτοιες στην Ευρώπη είναι ακόμη η Ιρλανδία, η Νορβηγία, η Σουηδία, η Φινλανδία, η Τσεχία, η Εσθονία και η Λετονία και η Κύπρος. Σε όλες αυτές τις χώρες κατευθύνεται η παγκόσμια ζήτηση και ο ανταγωνισμός μεταξύ τους για την προσέλκυση φοιτητών είναι πολύ έντονος. Στον έντονο αυτό ανταγωνιστικό αγώνα έχουν μπει με αξιώσεις η Κίνα και η Ινδία. Στα πανεπιστήμια της Κύπρου φοιτούν 40.000 περίπου ξένοι φοιτητές ενώ ακόμη και στη γειτονική μας Βουλγαρία 15.000 περίπου ξένοι φοιτητές φοιτούν στα πανεπιστήμιά της.
  • Δεύτερον, θα καλυψει και την μεγάλη διαρκώς αυξανόμενη εγχώρια ζήτηση για πανεπιστημιακές σπουδές. Το έλλειμμα στην αγορά ανώτατης εκπαίδευσης καλύπτεται σε μεγάλο ποσοστό από τα πανεπιστήμια του εξωτερικού ή τα κολέγια. Στην περίπτωση των πανεπιστημίων του εξωτερικού οι επιπτώσεις για την ελληνική οικονομία, το δημογραφικό ζήτημα κ.λπ. είναι προφανείς. Ειδικότερα, σε πανεπιστήμια του εξωτερικού σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία φοιτούν περίπου 40.000 Έλληνες. Το κόστος για το ισοζύγιο πληρωμών της χώρας ανερχόταν περίπου σε 1 δισ. €. Η Ελλάδα των 10 εκ. κατοίκων έχει περισσότερους σε απόλυτο νούμερο και ως ποσοστό του πληθυσμού φοιτητές στο εξωτερικό από την Ισπανία (35.348) των 46 εκ κατοίκων, το Ηνωμένο Βασίλειο (33.109) των 66 εκ. κατοίκων, την Αυστρία (17.501) των 9 εκ. κατοίκων ή την Πορτογαλία (12.951) των 10 εκ. κατοίκων.

Εκτός από τις άμεσες αρνητικές επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία και στον προϋπολογισμό των οικογενειών των φοιτητών, η κατάσταση αυτή επηρεάζει αρνητικά και την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας. Στο μέτρο δηλαδή που οι απόφοιτοι των ξένων πανεπιστημίων παραμείνουν στο εξωτερικό η επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο, καινούργιες γνώσεις, ιδέες, τεχνολογίες θα παραμείνουν στις χώρες υποδοχής και δεν θα επιστρέψουν στην Ελλάδα.

Ερώτηση: Άλλες θετικές επιπτώσεις για τη χώρα θα υπάρξουν;

Είναι σίγουρο. Οι χώρες που μέχρι σήμερα έχουν αντιληφθεί τη σημασία της διεύρυνσης των διεθνών αγορών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, της εξαγωγής υπηρεσιών πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και την ενισχύουν, βελτιώνουν συνεχώς τους δείκτες της οικονομικής τους ανάπτυξης.

Τα άμεσα και ορατά όφελη για την οικονομία των χωρών αυτών προέρχεται κυρίως:

α) από τις δαπάνες διαβίωσης των ξένων φοιτητών στη χώρα υποδοχής
β) από τη δημιουργία χιλιάδων νέων θέσεων εργασίας, εκπαιδευτικού και διοικητικού προσωπικού, αλλά και πολλών ακόμη συναφών επιστημονικού-ερευνητικού χαρακτήρα επαγγελμάτων
γ) από την ανάπτυξη της αγοράς ακινήτων και συνακόλουθα της κατασκευαστικής αγοράς
δ) από τον εκπαιδευτικό τουρισμό των ίδιων των φοιτητών, καθώς και συγγενών και φίλων τους, που συνοδεύει σχεδόν πάντοτε την εξαγωγή υπηρεσιών πανεπιστημιακής εκπαίδευσης
ε) από τους φόρους που επιβάλλουν τα κράτη αυτά στο παραγόμενο εισόδημα και στις πάσης φύσεως συναφείς συναλλαγές
στ.) από την ανάσχεση σε μεγάλο βαθμό της τάσης εκπατρισμού των δικών τους νέων για προπτυχιακές ή μεταπτυχιακές σπουδές σε πανεπιστήμια του εξωτερικού με άμεσες επιπτώσεις στο ισοζύγιο πληρωμών τους
ζ) από τις επενδύσεις στην εκπαίδευση και στην έρευνα, οι οποίες σε πολλές χώρες συναγωνίζονται ή και ξεπερνούν τις επενδύσεις στη βιομηχανία, στις νέες τεχνολογίες, στην ενέργεια, στον τουρισμό κ.λπ.
η) από τον επαναπατρισμό Ελλήνων ακαδημαϊκών και επιστημόνων που θα έχουν την ευκαιρία να εργαστούν σε αξιοπρεπές πανεπιστημιακό περιβάλλον στη χώρα τους.

Μήπως όμως τα ξένα πανεπιστήμια οδηγήσουν σε υποβάθμιση τα δημόσια πανεπιστήμια της Ελλάδας;

Αντιθέτως, τα δημόσια πανεπιστήμια της Ελλάδας μόνο να κερδίσουν μπορούν. Το «επιχείρημα», ότι η λειτουργία μη κρατικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα μπορεί μεν να οδηγήσει σε οικονομική ανάπτυξη, σε σημαντική ανάσχεση του ρεύματος εξόδου Ελλήνων σε πανεπιστήμια του εξωτερικού και να καταστήσει την Ελλάδα διεθνή εκπαιδευτικό προορισμό αλλά θα υποβαθμίσει τα δημόσια πανεπιστήμια της Ελλάδας δεν ευσταθεί και δεν έχει συμβεί σε κανένα άλλο κράτος του κόσμου. Παντού η συνύπαρξη δημόσιων και μη κρατικών πανεπιστημίων ωφελεί και τα δημόσια και αμβλύνει σημαντικά τις ανισότητες και ενισχύει τον ανταγωνισμό. Σε πολλές χώρες άλλωστε η ίδρυση ή η περαιτέρω ανάπτυξη μη κρατικών πανεπιστημίων συνετέλεσε σημαντικά στην αύξηση τόσο της πρόσβασης των παιδιών των ασθενέστερων οικονομικά οικογενειών στην ανώτατη εκπαίδευση όσο και της κοινωνικής κινητικότητας.

Τα κολέγια που λειτουργούν σήμερα στην χώρα θίγονται από την εξέλιξη αυτή;

Τα κολέγια, είναι εκπαιδευτικοί φορείς μη τυπικής μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Λειτουργούν στην Ελλάδα βάσει συμφωνιών πιστοποίησης, επικύρωσης ή δικαιόχρησης που έχουν συνάψει με πανεπιστήμια του εξωτερικού. Οι τίτλοι σπουδών των συνεργαζόμενων ξένων πανεπιστημίων που χορηγούν τα κολέγια οδηγούν στην αναγνώριση μόνο επαγγελματικής ισοδυναμίας με τα πτυχία των ελληνικών πανεπιστημίων.

Στα κολέγια που συνεργάζονται με ξένα πανεπιστήμια και παρέχουν πτυχία που αναγνωρίζονται από το νόμο και οδηγούν σε επαγγελματική αναγνώριση έχει διοχετευτεί όλα αυτά τα χρόνια ένα σημαντικό μέρος της ζήτησης για σπουδές ανώτατης εκπαίδευσης. Σ΄αυτά φοιτούν σήμερα χιλιάδες Έλληνες σπουδαστές, οι οποίοι επιλέγουν ένα διαρκώς αυξανόμενο αριθμό ειδικοτήτων.

Το καθεστώς λειτουργίας των κολεγίων δεν μεταβάλλεται από την εισαγωγή του νέου θεσμικού πλαισίου, ούτε αποκλείεται κανένας υπό την προϋπόθεση ότι θα πληροί τις προϋποθέσεις που θα ισχύουν για τα μη κερδοσκοπικά παραρτήματα των ξένων πανεπιστημίων.