Επαναλειτουργεί ξανά το σπήλαιο των Πετραλώνων Χαλκιδικής - Η τεράστια σημασία του «Αρχανθρώπου»

Κοινό μυστικό στους κατοίκους των Πετραλώνων Χαλκιδικής ήταν επί δεκαετίες το γεγονός ότι, κοντά στο χωριό τους, στους πρόποδες του βουνού Κατσίκα, υπήρχε μια στενή τρύπα απ΄όπου ακούγονταν ήχος σαν νερό που τρέχει. Τελικά, τον Μάιο του 1959, δύο νέοι του χωριού κατέβηκαν με σχοινιά και ανακάλυψαν μια σπηλιά ενώ λίγο αργότερα, κάτοικοι άνοιξαν μια μικρή είσοδο απ΄ όπου μπορούσαν να μπαίνουν με ευκολία, κρατώντας φανάρια και κεριά για να φωτίσουν το απόλυτο σκοτάδι που κυριαρχούσε.

Όταν δε ανασύρθηκαν τα πρώτα απολιθώματα και ιδιαίτερα ένα σχεδόν άθικτο ανθρώπινο κρανίο, το σπήλαιο των Πετραλώνων, «φωτίστηκε» μετά από χιλιάδες χρόνια! Πλέον όμως, απολαμβάνει και ένα γενναίο λίφτινγκ που ολοκληρώθηκε πριν από λίγες μέρες αφού κράτησε κλειστές τις πύλες του σπηλαίου επί 5 χρόνια.

Επισκέψιμο για το κοινό είναι και πάλι, από τις 28 Φεβρουαρίου, το σπήλαιο Πετραλώνων ενώ την επίσημη έναρξη λειτουργίας του αναμένεται να κάνει σε λίγες μέρες η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Σημειώνεται ότι οι εργασίες ξεκίνησαν το 2019 στο πλαίσιο του έργου «Ανάδειξη του σπηλαίου Πετραλώνων και αναβάθμιση των υποδομών του», προϋπολογισμού περίπου ενός εκατομμυρίου ευρώ, ενταγμένο στο ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας - ΕΣΠΑ 2014-2020.

Το Αθηναϊκό/ Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων βρέθηκε στο σπήλαιο Πετραλώνων και ξεναγήθηκε στους αναμορφωμένους χώρους του από τον προϊστάμενο της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας Ανδρέα Ντάρλα.

«Το πρώτο βήμα στο σπήλαιο γίνεται πλέον με.. απολύμανση των παπουτσιών των επισκεπτών , πατώντας απλά σε ένα ειδικό πατάκι στην είσοδο» λέει ο κ.Ντάρλας ανοίγοντας τις θύρες του σπηλαίου που από τα μέσα της δεκαετίας του '70, προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες και αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης για την περιοχή. Λόγω όμως της μεγάλης επισκεψιμότητας, είχε υποστεί φθορές και ήταν αναγκαία η ανακαίνιση και αναβάθμισή του.

Κατά τη διάρκεια των εργασιών, ο διάδρομος διαπλατύνθηκε και σε μερικά σημεία διατηρήθηκαν, για ιστορικούς λόγους, οι ράγες πάνω στις οποίες κινούνταν το βαγονέτο που χρησιμοποιήθηκε κατά το παρελθόν για την διάνοιξη για την μεταφορά των φερτών. Μάλιστα, όπως λέει ο κ.Ντάρλας, στις εργασίες διαπλάτυνσης, δόθηκε η δυνατότητα να γίνει για πρώτη φορά και ανασκαφική τεκμηρίωση.

«Ο παλιός διάδρομος αφαιρέθηκε με γνώμονα πάντα την ασφάλεια των επισκεπτών αλλά και την ακεραιότητα του μνημείου και έγινε αλλαγή, σε κάποια σημεία της διαδρομής, που εκτείνεται τώρα στα 250 μέτρα» εξηγεί ο κ.Ντάρλας.

Με έκταση περίπου 10.000 τ.μ. αλλά προσβάσιμο στο 10% με 20%, το σπήλαιο Πετραλώνων εκτιμάται ότι σχηματίστηκε πριν από ένα και πλέον εκατομμύρια χρόνια και αποτέλεσε έναν χώρο όπου κατέφευγαν τροφοκυνηγοί αλλά και άγρια ζώα, λιοντάρια, αρκούδες και πολλές ύαινες, όπως μαρτυρά η πλειονότητα των απολιθωμάτων που βρέθηκαν. Εντυπωσιακή είναι η μεγάλη «σάλα» του, γνωστή ως «Σπήλαιο των κόκκινων πετρών» γιατί επικρατεί το κόκκινο από τα οξείδια του σιδήρου. Στο πλαίσιο των εργασιών, έγινε ειδική μέριμνα για τον φωτισμό, με πολλές ώρες δοκιμών και τοποθέτηση led.

«Τα σπήλαια είναι κόσμος του σκότους και γι΄αυτό επιμεληθήκαμε ιδιαίτερα τον φωτισμό που είναι ρυθμιζόμενος και δίνει την απαιτούμενη αίσθηση» αναφέρει ο κ.Ντάρλας προσθέτοντας ότι γίνεται καταγραφή της θερμοκρασίας και υγρασίας, στο εσωτερικό του σπηλαίου, σε πραγματικό χρόνο ενώ τοποθετήθηκε ενδοεπικοινωνία σε ορισμένα σημεία και κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης.

Το κρανίο των Πετραλώνων

Ένα μοναδικό σπάνιο εύρημα στο οποίο το Μουσείο Πετραλώνων οφείλει μεγάλη από τη φήμη του αλλά και την επισκεψιμότητα, είναι το ανθρώπινο κρανίο που βρέθηκε το 1960.

«Το κρανίο βρέθηκε κολλημένο σε ύψος, δεν ήταν δηλαδή στο δάπεδο και ήταν σε πάρα πολύ καλή κατάσταση. Το ζήτημα όμως είναι ότι βρέθηκε από κάτοικο της περιοχής ο οποίος το ξεκόλλησε και το έφερε στην επιφάνεια και στους επιστήμονες. Υπέδειξε βέβαια μεταγενέστερα το σημείο που το βρήκε αλλά σίγουρα είχαν χαθεί πολύτιμα τεκμήρια αφού η ανακάλυψή του δεν έγινε από ειδικούς που θα έδιναν περισσότερα επιστημονικά στοιχεία με βάση την ακριβή του θέση» ανέφερε ο κ.Ντάρλας υποδεικνύοντας την περιοχή που εκτιμάται ότι ήταν το κρανίο. «Η μοναδικότητά του», συνεχίζει, «έγκειται και στο γεγονός ότι ήταν σχεδόν άθικτο».

Όπως αναφέρεται στην έκδοση του 2007 του ΑΠΘ με τίτλο «Πετράλωνα, ένα σπήλαιο, μια προ…ιστορία» που υπογράφουν οι Ευαγγελία Τσουκαλά και Γιώργος Κουφός, το κρανίο των Πετραλώνων τοποθετείται στο είδος Homo heidelbergensis. Στο είδος αυτό τοποθετείται μια σειρά κρανίων που ουσιαστικά περιλαμβάνουν όλες τις μορφές, οι οποίες αποτελούν την μετάβαση από το Homo erectus στο Homo sapiens και που αναφέρονται ως αρχαϊκοί Homo sapiens.

Ο ανθρωπολόγος 'Αρης Πουλιανός, που ασχολήθηκε για πολλά χρόνια με το εύρημα, εκτίμησε ότι πρόκειται για τον αρχαιότερο Ευρωπαίο και τον ονόμασε «Αρχάνθρωπο». Η χρονολόγηση του κρανίου έγινε αντικείμενο διαμάχης και βρέθηκε στο επίκεντρο των πολυετών αγώνων για τη λειτουργία του σπηλαίου μεταξύ του αείμνηστου Πουλιανού και της Ανθρωπολογικής εταιρίας του και του ΥΠΠΟ. Συγκεκριμένα το 1981 ο ΕΟΤ παραχώρησε στην Ανθρωπολογική Εταιρία την λειτουργία του σπηλαίου αλλά όταν ο χώρος χαρακτηρίστηκε μετέπειτα αρχαιολογικός, έγινε διοικητική αποβολή και ο ΕΟΤ κατήγγειλε τη σύμβαση. Ακολούθησε σκληρή δικαστική διαμάχη που κατέληξε τον Απρίλιο του 2011 με την οριστική αποβολή του Πουλιανού από το σπήλαιο Πετραλώνων.

«Το ζήτημα είναι ότι το σπήλαιο είχε κατοικηθεί από ανθρώπους, κάτι που δεν έχει αμφισβητηθεί, αφού βρέθηκαν αποφάγια, εργαλεία και τα υποπροϊόντα της κατασκευής των λίθινων εργαλείων και αποτελεί αρχαιολογική θέση» ξεκαθαρίζει ο κ.Ντάρλας.

200.000 χρόνων η ηλικία του κρανίου

Τα πρώτα ευρήματα του σπηλαίου, από το 1960 μέχρι τα μέσα του '70 και φυσικά το περίφημο κρανίο, φυλάσσονται στο Moυσείo Γεωλογίας - Παλαιoντoλoγίας - Παλαιοανθρωπολογίας που διοικείται από πενταμελή επιστημονική επιτροπή και στεγάζεται στο ισόγειο του κτιρίου της Σχολής Θετικών Επιστημών του ΑΠΘ.

«Το κρανίο είναι ένα παλαιοντολογικό εύρημα, δεν είναι αρχαιολογικό. Οι αρχαιολόγοι ασχολούνται με τις πολιτιστικές εκδηλώσεις του ανθρώπου, εμείς ασχολούμαστε με τα κόκκαλα, με φυσική ανθρωπολογία» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η καθηγήτρια Παλαιοντολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και μέλος της διοίκησης του Μουσείου, Ευαγγελία Τσουκαλά.

Όπως εξηγεί, χρονολογικά το κρανίο έχει προσδιοριστεί στα 200.000 χρόνια, όμως δεν είναι η ηλικία του αλλά η κατάσταση της διατήρησής του που το κάνει να είναι μοναδικό στον πλανήτη. «Βρέθηκε ολόκληρο και ακόμη συνεχίζονται οι μελέτες και μέσα στο ενδοκρανιακό του αποτύπωμα» συμπληρώνει.

Όσο για την επαναλειτουργία του σπηλαίου αλλά και το επικείμενο άνοιγμα του Μουσείου Πετραλώνων που είχε κλείσει για εργασίες μαζί με το σπήλαιο, η κ.Τσουκαλά ανέφερε ότι γίνονται χωρίς την παρουσία του ΑΠΘ, κάτι που δεν θα έπρεπε να γίνει.

«Δεοντολογικά, εφόσον το ΑΠΘ πήγε πρώτο έπρεπε να κληθεί και να ζητηθεί η συνεργασία του» καταλήγει.