Ο «χάρτης» της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ελλάδα - H περιοχή με την πιο μολυσμένη ατμόσφαιρα
Με αφορμή την τελευταία έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σχετικά με την ποιότητα του αέρα σε παγκόσμιο που κατατάσσει την Ελλάδα στην 51η θέση της παγκόσμιας κατάταξης, ο Καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, Δημήτρης Μελάς μίλησε στο Newsbomb.gr για την εικόνα της ρύπανσης στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ελβετικού οργανισμού που ελέγχει την ποιότητα του αέρα με δεδομένα που αντλεί από περισσότερους από 30.000 σταθμούς παρακολούθησης σε όλο τον κόσμο, η Αθήνα συγκαταλέγεται στην πρώτη 20άδα από πλευράς μεγαλουπόλεων στον πιο καθαρό αέρα.
Όπως δείχνουν τα στοιχεία, η Αθήνα φέτος είναι 14η στη σχετική λίστα, με το Όκλαντ της Νέας Ζηλανδίας και τη Μελβούρνη στην Αυστραλία να κατέχουν τις πρώτες δύο θέσεις.
Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, φέτος τη θεωρητικά πιο μολυσμένη ατμόσφαιρα έχει η Πάτρα, όμως πρέπει να τονιστεί πως, με βάση την κλίμακα της IQAir, η ατμόσφαιρα κρίνεται «μέτρια» και όχι κακή. Η πιο καθαρή ατμόσφαιρα μετρήθηκε στα Χανιά για το 2024.
Ακόμη, τα στοιχεία δείχνουν πως για το 2023 η πιο μολυσμένη ατμόσφαιρα μετρήθηκε στο Ίλιον, ενώ η πιο καθαρή στον Άγιο Μάρκο Κέρκυρας.
Πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, πως οι σταθμοί υπάρχουν σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας και όχι σε κάθε νομό.
Σημειώνεται ότι το Πακιστάν έχει τη θλιβερή πρωτιά του πιο μολυσμένου αέρα για την περσινή χρονιά.
Αρνητική πρωτιά στην ατμοσφαιρική ρύπανση
Σύμφωνα με τον Δημήτρη Μελά, καθηγητή Φυσικής Περιβάλλοντος στο τμήμα Φυσικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο βασικός υπαίτιος για τις ιδιαίτερα υψηλές καταγραφές ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι η οικιακή θέρμανση αλλά και οι μετακινήσεις.
Μάλιστα ο Καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, μιλώντας για τη σωματιδιακή ρύπανση που πλήττει την ατμόσφαιρα της πόλης, ότι τα τελευταία δέκα χρόνια παραμείναμε στάσιμοι, η Αθήνα εμφανίζει χαμηλότερα ποσοστά ρύπανσης σε σχέση με τη Θεσσαλονίκη, ενώ είναι σημαντικό να σταματήσουμε την καύση βιομάζας ως πηγή θέρμανσης.
Οι υψηλές καταγραφές διοξειδίου του αζώτου στον ελληνικό αέρα χαρακτηρίζονται ως απολύτως αναμενόμενες από τον καθηγητή.
«Δεν είναι έκπληξη ότι η Ελλάδα βρίσκεται σχετικά ψηλά όσον αφορά την συγκέντρωση ατμοσφαιρικής ρύπανσης, διότι το 2020-2023 η χώρα καταδικάστηκε δύο φορές από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο για το θέμα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Την πρώτη καταδικάστηκε για την περίπτωση της Θεσσαλονίκης, γιατί υπάρχουν συστηματικές υπερβάσεις των ενωμένων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα της πόλης. Επιπλέον δεν παρουσιάσαμε ένα πειστικό σχέδιο ότι έχουμε προγραμματίσει να κάνουμε αυτά που χρειάζονται. Την δεύτερη φορά καταδικάστηκε για την περίπτωση της Αθήνας γιατί έχουμε υπερβάσεις στο διοξείδιο του Αζώτου», ανέφερε αρχικά ο Δημήτρης Μελάς στο Newsbomb.gr.
«Δεν προστατεύεται η υγεία των κατοίκων»
Ο Δημήτρης Μελάς αναφερόμενος στην καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την ποιότητα του αέρα στη Θεσσαλονίκη αλλά και την καταδίκη για τον αέρα της Αθήνας τα οποία έχουν ιδιαίτερα σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία όλων μας, είπε: «Είχαμε την περασμένη χρονιά δύο καταδίκες και αυτό είναι ένα στοιχείο που δείχνει ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα».
«Eίναι ένα πρόβλημα διαχρονικό και το οποίο είναι γνωστό εδώ και αρκετά χρόνια. Αν και υπάρχει μία σημαντική βελτίωση τις τελευταίες δύο δεκαετίες η κατάσταση δεν είναι αρκετά καλή ώστε να τηρούνται τα όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να προστατεύεται η υγεία των κατοίκων», πρόσθεσε.
«8.000 - 10.000 άτομα χάνουν πρόωρα τη ζωή τους λόγω υψηλών επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης»
Η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί παράγοντα για αύξηση παρουσίασης παθήσεων όπως το άσθμα και η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, ενώ σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος, το 2020 οδήγησε σε πάνω από 11.000 πρώιμους θανάτους στην Ελλάδα.
«Οι επιπτώσεις είναι σημαντικές σε επίπεδο απωλειών. Τα νούμερα είναι μεγαλύτερα από τον Covid-19. Έχουμε σταθερά απώλεια πολλών χιλιάδων ατόμων στην Ελλάδα. Υπολογίζεται ότι 8.000 - 10.000 άτομα χάνουν πρόωρα τη ζωή τους λόγω υψηλών επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τα νούμερα αυτά μας ανησυχούν», υπογράμμισε ο Δημήτρης Μελάς.
«Στην Αθήνα έχουμε υψηλές συγκεντρώσεις διοξειδίου του αζώτου. Εκπέμπεται σε μεγάλο βαθμό είτε πρωτογενώς είτε σχηματίζεται δευτερογενής ατμόσφαιρα από τις μεταφορές. Επιπλέον τον χειμώνα έχουμε σημαντική πηγή τις κεντρικές θερμάνσεις, όλες οι μηχανές εσωτερικής καύσης εκπέμπουν οξείδια του αζώτου είτε με τη μορφή διοξειδίου ή μονοξειδίου. Σε αυτό έχει συμβάλει η βιομηχανία αλλά και οι θαλάσσιες μεταφορές», κατέληξε.
Δάφνη Παρλιάρη: «Η κακή ποιότητα του αέρα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία»
Η διδακτόρισσα του ΠΜΣ Φυσικής Περιβάλλοντος ΑΠΘ κα Δάφνη Παρλιάρη μιλώντας στο Newsbomb.gr ανέφερε τις επιπτώσεις ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία. «Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στις σύγχρονες πόλεις είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση. Η κακή ποιότητα του αέρα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία καθώς επηρεάζει πολλαπλά τον οργανισμό. Η έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις ρύπων την ατμόσφαιρας (αιωρούμενα σωματίδια, οξείδια του αζώτου, όζον, κτλ) επιφέρει μεταξύ άλλων προβλήματα που σχετίζονται με το αναπνευστικό και το καρδιαγγειακό σύστημα, αυξημένες αλλεργίες και γενικότερες ευαισθησίες, νευρολογικές και ηπατικές νόσους, επιβαρύνει τη λειτουργία των πνευμόνων και επηρεάζει άμεσα την ψυχολογία. Αν η έκθεση είναι χρόνια, συσσωρευτικά μπορεί να οδηγήσει και σε αύξηση της θνησιμότητας. Οι ευπαθείς ομάδες όπως τα βρέφη, τα ηλικιωμένα άτομα, ο εργαζόμενος πληθυσμός σε εξωτερικούς χώρους, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο και θα πρέπει να προστατεύονται ακόμα περισσότερο.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι η ποιότητα αέρα συνυπάρχει με τις μετεωρολογικές συνθήκες. Επομένως το πρόβλημα είναι σύνθετο και θα πρέπει να μελετηθεί συνδυαστικά, πολύ περισσότερο όταν στοχεύουμε στη λήψη μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας», είπε αρχικά η Δάφνη Παρλιάρη.
Πώς μπορούμε να προστατευτούμε από την ατμοσφαιρική ρύπανση
Στην ερώτηση για το αν υπάρχει τρόπος να προστατευτούμε είπε: «Η προστασία από την ατμοσφαιρική ρύπανση περιλαμβάνει τόσο την ατομική ευθύνη, όσο -κυρίως- πρωτοβουλίες της κεντρικής και τοπικής διοίκησης.
Οι κάτοικοι περιοχών που υποφέρουν από την ατμοσφαιρική ρύπανση θα πρέπει να ενημερώνονται από αξιόπιστες πηγές, να χρησιμοποιούν μάσκες προστασίας και να μειώνουν την έκθεσή τους σε εξωτερικούς χώρους όταν λαμβάνουν χώρα επεισόδια αυξημένης ρύπανσης».
«Όμως ένα τόσο σύνθετο πρόβλημα είναι απαραίτητο να αντιμετωπίζεται σε μεγαλύτερη κλίμακα λήψης αποφάσεων, στα πλαίσια αναλυτικών Σχεδίων Δράσης για την Ποιότητα του Αέρα. Κάθε πόλη, κάθε περιοχή, έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (δημογραφικά, μετεωρολογικά, τοπογραφικά) τα οποία πρέπει να μελετηθούν εκτενώς. Οι πηγές ρύπανσης που συμβάλλουν στο πρόβλημα θα πρέπει να αναγνωριστούν και να αναλυθούν, όπως και το προφίλ και οι ανάγκες των κατοίκων».
«Έχοντας αυτά υπόψιν, κατόπιν προτείνονται μέτρα μείωσης της συγκέντρωσης των ρύπων και προστασίας του πληθυσμού, τα οποία κοστολογούνται και αξιολογούνται.
Πολύ σημαντικός παράγοντας είναι η σύνδεση μεταξύ της επιστημονικής/ερευνητικής κοινότητας, που παρέχει αξιόπιστες επιστημονικές πληροφορίες και μεθοδολογίες, και του τελικού χρήστη που είναι συνήθως οι αρμόδιοι δημόσιοι φορείς. Για αυτό το λόγο η Ευρωπαϊκή Ένωση, αναγνωρίζοντας τη σημασία του ζητήματος, ενθαρρύνει τη συνεργασία επιστημόνων και φορέων μέσω διαφόρων προγραμμάτων».
Τέλος, όσον αφορά τον αριθμό των ανθρώπων που πεθαίνουν πρόωρα ή πάσχουν από ασθένειες λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είπε: «Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 99% του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικεί σε περιοχές που ξεπερνούν τα όρια που θέτει ο ΠΟΥ σχετικά με τις ημερήσιες συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικών ρύπων. Επιστημονικές μελέτες εκτιμούν ότι σε παγκόσμιο επίπεδο οι ετήσιοι θάνατοι που σχετίζονται με την κακή και την πολύ κακή ποιότητα αέρα αγγίζουν ή και ξεπερνούν τα 9 εκατομμύρια. Οι περισσότεροι από αυτούς τους θανάτους οφείλονται στο όζον και τα λεπτά αιωρούμενα σωματίδια, και σχετίζονται κυρίως με καρδιαγγειακές νόσους όπως η ισχαιμική καρδιοπάθεια».
«Σε τοπικό επίπεδο, η Θεσσαλονίκη είναι μια από τις πιο επιβαρυμένες ευρωπαικές πόλεις όσον αφορά την ατμοσφαιρική ρύπανση. Τα επίπεδα των ΑΣ10 επί σειρά ετών ξεπερνούν τα όρια της ΕΕ με αποτέλεσμα η Ελλάδα να καταδικαστεί από το Ευρωπαικό Δικαστήριο το Μάρτιο του 2023. Σε σχετική επιστημονική δημοσίευση, έχει υπολογιστεί ότι σε ετήσια βάση, έχουμε 240 θανάτους εξαιτίας των συγκεντρώσεων ΑΣ10 και 170 εξαιτίας του όζοντος στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης.
Επιπλέον, η ρύπανση επιδεινώνει διάφορες υποκείμενες και χρόνιες νόσους, επιβαρύνοντας τον ανθρώπινο οργανισμό. Όταν αυτό συνδυαστεί με καιρικές συνθήκες που επιφέρουν επιπλέον δυσφορία, όπως οι καύσωνες, δημιουργεί ένα ντόμινο επιπτώσεων. Είναι επομένως φανερό ότι το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι εξαιρετικά σύνθετο και επείγον να αντιμετωπιστεί, με μέτρα που στοχεύουν τόσο στην ευημερία του πληθυσμού όσο και στη γενικότερη προστασία του περιβάλλοντος».
Oι επτά χώρες του πλανήτη με καθαρό αέρα
Σύμφωνα με έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, μόνο σε επτά χώρες του πλανήτη οι πολίτες αναπνέουν καθαρό αέρα. Σχεδόν όλες οι χώρες που συμμετέχουν στη μελέτη του διεθνούς οργανισμού, όπως αναφέρει η εφημερίδα Guardian, δεν πληρούν το όριο για την ποιότητα του αέρα, δηλαδή τα επιτρεπτά PM2,5 που είναι μικροσκοπικά επιβλαβή σωματίδια που αποβάλλονται από τα οχήματα και τη βιομηχανία και είναι πολύ πιο αυξημένα γεγονός που μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα υγείας.
Από τις 134 χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 51η θέση, μόνο επτά (Αυστραλία, Εσθονία, Φινλανδία, Γρενάδα (νησί της Καραϊβικής), Ισλανδία, Μαυρίκιος και Νέα Ζηλανδία) πληρούν τα επιτρεπτά όρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για τα μικροσκοπικά αιωρούμενα σωματίδια που αποβάλλονται από αυτοκίνητα, φορτηγά και βιομηχανικές μονάδες.
Μάλιστα η συντριπτική πλειονότητα των χωρών δεν πληρούν αυτά τα πρότυπα, σύμφωνα με την έκθεση της IQAir, ενός ελβετικού οργανισμού ποιότητας του αέρα που αντλεί δεδομένα από περισσότερους από 30.000 σταθμούς παρακολούθησης σε όλο τον κόσμο.
Αν και ο αέρας είναι πολύ πιο καθαρός απ' ό,τι ήταν το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα του περασμένου αιώνα, εξακολουθούν να υπάρχουν περιοχές όπου τα επίπεδα ρύπανσης είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία.
Η πιο μολυσμένη χώρα είναι το Πακιστάν με επιβλαβή επίπεδα αιωρούμενων σωματιδίων PM2,5 14 φορές υψηλότερα από τα πρότυπα του διεθνούς οργανισμού, σύμφωνα με την έκθεση IQAir. Ινδία, Τατζικιστάν και Μπουρκίνα Φάσο συγκαταλέγονται επίσης, στη «μαύρη λίστα» συμπληρώνοντας την πρώτη τετράδα.
Αλλά ακόμη και στις πλούσιες και ταχέως αναπτυσσόμενες χώρες, η οικονομική πρόοδος απειλεί την ποιότητα της ατμόσφαιρας. Ο Καναδάς, που θεωρείται ότι έχει τον πιο καθαρό αέρα στον δυτικό κόσμο, έγινε πέρυσι η χειρότερη χώρα από πλευράς ποιότητας αέρα εξαιτίας των πυρκαγιών που την κατέστρεψαν εκτοξεύοντας τοξικά σωματίδια σε όλη τη χώρα ακόμη και στις ΗΠΑ.
Στο μεταξύ, η Κίνα, αν και είχε καταφέρει να βελτιώσει την ποιότητα του αέρα της με αφορμή την πανδημία της νόσου Covid-19 και τα lockdown, είδε και πάλι πέρυσι να αυξάνονται τα επιβλαβή επίπεδα αιωρούμενων σωματιδίων κατά 6,5% μετά την ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας.
«Δυστυχώς η κατάσταση πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο», δήλωσε η Glory Dolphin Hammes, διευθύνουσα σύμβουλος της IQAir στη Βόρεια Αμερική.
«Η επιστήμη είναι αρκετά ξεκάθαρη σχετικά με τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και όμως είμαστε τόσο συνηθισμένοι να αναπνέουμε υψηλά επίπεδα τοξικού αέρα... Δεν κάνουμε προσαρμογές αρκετά γρήγορα», τόνισε.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση σκοτώνει περισσότερους απ' ό,τι το AIDS και η ελονοσία μαζί
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ατμοσφαιρική ρύπανση υπολογίζεται ότι σκοτώνει περίπου 7 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο, περισσότερους απ' ό,τι το AIDS και η ελονοσία μαζί, και αυτό το βάρος γίνεται περισσότερο αισθητό στις αναπτυσσόμενες χώρες που βασίζονται σε ιδιαίτερα τοξικά καύσιμα για θέρμανση, ρεύμα και μαγείρεμα σε εσωτερικούς χώρους.
Η πιο μολυσμένη αστική περιοχή στον κόσμο πέρυσι ήταν το Μπεγκουσαράι στην Ινδία, σύμφωνα με την έκτη ετήσια έκθεση της IQAir, με την μεγαλύτερη δημοκρατία να φιλοξενεί τις τέσσερις πιο τοξικές πόλεις στον πλανήτη.
Ωστόσο, μεγάλο μέρος στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ιδιαίτερα στις χώρες της Αφρικής, δεν διαθέτει αξιόπιστες μετρήσεις ποιότητας του αέρα.
Έρευνα που δόθηκε στη δημοσιότητα από Αμερικανούς επιστήμονες τον περασμένο μήνα διαπίστωσε ότι δεν υπάρχει ασφαλές επίπεδο επιβλαβών αιωρούμενων σωματιδίων PM2,5.
Άτομα που εκτίθενται σε μικρότερα επίπεδα από αυτά που θεωρούνται οριακά για τον ΠΟΥ, συνδέονται με την αύξηση των νοσηλειών για παθήσεις όπως καρδιακές παθήσεις και άσθμα.
Η Glory Dolphin Hammes εκτιμά ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να δράσουν άμεσα για να καταστήσουν τις πόλεις τους λιγότερο εξαρτημένες από τα αυτοκίνητα και να τροποποιήσουν τις δασικές πρακτικές για να περιορίσουν τον αντίκτυπο του καπνού από τις φωτιές, κυρίως όμως να υιοθετήσουν γρηγορότερα την καθαρή ενέργεια αντί των ορυκτών καυσίμων.
«Μοιραζόμαστε τον ατμοσφαιρικό ''φάκελο'' με όλους τους άλλους στον κόσμο και πρέπει να βεβαιωθούμε ότι δεν κάνουμε πράγματα που βλάπτουν άλλους», είπε η διευθύνουσα σύμβουλος της IQAir στη Βόρεια Αμερική.
Από την πλευρά του, ο Aidan Farrow, υψηλόβαθμος επιστήμονας για την ποιότητα του αέρα στη Greenpeace International, δήλωσε επίσης ότι απαιτείται καλύτερη παρακολούθηση της ποιότητας του αέρα.
Διαβάστε επίσης
ΠΟΥ: H ατμοσφαιρική ρύπανση μαστίζει τον πλανήτη - Καθαρός αέρας μόνο σε επτά χώρες
Η ατμοσφαιρική ρύπανση σκοτώνει 1 εκατομμύριο ανθρώπους παγκοσμίως κάθε χρόνο
Θεσσαλονίκη: Έριχνε μπάζα σε δάσος για 13 χρόνια με την ανοχή λειτουργού δημοτικής υπηρεσίας