Η τραγωδία της Αργεντινής
Του Θεόδωρου Κατσανέβα
Η τραγωδία της Αργεντινής που από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 συνδέθηκε με τη ζώνη του δολάριου και κατέρρευσε σταδιακά μέχρις ότου αποδεσμευτεί απ’ αυτήν τον Ιανουάριο του 2002, όταν δεν αποσωσιωπείται, διαστρεβλώνεται ή και αλλοιώνεται εξωφρενικά από το κυρίαρχο πολιτικοδημοσιογραφικό σύστημα. Κατά πως βολεύει, το άσπρο γίνεται μαύρο και το αντίθετο. Αλλοιώνονται ανενδοίαστα αυτά τα ίδια τα γεγονότα. Ημιμαθείς ή κατευθυνόμενοι τηλεοπτικοί αστέρες «αφηγούνται» στο ζαλισμένο πλήθος της δημοκρατίας του θεατή (κατά Τσόμσκι και Λίπμαν) τη δική τους εκδοχή της τραγωδίας. Στη φανταστική ιστορία που περιγράφουν, τα γεγονότα με την κορύφωση της φτώχειας, τις κοινωνικές συγκρούσεις με τα πολύνεκρα θύματα, τις πορείες με τις κατσαρόλες που χτυπούσαν οι νοικοκυρές, συνέβησαν μετά την αποδέσμευση του πέσος από το δολάριο και τη στάση πληρωμών, ή πτώχευση όπως βολεύει να την αποκαλούν. Στην πραγματικότητα, η κορύφωση των γεγονότων αυτών, όπως και η πραγματική πτώχευση της χώρας, είχε ήδη συντελεστεί αρκετά πριν από τη στάση πληρωμών και την αποσύνδεση του πέσος από το δολάριο τον Ιανουάριο του 2001.
Όταν ο σημερινός αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, σε παρέμβασή του στο ελληνικό Κοινοβούλιο στις 7/9/2012 ανέφερε ότι, «μακάρι να είχαμε γίνει Αργεντινή», το κυβερνών κόμμα με επίσημη ανακοίνωσή του έσπευσε να τον «κατακεραυνώσει» αναφέροντας ότι «ο αντίστοιχος “Τσίπρας” στην Αργεντινή εγκατέλειψε τη χώρα του με ελικόπτερο». Προφανώς οι υπεύθυνοι για την ανακοίνωση αυτή, είναι είτε ασυγχώρητα αδιάβαστοι, ή σκόπιμα διαστρεβλώνουν τα πραγματικά γεγονότα της αργεντίνικης τραγωδίας που προσομοιάζει τόσο πολύ με την ελληνική τραγωδία.
Στην πραγματικότητα, στην Αργεντινή εκείνος που δραπέτευσε με ελικόπτερο στις 21/12/2001 ήταν ο αντίστοιχος Σαμαράς, κάτι το οποίο εμείς προσωπικά απευχόμαστε. Δύο μέρες πριν είχε εξαφανιστεί ο τότε Υπουργός Οικονομικών, ο μισητός σήμερα από τους Αργεντίνους Ντομίγκο Καβάγιο, δηλ. ο αντίστοιχος Στουρνάρας και Παπακωσταντίνου μαζί. Κανένας νουνεχής άνθρωπος, δεν επιθυμεί να φτάσουμε ως εκεί. Γιατί αυτό θα είναι πολύ-πολύ επώδυνο όχι μόνο για τους κυβερνώντες αλλά κυρίως για το λαό. Η βίαιη επιβολή ενός καθεστώτος ακραίας φτώχειας και δυστυχίας, είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει τη χώρα μας σε παρόμοιες καταστάσεις συγκρούσεων με εκατοντάδες νεκρούς. Αλλά ας δούμε συνοπτικά την ιστορία της Αργεντίνικης τραγωδίας που μοιάζει με θρίλερ από το οποίο οφείλουμε να διδαχθούμε.
Η Αργεντινή βίωσε μια δύσκολη οικονομική περίοδο με πολύ υψηλό πληθωρισμό στη δεκαετία του 1980. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 , ο τότε πρόεδρος Κάρλος Μένεμ με τον υπερυπουργό Οικονομικών Ντομίνγκο Καβάλο, συνδέουν το νόμισμα της χώρας με τη ζώνη του δολαρίου, καθορίζοντας τη συναλλαγματική του ισοτιμία σε ένα πέσος προς ένα δολάριο. Η απόφαση υποστηρίζεται θερμά από το ΔΝΤ, με το σκεπτικό ότι θα εξαφανίσει το πληθωρισμό και θα βοηθήσει την ανάπτυξη. Αρχικά, η κατάσταση της οικονομίας βελτιώνεται με κυρίαρχο στοιχείο τη συναλλαγματική σταθερότητα και τη συγκράτηση του πληθωρισμού. Όμως, η σύνδεση του πέσος με το σκληρό δολάριο, σε συνδυασμό με την επικρατούσα κρατική διαφθορά και κυβερνητική κακοδιαχείριση, βυθίζουν την οικονομία στην ύφεση. Μετά τη μεξικανική κρίση του 1995, η κατάσταση της οικονομίας της Αργεντινής χειροτερεύει. Για να χρηματοδοτηθεί από τις αγορές, υποχρεώνεται να καταβάλλει επιτόκια που φθάνουν το 20%. Τα ελλείμματα του δημοσίου και του ισοζυγίου πληρωμών διογκώνονται και η διεθνής ανταγωνιστικότητά της συρρικνώνεται δραματικά. Την ίδια ώρα, γειτονικές χώρες και κυρίως η Βραζιλία, έχοντας ως όπλο τα υποτιμημένα νομίσματά τους, σημειώνουν πολύ καλύτερες οικονομικές επιδόσεις. Με το δημόσιο χρέος της Αργεντινής να φτάνει στα 150 δις δολάρια, την ύφεση, τη φτώχεια και την ανεργία να καλπάζουν, το ΔΝΤ παρέχει δάνειο 10 δις. με όρους Μνημονικής λιτότητας.
Τον Ιούνιο του 2000, μια γενική απεργία 30 ημερών παραλύει τη χώρα. Το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και η Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, ένας τρισυπόστατος φορέας αντίστοιχος της δικής μας Τρόικας, επιβάλλει στα μέτρα της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας, ένα δεσμευτικό «σχέδιο διάσωσης», με αποκρατικοποιήσεις, απολύσεις στο δημόσιο, περικοπές σε μισθούς, συντάξεις, κοινωνικές παροχές και απελευθέρωση των εργασιακών σχέσεων. Η κυβέρνηση ακολουθεί πιστά τη νεοφιλελεύθερη συνταγή. Ακολουθούν κοινωνικές συγκρούσεις με επακόλουθο τα πρώτα θύματα. Με τις αντιδράσεις να πολλαπλασιάζονται, η Τρόικα παρέχει νέο δάνειο ύψους 39,7 δις δολαρίων το οποίο επίσης παρουσιάζεται ως η σωτηρία της χώρας. Το Μάρτιο του 2001, ο Ντομίγκο Καβάγιο που επανέρχεται στη θέση του Υπουργού Οικονομικών υπό τις ευλογίες του ΔΝΤ, προωθεί μια νέα σειρά σκληρών μέτρων λιτότητας, με συνέπεια το κλείσιμο εκατοντάδων επιχειρήσεων και την επιτάχυνση της ύφεσης. Ακολουθεί και νέα κοινωνική αναταραχή που κορυφώνεται με τη γενική απεργία της 20ης Ιουλίου 2001. Οι οίκοι Standard and Poor’s και Moody’s, κάνουν λόγο για τεχνητή στάση πληρωμών και για νέες απαραίτητες θυσίες του λαού.
Λόγω της μαζικής φυγής καταθέσεων από τις τράπεζες, η κυβέρνηση τις μπλοκάρει και επιτρέπει την ανάληψη μόνο μικροποσών, εφαρμόζοντας το επιλεγόμενο corralito. Την ίδια περίοδο, τα δημοσιονομικά έσοδα καταρρέουν προκαλώντας παράλυση της οικονομίας, βαθιά ύφεση και ελλείψεις βασικών αγαθών πρώτης ανάγκης. Η Αργεντινή, μια χώρα με τεράστια γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγική δυναμική, αδυνατεί να θρέψει τους πολίτες της. Ο οίκος Fitch την υποβιβάζει σε καθεστώς χρεοκοπίας. Το ΔΝΤ ανακοινώνει ότι δε θα καταβάλλει τη δόση του δανείου του 1,26 δις δολαρίων εκείνης της περιόδου.
Ακολουθούν και νέες ταραχές και στις 12 Δεκεμβρίου 2001 κηρύσσεται γενική απεργία με απολογισμό τρεις νεκρούς και 378 τραυματίες. Όλη η χώρα βρίσκεται στους δρόμους με εμπροσθοφυλακή το «κίνημα της κατσαρόλας». Επιστρατεύεται σκληρή αστυνομική βία με θλιβερό αποτέλεσμα, 35 νεκρούς, χιλιάδες τραυματίες και 4.500 συλλήψεις. Στις 19/12/2012 ο Υπουργός Οικονομικών, Ντομίγκο Καβάγιο εξαφανίζεται. Δυο μέρες μετά, στις 21/12/2012, ο Πρόεδρος Ντε Λα Ρούα με τη γυναίκα του, δραπετεύουν με ελικόπτερο.
Τη διακυβέρνηση αναλαμβάνει Α. Ροντρίγκεζ Σάα, που δηλώνει ότι δε θα πληρώσει “ούτε ένα σεντ από το χρέος”. Επτά μέρες μετά υποχρεώνεται να παραιτηθεί. Τον διαδέχεται ο Ε. Ντουάλτε που τον Ιανουάριο του 2002 αποδεσμεύει το πέσος από το δολάριο και το υποτιμά κατά 55%. Η Τρόικα πιέζει σκληρά και δίνει διορία ενός μόλις έτους στην κυβέρνηση για να ξεπληρώσει τα χρέη της. Στη χώρα επικρατεί κοινωνική αναταραχή. Το Μάιο του 2003 Πρόεδος ανακηρύσσεται τελικά ο Νέστορ Κίρστνερ, ύστερα από εκλογές με αντίπαλό του τον πρώην Πρόεδρο Κάρλος Μένεμ που είχε θεσπίσει τη σύνδεση του πέσος με το δολάριο.
Στη συνέχεια η Τρόικα πιέζει όλο και περισσότερο, αλλά ο Κίρστνερ και ο άξιος νέος Υπουργός Οικονομικών του Ρομπέρτο Λαβάνια, ακολουθούν μια διαφορετική πολιτική. Αυξάνουν τους κατώτερους μισθούς και τις συντάξεις κατά 40-50% και παίρνουν επιπλέον μέτρα για την ενίσχυση της εσωτερικής κατανάλωσης. Ο Κίρτνερ διαπραγματεύεται την αποπληρωμή των χρεών, με προϋπόθεση το κούρεμα ενός μέρους τους και τελικά αποσπά τη συναίνεση των 2/3 των διεθνών πιστωτών. Ακολουθεί μια σταθερή και αποφασιστική στάση κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Προσφέρεται να αποπληρώσει τα οφειλόμενα, με διαγραφή του 70-75%. Οι δανειστές εξοργίστηκαν. Ανταπάντησε λέγοντας πως αυτή είναι η τελική προσφορά. Ή θα τη δέχονταν ή θα έχαναν την ευκαιρία να πάρουν πίσω τα χρήματά τους. Επισήμανε ότι δεν πρόκειται να φορολογήσει άλλο τους ήδη εξαθλιωμένους συμπατριώτες του και κάλεσε τους δανειστές να επισκεφτούν τη χώρα ώστε να «δουν από κοντά τι σημαίνει φτώχια». Αντιμέτωπη με την αποφασιστικότητα του Κίρσντνερ, η πλειονότητα των δανειστών, αποδέχτηκε τους όρους του, τους οποίους και η μετέπειτα κυβέρνηση της Αργεντινής τήρησε στο ακέραιο.
Σήμερα, δέκα χρόνια μετά τη δραπέτευση του Ντε Λα Ρούα με ελικόπτερο το 2001, η Αργεντινή, χωρίς φυσικά να έχει λύσει όλα της τα προβλήματα, βρίσκεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση. Ανέκτησε την ανταγωνιστικότητά της με το υποτιμημένο πέσο, ανέστρεψε την ύφεση, οι επενδύσεις τριπλασιάστηκαν, δημιουργήθηκαν 3 εκ, νέες θέσεις εργασίας, η εσωτερική κατανάλωση αυξήθηκε σημαντικά, η οικονομία της καλπάζει σε επίπεδα του 9-10% ετησίως ξεπερνώντας το ρυθμό ανάπτυξης της γειτονικής Βραζιλίας ( βλ. σχετικό διάγραμμα ). Τα ελλείμματα συρρικνώθηκαν θεαματικά, οι μισθοί και οι συντάξει αυξήθηκαν σημαντικά, τα επίπεδα της φτώχειας μειώθηκαν κατά 50%, η ανεργία έπεσε στο 7% και ο επίσημος πληθωρικός στο 10%. (Ο ανεπίσημος πληθωρισμός λέγεται ότι ανέρχεται σε επίπεδα της τάξης του 15-20%). Η χώρα συμμετέχει ενεργά στη διεθνή οικονομική ζωή, με τις εξαγωγές των προϊόντων της να αυξάνονται διαχρονικά. Η ισοτιμία του εθνικού της νομίσματος σήμερα ανέρχεται στο λογικό ύψος των 100 πέσος προς 1 δολάριο, γεγονός που επιτρέπει ισχυρή ανταγωνιστικότητα της οικονομίας με ικανοποιητική σχετικά συναλλαγματική σταθερότητα
Σήμερα, ο Νέστορ Κίρστνερ που έφυγε από τη ζωή στις 27/10/20010, λατρεύεται σαν ήρωας και η σύζυγός του Κριστίνα Φερνάντες Κίρστνερ που τον είχε διαδεχτεί στην προεδρία ύστερα από τις εκλογές στις 28/10/2008, κατέβαλλε στους διεθνείς πιστωτές της το τελευταίο ποσό των συμφωνηθέντων χρεών ύψους μόλις 2,5 δισ. δολαρίων πρόσφατα στις 29 Ιουλίου 2012. Η ανατρεπτική, στιβαρή και αποτελεσματική αυτή κυβερνητική πολιτική, με επίκεντρο την αποδέσμευση του πέσος από το σκληρό δολάριο που έπληττε την ανταγωνιστικότητα της Αργεντινής, εκτός από τη ριζική βελτίωση της οικονομικής πραγματικότητας της χώρας, χάρισε στους πολίτες της, όπως οι ίδιοι το αναγνωρίζουν, ένα υπέρτατο αγαθό που συμποσούται σε τρεις λέξεις : «ελπίδα, αξιοπρέπεια, εργασία»[1].
Το γενικό συμπέρασμα που βγαίνει από το Αργεντίνικη τραγωδία, είναι τελικά ότι, αν και η ιστορία επαναλαμβάνεται, οι υπέρτατοι διαχειριστές της δε φαίνεται να μαθαίνουν από τα διδάγματά της. Αυτή η ιστορία της Αργεντινής, ανέφερε χαρακτηριστικά ο Νομπελίστας Τζόζεφ Στίγκλιτζ, «ταιριάζει γάντι στην περίπτωση της Ελλάδας». Η ιστορία του νεοφιλελευθερισμού της σχολής του Σικάγου του Μίλτον Φρίντμαν, όπου εφαρμόστηκε ιδιαίτερα στην ακραία μορφή του, απέτυχε παταγωδώς. Η καταστροφική εφαρμογή του στη Χιλή του Πινοσέτ, στο Μεξικό, στην Ισλανδία, στην Αργεντινή και όχι μόνο, προδικάζουν την ανάλογη τύχη του στην Ελλάδα. Η οποία μάλιστα βαρύνεται με πολύ μεγαλύτερα χρέη απ’ αυτά της Αργεντινής. Χρέη που διογκώνονται σπειροειδώς λόγω των υψηλών επιτοκίων, της ακραίας λιτότητας και της συρρικνούμενης ανταγωνιστικότητας υπό το βάρος του σκληρού ευρώ.
Αναγκαίο είναι σήμερα όσο ποτέ άλλοτε να διδαχτούμε από τα διδάγματα της ιστορίας ειδικότερα απ’ αυτό της Αργεντινής. Να οπλιστούμε με το κατάλληλο αποτελεσματικό σχέδιο δράσης για το μέλλον. Να ακολουθήσουμε μια μελετημένη νεοκεϋνσιανή πολιτική που συνδυάζει την έμφαση στην ανάπτυξη και την απασχόληση, με τον κατά περίπτωση περιορισμό των κρατικών δαπανών, με εφαρμογή προϋπολογισμών μηδενικής βάσης κόστους-οφέλους. Να περιορίσουμε την άκοπη και ληξιπρόθεσμη ευημερία, να καταναλώνουμε όσα παράγουμε, να στηριχθούμε στην εγχώρια παραγωγή και στην αυτοδύναμη ανάπτυξη. Να διασφαλίσουμε, κατά το δυνατόν, αποτελεσματικές για τη χώρα μας ισχυρές διεθνείς συμμαχίες. Να κερδίσουμε την εθνική μας αξιοπρέπεια, το δικαίωμα στην εργασία, στην ανάπτυξη και τη διασφάλιση του κοινωνικού κράτους. Και πάνω απ’ όλα, να τολμήσουμε να βγούμε από το ευρώ που μας σκοτώνει. Γιατί δεν μπορεί να διασχίσουμε τον ωκεανό χωρίς να απομακρυνθούμε από την ακτή.
[1] Βλ. το συγκλονιστικό τηλεοπτικό ρεπορτάζ του Γιώργου Αυγερόπουλου στη ΝΕΤ με τίτλο το πείραμα της Αργεντινής
Διαβάστε επίσης: