Οι Παναγίες της Πάτμου
Η ευλάβεια, ο σεβασμός, η εμπιστοσύνη, η αφοσίωση και η καθημερινή αναφορά στο Πρόσωπο της υπερευλογημένης και υπερδεδοξασμένης Μαρίας, Μητέρας του Χριστού μας και του, «κατά υιοθεσίαν», Ιωάννη του Θεολόγου και Ευαγγελιστή, εκδηλώνονται πάντοτε με μια ιδιαίτερη και μοναδική σχέση.
«Παναγιά μου», «Αγιά Σώζουσά μου», «Ζωοποιή μου» και λοιπές προσφωνήσεις, στη χαρά μας, στη λύπη μας, στον πόνο μας, στο ξενιτεμό μας, στο μισεμό μας, πάνω στο κρεβατάκι του μωρού μας, στο ξεκίνημα των μελών της οικογένειας («η Παναγιά μαζί σου») για το Σχολείο, για τη δουλειά, για κάθε δραστηριότητά μας.
Οι μανάδες μας και γενικά οι νοικοκυράδες μας, εξακολουθούν να ανάβουν το καντήλι και να θυμιάζουν το σπιτικό τους, το δρόμο τους, τον ουρανό, τη θάλασσα, τη νησί τους, παρακαλώντας την Παναγιά να φυλάει το φαντάρο της, το ναυτικό της, το φοιτητή της, τη φοιτήτριά της «κι΄όλο τον κόσμο»!
ρανή απόδειξη αυτής της υπέρμετρης αγάπης των Πατμίων προς την Παναγία, αποτελεί η ύπαρξη πολλών Ιερών Μονών και Ιερών Ναών προς τιμήν της.
Με την ευκαιρία των εορτών της Κοιμήσεως της Παναγίας (15 Αυγούστου) και των Γενεθλίων της (8 Σεπτεμβρίου), καταγράψαμε απλά όλους αυτούς τους Ιερούς Χώρους τους οποίους και παραθέτουμε αλφαβητικά, με την ελπίδα ότι θα υπάρξει συνέχεια και συνδρομή στην προσπάθεια αυτή, ώστε να γνωρίσουμε όλοι μας την ιστορία κάθε Εκκλησιάς μας (ευχής έργο θα είναι αν όσοι και όσες γνωρίζουν στοιχεία για τον οποιοδήποτε Ναό, να μας τα καταθέσουν για να καταγραφούν και να αξιοποιηθούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο).
Α.- Ιερές Μονές
Στο Νησί υπάρχουν τρεις Γυναικείες Ιερές Μονές προς τιμή της Παναγίας μας.
1. Η Ιερά Μονή «΄Αγια των Αγίων», δυτικά της Χώρας. Ιδρύθηκε το 1579. Τρισυπόστατος Ναός. Ο κεντρικός Ναΐσκος είναι αφιερωμένος στα «Εισόδια της Θεοτόκου» και πανηγυρίζει στις 21 Νοεμβρίου.
2.Η Ιερά Μονή « Ευαγγελισμός Μητρός Ηγαπημένου», πάνω από την περιοχή των Κήπων του Οσίου. Ιδρύθηκε το 1937 από τον αείμνηστο Γέροντα Αμφιλόχιο Μακρή. Εορτάζει στις 25 Μαρτίου, και,
3.Η Ιερά Μονή «Ζωοδόχος Πηγή», δυτικά της Χώρας. Ιδρύθηκε το 1607 και εορτάζει την Παρασκευή της Διακαινησίμου.
Β.- Καθίσματα
1.Η Παναγιά του Γραβά, στην περιοχή της Λάκας, πάνω από τους Κήπους. Εορτάζει στις 23 Αυγούστου.
2. Η Παναγιά στο λιβάδι των Καλογήρων. Στην ομώνυμη περιοχή, στο Βορειοδυτικό τμήμα της Πάτμου. Ανήκει στην Γυναικεία Ι. Μονή Ζωοδόχου Πηγής και Πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου.
3. Η Παναγιά της Κουμάνας, στον ομώνυμο λόφο της Κουμάνας, στο βόρειο μέρος της εισόδου στο λιμάνι της Σκάλας.
Γ.- Ιεροί Ναοί:
Αγία Διασώζουσα ή Αγιά Σώζουσα. Ιδρύθηκε το 1500 και το 1911 περιήλθε στη δικαιοδοσία της Ι. Μονής του Θεολόγου, η οποία το 1954 την ανκήρυξε σε Μοναστηριακό Προσκύνημα. Μετά το 1956 ανακαινίσθηκε σχεδόν εκ βάθρων.
Απακουή ή Υπαπαντή (1600) στη Χώρα, στην περιοχή «Λάουρα». Ενοριακός Ναός.
Ελεμονήστρα ή Ελεημονήτρια, στη Χώρα, στην περιοχή Νιοχώρι. Ιδιόκτητος Ναός, ο οποίος παλαιότερα ήταν Ενοριακός.-
Ευαγγελίστρια στον Κάμπο, Ενοριακός Ναός.
Κοίμηση της Θεοτόκου στη Χώρα, δίπλα από την Εκκλησία του Αγίου Σαμψών του Ξενοδόχου, απέναντι από τα « ΄Αγια των Αγίων».
Κοίμηση της Θεοτόκου (1536) στις τρεις Εκκλησιές, στα «τρία», στη Χώρα. Δυστυχώς κατερειπωμένη.
Κυρά Λεούσα στον Κάμπο
Λαμπρινούσα. Το όνομά της το οφείλει στο γεγονός ότι γιορτάζει την Παρασκευή της Διακαινησίμου, δηλ. της Ζωοδόχου ηγής. Βρίσκεται στην πλαγιά, πάνω από τον Περδικάρη, απέναντι από την Αποκάλυψη
Μεγάλη Παναγιά στη Χώρα, Δημοτικός Ιερός Ναός. Και ο Ναός αυτός παλαιότερα ήταν Ενοριακός. Διακρίνονται ελάχιστες τοιχογραφίες.
Μεγάλη Παναγιά στον Κάμπο. Ιδιόκτητη τρισυπόστατη Εκκλησία.
Παναγιά, Παρεκκλήσιο εντός της Ι. Μονής Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου.
Παναγιά η Αγριολιβαδίτισσα
Παναγιά η Αργυροκλειδούσα, ή Αργυλοκλειδού, στη Χώρα, πίσω από την Αγιά Σώζουσα. Δεν διασώζεται.
Παναγιά του Ατσιδιού, στη Χώρα, κοντά στους Μύλους.
Παναγιά η Βαγιανιώτισσα, στη Βαγιά.
Παναγιά η Βροντούσα (1758) στη Χώρα, κοντά στο Νεκροταφείο.
Παναγιά του Γερανού, στο ομώνυμο Ακρωτήριο
Παναγιά η Γοργοϋπήκοος, στη Συκαμιά.
Παναγιά η Γουμένισσα (1610) ή Απακουή ή η Παναγιά της Πόλιας.
Παναγιά η Ελεούσα, στον Αρτικοπό, στη Χώρα. Κατερειπωμένη.
Παναγιά της Εξώσκαλας
Παναγιά η Εψιμιανή, στην περιοχή «Εψιμιά». Γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.
Παναγιά η Θεοσκέπαστη ή η Κατάπαυσις, στην Καλικατσού. Διακρίνονται ερείπια μέσα στη θάλασσα..
Παναγιά της Καλαμωτής, στην ομώνυμη περιοχή, κοντά στην Παναγιά του Γραβά.
Παναγιά του Κύκκου, στον Κήπο, κάτω από το Μοναστήρι του Ευαγγελισμού.
Παναγία των Κοιμητηρίων, στη Χώρα, Ενοριακός Ιερός Ναός.
Παναγιά η Λαγκαδιώτισσα, στη Λαγκάδα, στον Κάμπο.
Παναγιά του Μανταλάκη, στον Κήπο.
Παναγιά του Πάγκαλη (1676) στη Χώρα. Δεν διασώζονται ούτε ερείπια.
Παναγιά του Σταυρού, στη Χώρα, κοντά στην πλατεία του Ξάνθου.
Παναγιά η Σχοινιώτισσα, στην περιοχή « Κάτω Κάμπος».
Παναγιά η Φυλαττωμένη, στην περιοχή Κατελάνου στην Πέτρα (νεόκτιστη).
Του Ματθαίου Μελιανού, π. Σχολ.Πατμιάδος