Τα 500 ονόματα της Παναγίας και οι συμβολισμοί τους

«Η ονοματοδοσία γίνεται συνήθως ανάλογα με τον τόπο ή τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση», λέει ο διδάκτωρ Θεολογίας Α. Καριώτογλου.

Μητέρα, προστάτιδα, τιμώμενη, ιερό πρόσωπο. Η Παναγία κατέχει πρωταρχική θέση στην τιμή και στον σεβασμό των χριστιανών σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Της έχουν αφιερώσει μεγαλοπρεπείς εκκλησίες και ταπεινά ξωκλήσια. Την αποκαλούν Θεοτόκο, αλλά της έχουν δώσει και πολυάριθμα προσωνύμια, όπως διαβάσαμε στο dogma.gr

Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, είτε νησιωτική είτε ηπειρωτική, απαντώνται εφευρετικά και παράξενα ονόματα της Παναγίας.

Ο διδάκτωρ Θεολογίας κ. Αλέξανδρος Καριώτογλου, ο οποίος διδάσκει ως επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, δίνει την επιστημονική διάσταση για την πληθώρα των ονομάτων.

«Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι με τους οποίους εκφράζονται τα ονόματα της Παναγίας. Ανάλογα με τον τόπο ή ανάλογα με τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση». Οπως συμπληρώνει ο κ. Καριώτογλου, «μπορεί να υπάρχει και ένας τρίτος τρόπος ονοματοδοσίας, ανάλογα με τη σχέση του Χριστού με την Παναγία».

Ο κ. Καριώτογλου επισημαίνει συγκεκριμένα: «Εκτός από την Παναγία τη Γλυκοφιλούσα, που ο Χριστός αγγίζει το μάγουλο της μητέρας του, σε όλες τις άλλες παραστάσεις υπάρχει μια σχετική απόσταση, η οποία συμβολίζει την ισορροπημένη σχέση που πρέπει να έχει η μητέρα με το παιδί».

Μπορεί, βέβαια, η Θεομήτωρ να έχει εκατοντάδες χαρακτηρισμούς, όμως σε κάθε ναό, μέσα στο ιερό, υπάρχει πάντα η Παναγία η Πλατυτέρα των Ουρανών, όπου «απεικονίζεται με τα χέρια ανοιχτά και στη μέση της βρίσκεται η μορφή του Χριστού», σημειώνει ο κ. Καριώτογλου.

Από τις πιο γνωστές Παναγίες, που πήραν το όνομά τους ανάλογα με τη γεωγραφική θέση ή την τοποθεσία που βρίσκονται οι αντίστοιχες εκκλησίες, είναι οι εξής: η Παναγία η Κανάλα στην Κύθνο, η Παναγία Σουμελά, η Παναγία η Λιμνιά στη Λίμνη Ευβοίας, η Παναγία Κύκκου στην Κύπρο, η Παναγία η Ιεροσολυμίτισσα, η Παναγία η Αγιασώτισσα στην Αγιάσο και η Παναγία η Φοδελιώτισσα στο Φόδελε του Ηρακλείου Κρήτης.

Υπάρχουν, όμως, και άλλοι χαρακτηρισμοί που προσδιορίζουν το σημείο όπου βρίσκεται χτισμένος ο ναός, όπως: Παναγία Σπηλιανή, που βρίσκεται στο Πυθαγόρειο Σάμου αλλά και στη Νίσυρο, Παναγία Γκρεμιώτισσα που βρίσκεται στην Ιο, Παναγία Σαραντασκαλιώτισσα στον Μαραθόκαμπο Σάμου, Παναγία Θαλασσινή στην Ανδρο, που είναι χτισμένη σε βράχο μέσα στη θάλασσα, Παναγία η Κρεμαστή στην Ηλεία όπου η Μονή κρέμεται από έναν βράχο.

Τα προσωνύμια της Παναγίας, όμως, της αποδίδονται και ανάλογα με τον τρόπο που είναι ζωγραφισμένη η εικόνα της.

Οπως υπενθυμίζει ο κ. Καριώτογλου, η Παναγία αποκαλείται και Γλυκοφιλούσα, Ελεούσα, Βρεφοκρατούσα, Μεγαλομάτα, Θρηνούσα, Δεξιά ακόμα και Τριχερούσα. Η εικόνα της Παναγίας της Τριχερούσας βρίσκεται στη Μονή Χιλανδαρίου στο Αγιον Ορος.

Η απεικόνιση της Παναγίας με τρία χέρια αποδίδεται στην εξής ιστορία: «Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός κρατώντας το κομμένο δεξί του χέρι, το οποίο του κόπηκε από τους εικονομάχους, παρακάλεσε την Παναγία να μη μείνει ανάπηρος. Χάρη σε θαύμα της Παναγίας συγκολλήθηκε το άκρο και εκείνος της αφιέρωσε ασημένιο ανάθημα σε σχήμα χεριού. Η θέση του στη συγκεκριμένη εικόνα το κάνει να φαίνεται σαν ένα τρίτο χέρι της Παναγίας».

Ακόμη μία εκδοχή για την απόδοση ενός προσωνυμίου στη Θεοτόκο είναι ο συσχετισμός της με γεγονότα ή φυσικά φαινόμενα.

Μια πολύ γνωστή Παναγία είναι η Φιδούσα (ή κατ' άλλους Φιδιώτισσα) στην Κεφαλονιά. Κάθε χρόνο, κοντά στον Δεκαπενταύγουστο, στο χωριό Μαρκόπουλο της Κεφαλονιάς εμφανίζονται και κυκλοφορούν στις εικόνες των ναών του χωριού μικρά και ακίνδυνα φίδια.

Επίσης, στη Σάμο υπάρχει το μοναστήρι της Παναγίας της Βροντιανής, που ονομάστηκε έτσι γιατί στο υψόμετρο που βρίσκεται φυσάει δυνατός άνεμος ο οποίος βροντάει.

Η Θαλασσομαχούσα

Ακόμη, στη Ζάκυνθο, στη Μονή Στροφάδων, βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας της Θαλασσομαχούσας. Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα, που κάποτε εκλάπη, πάλεψε με τα κύματα και έφτασε στο Μοναστήρι χωρίς να καταστραφεί στη θάλασσα.

Σε άλλες περιπτώσεις η Παναγία ονομάζεται ανάλογα με την ημερομηνία που γιορτάζει. Ετσι, στη Σαντορίνη απαντάται η Παναγία η Τριτιανή που γιορτάζει την τρίτη ημέρα του Πάσχα και στη Σίφνο η Παναγία η Δεκαπεντούσα, που γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο.

«Η ύπαρξη αυτής της πλούσιας ονοματολογίας δεν σημαίνει απλώς μια συναισθηματική σχέση του λαού με την Παναγία, αλλά κυρίως το γεγονός ότι μέσα από αυτόν τον πλούτο των ονομάτων επισημαινόταν η σημασία του προσώπου για τη Σωτηρία του κόσμου: η Μαρία έγινε το σκεύος εκλογής για να γίνει ο Θεός άνθρωπος και να διασωθεί το ανθρώπινο γένος και ο κόσμος από τη φθορά του θανάτου.

Αλλωστε, και η γιορτή της Κοίμησης αυτό ακριβώς συμβολίζει, την καταπάτηση του Θανάτου. Γι αυτό και τιμάται ως το Πάσχα του καλοκαιριού», καταλήγει ο κ. Καριώτογλου.

Πριν από μερικά χρόνια οι μαθητές του 3ου Γυμνάσιου Κερατσινίου, με επιβλέπουσα την καθηγήτρια τους κα Γαρεφαλάκη Μαρία προσπάθησαν να συγκεντρώσουν όσα το δυνατόν περισσότερα από τα ονόματα που έχει χαρίσει στην Παναγία η λαϊκή πίστη και παράδοση.

Το αποτέλεσμα είναι αν μη τι άλλο εντυπωσιακό.

1 Αγγελόκτιστος

2 Αγία Σκέπη

3 Αγιάσσου

4 Αγιοδεκτινή

5 Αγιοηλιώτισσα

6 Αγιολούσαινα

7 Αγίου όρους

8 Αγνή

9 Αγριδιώτισσα

10 Αγριλιώτισσα

11 Αειμακάριστος

12 Αειμεσιτεύουσα

13 Αθηνιώτισσα

14 Αιγύπτια

15 Αιματούσα

16 Αιμίαλου

17 Αιρκώτισσα

18 Ακαθή

19 Ακατάβλητος

20 Ακατάφλεκτη

21 Ακήραση

22 Ακρωτηριανή

23 Αλανιώτισσα

24 Αλεξανδριανή

25 Αλεξίου Κομνηνού

26 Αλεπινή

27 Αληθινή

28 Αλλοιώτισσα

29 Αλόχη

30 Αματίτση

31 Αμεμπτος

32 Αμετάθετος

33 Αμολιανή

34 Αμόλυντος

35 Αμπελακίων

36 Αμπελοκήπισσα

37 Αμωμη

38 Ανασσα

39 Αναφωνήτρια

40 Αντινίτισσα

41 Αντιφωνήτρια

42 Ανωμερίτισσα

43 Αξιον Εστί

44 Απείρανδρος

45 Απειρόγαμος

46 Απρόσιτος

47 Αρακιώτισσα

48 Αράπισσα

49 Αρβανίτισσα

50 Αρειας

51 Αρμενοκρατούσα

52 Αρσανά

53 Αρτάκης

54 Αρχαγγελιώτισσα

55 Αρχισπορίτισσα

56 Ασπραγγέλου

57 Ασπροβουνιώτισσα

58 Ασπροπαναγιά

59 Ασύγκριτη

60 Αυγουστιανή

61 Αφέντρικα

62 Αφθορος

63 Αφροδίτισσα

64 Αχειροποίητος

65 Αχραντος

66 Αψιδιώτισσα

67 Βαλουκλιώτισσα

68 Βανιώτισσα

69 Βαραγγιώτισσα

70 Βαρδιανιώτισσα

71 Βαρκού

72 Βασίλισσα

73 Βασιληγενέτειρα

74 Βατοπεδινή

75 Βατούσαινα

76 Βελανιδιά

77 Βελεστίνου

78 Βελλά

79 Βεργουπουλιανή

80 Βηματάρισσα

81 Βιγλιώτισσα

82 Βιδιανή

83 Βιργιωμένη

84 Βλασαρού

85 Βλαχέρνα

86 Βλέπουσα .

87 Βλυχιόρικα

88 Βοήθεια

89 Βορεινή

90 Βούλιστα

91 Βουναρκώτισσα

92 Βουνογιάτρισσα

93 Βουνού

94 Βουρνιώτισσα

95 Βράχου

96 Βρεσθενίτισσα

97 Βρεφοκομούσα

98 Βρεφοκρατούσα

99 Βρεφουργήσασα

100 Βρεχούσα

101 Βροντιανή

102 Βρόντου

103 Βροχής

104 Βρυσιανή

105 Γαλακτίνης

106 Γαλακτοτροφούσα

107 Γαλανή

108 Γαλανούσα

109 Γαλατιανή

110 Γαλατούσα

111 Γαλαχτοτροφία

112 Γαλαχτοφορούσα

113 Γαλουχιότισσα

114 Γενεσίου Θεοτόκου Σαβαθιανών

115 Γέννας

116 Γερόντισσα

117 Γεσθημανίτισσα

118 Γηνατού

119 Γηρομεριού

120 Γιαλούσα

121 Γιάτρισσα

122 Γκαβή

123 Γκιζιλκιζιώτισσα

124 Γκουβερνιώτισσα

125 Γλυκιώτισσα

126 Γλυκοκυματούσα

127 Γλυκοφιλούσα

128 Γλωσσά .

129 Γοιρδελάκη

130 Γοργόνα

131 Γοργοεπήκοος

132 Γουμένισσα

133 Γουμερά

134 Γουνιώτισσα

135 Γούντα

136 Γουρλομάτα

137 Γραφιώτισσα

138 Γρηγορίτσα

139 Γρηγορούσα

140 Γύψενη

141 Γωνιά

142 Δαδιού

143 Δαδιώτισσα

144 Δακρυρροούσα

145 Δαμάστα

146 Δέηση

147 Δεκαπεντούσα

148 Δένδρου

149 Δεξιοκρατούσα

150 Δεόμενη

151 Δερμάτα

152 Δέσποινα

153 Δημοκράνια

154 Διακονούσα

155 Διασώζουσα

156 Δικαιόκριτος

157 Δικαιότατη

158 Διότισσα

159 Δόβρα

160 Δομνιανίτισσας

161 Δοξάρισσα

162 Δουβέργαινα

163 Δακρύβρεχτος

164 Εγγυήτρια

165 Εκατονταπυλιανή

166 Εκκλησιάρχουσα

167 Εικονίστρια

168 Ελεημονήτρια

169 Ελαία

170 Ελαιοβρύτισσα

171 Ελειμονήτρια

172 Ελεοβρύτης

173 Ελέους

174 Ελεούσα

175 Ελευθερώτρια

176 Ελπιδοφόρα

177 Ελπϊς Πιστών

178 Ελωνα

179 Ενθρονη

180 Εξακουστή

181 Εξοχική

182 Επακούουσα

183 Επανωχωριανή

184 Επισκοπιανή

185 Επουράνιος

186 Επουράνιος Πύλη

187 Επταβηματούσα

188 Ερυπιανή

189 Εσφαγμένη

190 Ευαγγελίστρα

191 Ευρετή

192 Εύσπλαχνος

193 Ζαλακιώτισσα

194 Ζεραχιώτισσα

195 Ζεριχιώτισσα

196 Ζερμπτίτσης

197 Ζυλή

198 Ζωάρκεια

199 Ζωήρρυτος

200 Ζωηφόρος

201 Ζωοδότειρα

202 Ζωοδότρα

203 Ζωοδόχος

204 Ζωοπηγή

205 Ζωοπόρος

206 Ζωοτόκος

207 Ηγήτρια

208 Ηγουμένη

209 Ηδύπνους

210 Ηλιόκαλη

211 Ηλιοτόκος

212 θαλασσινή

213 Θαλασσίτρα

214 Θαλασσομάχισσα

215 θαλασσομαχούσα

216 Θαρεινή

217 Θεάλεχτη

218 Θεοδίδαχτη

219 Θεοδόξαστη

220 Θεόκλητη

221 Θεοκνήτωρ

222 Θεοκόσμητη

223 Θεόληπτος

224 Θεομάνα

225 Θεομητροπρεπεστέρα

226 Θεοσκέπαστη

227 Θεοτίμητη

228 Θεοτόκος

229 Θεουργία

230 Θεόφραστος

231 Θεόφρων

232 Θερμιανή

233 Θευαγέστατη

234 Θρηνούσα

235 Θρηνωδούσα

236 Θωμιανή

237 Ίαμα

238 Ίαση

239 Ιερόβλαστος

240 Ιερομύτης

241 Ιεροσολυμιτική

242 Ιεροσολυμίτισσα

243 Ιλαρώτατη

244 Ιμερόεσσα

245 Ισηγορία

246 Καγιά

247 Καθαριώτισσα

248 Καθαρών

249 Καθρέπτης

250 Κακαβιώτισσα

251 Καλαθή

252 Καλαμιώτισσα

253 Καλάμου

254 Καλιγού

255 Καλλίτοκος

256 Καλού Νερού

257 Καλυβιανή

258 Καμακάρι

259 Καματερός

260 Καμένη

261 Καμπιώτισσα

262 Κάμπου

263 Κανάλα

264 Κανδήξη

265 Κανταριώτισσα

266 Καπνικαραία

267 Καρδιοβαστάζουσα

268 Καρδιώτισσα

269 Καρποφορούσα

270 Καρύπη

271 Καστριανή

272 Κάστρου

273 Καστρουλέρου

274 Κατάκαρπος

275 Καταλωνική

276 Κατάπαυση

277 Καταπολιανή

278 Καταφυγή

279 Καψοδερματούσα

280 Κερά

281 Κέρνιτσα

282 Κεχαριτωμένη

283 Κεχρινιώτισσα

284 Κηπουραίων

285 Κισσιώτισσα

286 Κιτιού

287 Κλειδί του Παραδείσου

288 Κλεισούρας

289 Κλεφτοπαναγιά

290 Κοιμητηρίων

291 Κόκκινη

292 Κολοκυθιώτισσα

293 Κολυβιανή

294 Κορκοδειλιά

295 Κορυφή

296 Κορφιάτισσα

297 Κοσμοπόθητος

298 Κοσμοσωτείρα

299 Κοσυφοίνισσα

300 Κότσικα

301 Κουκουζέλισσα

302 Κουμπελίδικη

303 Κουνοπιώτισσα

304 Κουρίου

305 Κουροτρόφος

306 Κουτσουρώ

307 Κουφή

308 Κουφή Πέτρας

309 Κοφινή

310 Κρεμαστή

311 Κρομμυδιώτισσα

312 Κτιστή

313 Κτιτόρισσα

314 Κυκκώτισσα

315 Κυπαιότισσα

316 Κυρά Ξένη και κυρία των Αγγέλων

317 Κώμη

318 Λαγουδιανή

319 Λαμπρότατη

320 Λαμπροφορία

321 Λαοδηγήτρια

322 Λαού

323 Λαρνιώτισσα

324 Λαυριώτισσα

325 Λάχνη

326 Λεσινιώτισσα

327 Λεφένα

328 Λεχούσα

329 Λιβαδιώτισσα

330 Λιόσα

331 Λιόσα

332 Λογκοβάρδα

333 Λοιμιώτισσα

334 Λουβαρά

335 Λυκοδήμου

336 Λυκούρεσι

337 Μαγαζιώτισσα

338 Μαγδαληνή

339 Μαδύτου

340 Μακελάρια

341 Μαλεβή

342 Μανδαλάκη

343 Μανεδή

344 Μαντιλούσα

345 Μαραθούντα

346 Μαρία

347 Μαστών

348 Μαύρη

349 Μαυριώτισσα

350 Μαυρομμάτα

351 Μαχαιρωμένη

352 Με τους κρίνους

353 Μεγαλομάρτυρος

354 Μεγαλόχαρη

355 Μεσοσπορίτισσα

356 Μητέρα

357 Μητέρα Θεού επί τον θρόνο

358 Μικρά

359 Μογρονήσι

360 Μολυβδοσκέβαστη

361 Μοναρκά

362 Μυροβλύτισσα

363 Μυρτενή

364 Μυρτιδιώτισσα

365 Μυφελαιώτισσα

366 Νάπα

367 Νάσσα

368 Νέα

369 Νέγρων

370 Νεοφάνεισσα

371 Νεροφορούσα

372 Νικητάτου

373 Νικοποιός

374 Νταλλιανή

375 Νυμφοτόκος

376 Ξενοβλήτης

377 Ξένων

378 Ξεσκλαβώτρα

379 Ξεσπορίτισσα

380 Ξηροκαμπίτισσα

381 Ξηρορείτισσα

382 Ξυνήγορος

383 Οδηγήτρια

384 Οικειώτατη

385 Οικονόμισσα

386 Ολβιόδωρος

387 Ολυμπιώτισσα

388 Ομόθεος

389 Ομονοούσα

390 Ορθοκωστά

391 Οσιώτατη

392 Ουρανού και Γης

393 Παγγαιότισσα

394 Πάθους

395 Παιδεύσασα

396 Παλαιοκαστρίτισσα

397 Παλαιολογίνα

398 Παλατιανή

399 Παλίνου

400 Παμμακάριστος

401 Παναγιόχορτο

402 Πανάχραντος

403 Πανάχραντος

404 Παντάνασσα

405 Παντευλόγητη

406 Πάντιμος

407 Παντόχαρα

408 Πάντων χαρά

409 Παραμυθία

410 Παρηγορήτρα

411 Παρθένα

412 Παμμακάριστος

413 Παυσολύπη

414 Πειραιώτισσα

415 Πελαγονίτισσα

416 Πεπελινίτσης

417 Περίβλεπττος

418 Περλιγού

419 Πετραϊδα

420 Πλαγιά

421 Πλατανιώτισσα

422 Πλατυτέρα

423 Πολίτισσα

424 Πολυσπορίτισσα

425 Πονολύτρια

426 Πόνου

427 Πορταϊτισσα

428 Πορτιανή

429 Πουλάτη

430 Πρέσβειρα

431 Προαναγγελλομένη

432 Προπύλη

433 Προσηγορία

434 Προσίστισσα

435 Προστάτρια

436 Προσφυγιά

437 Προυσιώτισσα

438 Πυριότισσα

439 Πυροβολήθεισα

440 Ραγίου

441 Ραχοπήδη

442 Ρόδο το Αμάραντο

443 Ρόμβη

444 Ρουμελιώτισσα

445 Σαμακιώτισσα

446 Σεπτεμβριανή

447 Σημάου

448 Σκάλα του Ουρανού

449 Σκαλωτή

450 Σκιαδενή

451 Σκοπιότισσα

452 Σοίριζα

453 Σοτομβριανή

454 Σουμελά

455 Σπηλιώτισσα

456 Στεφάνα

457 Σώματα

458 Σωτήρα

459 Ταξιδιάρα

460 Ταταρνώτισσα

461 Τήνου

462 Tης Βάτου

463 Τίμια Σκέπη

464 Τιμιωτέρα

465 Τοπλoύ

466 Του Χάρου

467 Τουρλιανή

468 Τριχερούσα

469 Τροβάτου

470 Τρουλή

471 Τρυπητή

472 Τρυφερούσα

473 Τσαμπίκα

474 Τσυκκώτισσα

475 Υπέρμαχος

476 Υψηλή

477 Φανερουλιώτισσα

478 Φανερωμένη

479 Φαρμακολύτρα

480 Φιδιότισσα

481 Φιδοττοταμιανή

482 Φιδούσα

483 Φίδωσα

484 Φλεβαριανή

485 Φοβερά Προστασία

486 Χαιρετισμών

487 Χαλκοπρατειών

488 Χελιδονού

489 Χιλιονοματούσα

490 Χοζοβιώτισσα

491 Χρυσαφίτισσα

492 Χρυσοβαλάντη

493 Χρυσογαλούσα

494 Χρυσοδαφνιώτισσα

495 Χρυσοκαστριώτισσα

496 Χρυσοκελλαριά

497 Χρυσοπηγή

498 Χρυσοσκαλίτισσα

499 Χρυσοσπιλιώτισσα

500 Ψυχοσώστα

501 Ψυχοσώτρια