Το ΒΑΝ, οι φίλοι και οι εχθροί του

Δεν περίμενα να διαβάσω κάτι διαφορετικό για τον σεισμό στην Κεφαλονιά εκτός από αυτό: «Σοκ! Ο Βαρώτσος τον είχε προβλέψει» ή «Ο Βαρώτσος ξέρει πότε θα γίνει σεισμός!». Πουλάει δε λέω, αλλά ενίοτε απαιτείται λίγη πνευματική εγκράτεια!

Ο καθηγητής Βαρώτσος δεν μιλά για τις προβλέψεις του παρά μόνον με την σύζυγό του Δρ. Μαίρη Λαζαρίδου και τους στενούς του συνεργάτες, Έλληνες, Αμερικανούς και Ιάπωνες επιστήμονες. Ο σταθμός του Πύργου ή των Ιωαννίνων κατέγραψε την έντονη και καταστροφική σεισμική δραστηριότητα στο Ληξούρι; Θα μάθουμε στο μέλλον. Όσοι γνωρίζουν καλά τον Βαρώτσο, γνωρίζουν και αυτό: δεν διαρρέει προβλέψεις!

Τη δεκαετία του '80 επήλθε ο απόλυτος τηλεοπτικός κανιβαλισμός στην τότε ερευνητική προσπάθεια της μεθόδου ΒΑΝ με τη συμμετοχή Ελλήνων επιστημόνων από τον τομέα της σεισμολογίας και συνέχισε την ένδοξη πορεία του και τη δεκαετία του '90.

Τα ευτράπελα προηγούμενων δεκαετιών...

Το 1989 ο ΟΤΕ μετά από αίτηση του Οργανισμού Αντισεισμικής Προστασίας έκοψε τις γραμμές του τηλεμετρικού δικτύου του συστήματος ΒΑΝ. Ο ΟΑΣΠ έλεγε πως: «Η ομάδα ΒΑΝ παραπληροφορεί και αποπροσανατολίζει συστηματικά τον ελληνικό λαό». Η ομάδα ΒΑΝ υποστηρίζε τότε ότι οι 22 από τις 26 προγνώσεις σεισμών που είχαν κάνει, ήταν σωστές.

Αρχές δεκαετίας του '90, σαρανταδύο ειδικοί επιστήμονες που έλαβαν μέρος στο Διεθνές Συνέδριο της Πανελλήνιας Ένωσης Φυσικών για την αξιολόγηση του ΒΑΝ κατέληξαν ότι πρέπει να γίνει άμεση επέκταση του δικτύου σε όλη την Ελλάδα. Περίπου την ίδια περίοδο κόβεται και το ρεύμα στο δίκτυο, πάλι λόγω ΟΑΣΠ.

Τον Γενάρη του 1991 η εφημερίδα Le Monde υποστήριζε ότι θα γίνει μεγάλος σεισμός (αυτό προέκυπτε από σήματα ΒΑΝ). Ο σεισμολόγος Αρούν Ταζιέφ με δηλώσεις τότε και στη γαλλική εφημερίδα Figaro υποστήριζε ότι θα γίνει μεγάλος σεισμός στη Θεσσαλονίκη.

Ο σεισμός έγινε στη Θεσσαλονίκη, αλλά ήταν 4,1 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ. Ο Ταζιέφ ήταν ο άνθρωπος που είχε προτείνει τότε να δοθεί βραβείο Νόμπελ στην ομάδα του ΒΑΝ (Βαρώτσος-Αλεξόπουλος-Νομικός). Ο Β.Παπαζάχος έλεγε: «Ασχετος από σεισμολογία ο συνταξιούχος Ταζίεφ». Φυσικά το ότι δεν έγινε μεγάλος σεισμός όπως είχε προβλέψει το ΒΑΝ ξεσήκωσε για μία ακόμη φορά θύελλα αντιδράσεων εναντίον του Π.Βαρώτσου.

Τον Ιανουάριο του 1992 διαρρέεται από το υπουργείο Περιβάλλοντος επιστολή της ομάδας ΒΑΝ με την οποία ενημέρωνε την πολιτεία για επερχόμενο σεισμό. Αυτό έδειχναν οι δύο υποσταθμοί του ΒΑΝ σε Πάτρα και Ιωάννινα.

Ένας ακόμη κύκλος αντιπαραθέσεων ξεκινά. Δρακόπουλος και Παπαζάχος καταφέρονται εναντίον του λέγοντας ότι δε κατάφερε να προβλέψει τον σεισμό της Καλαμάτας που είχε και ανθρώπινα θύματα. Λίγες ημέρες μετά γίνεται σεισμός 5,5 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ στο θαλάσσιο χώρο δυτικά της Κεφαλονιάς. Ο καθηγητής Α.Τσελέντης μιλά για επιβεβαίωση των προβλέψεων και ο Β.Παπαζάχος για «ψευδοπρόγνωση, εκτός τόπου και χρονικού ορίου».

Στις 27 Ιανουαρίου 1992 ο καθηγητής Βαρώτσος για πρώτη φορά δημοσιοποιεί τις προβλέψεις της ομάδας ΒΑΝ: «Η νέα σεισμική δόνηση εντάσεως 5,2 Ρίχτερ θα έχει επίκεντρο τη θαλάσσια περιοχή της Κεφαλονιάς και συγκεκριμένα το επίκεντρο θα βρίσκεται 240 χιλιόμετρα δυτικά της Αθήνας και θα γίνει μέχρι 5 Φεβρουαρίου». Τρεις ημέρες μετά γίνεται σεισμός στο σημείο που είχε οριοθετήσει το ΒΑΝ, 4,7 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ.
Ο τότε διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου Γ.Δρακόπουλος μιλά για «επιστημονικό λαϊκισμό».

Περίπου ένα χρόνο μετά ο τότε δήμαρχος Πύργου κ.Δημητρακόπουλος δηλώνει αποφασισμένος να συμβάλλει στην εγκατάσταση μονάδας ΒΑΝ στην περιοχή του.
Τον Φεβρουάριο του 1993 ο καθηγητής Δ. Παπανικολάου ανακοίνωσε πρόβλεψη της ομάδας ΒΑΝ για μεγάλο σεισμό (6 ρίχτερ) στην περιοχή του Πύργου, της Κυπαρισσίας και του Κατάκολου. Επικράτησε πανικός. Η διαρροή χαρακτηρίστηκε τουλάχιστον περίεργη. Τότε ο καθηγητής Βαρώτσος σε ανακοίνωση του τόνιζε ότι η ομάδα ΒΑΝ δεν έχει σχέση με τη φημολογία που αναπτύχθηκε για «μεγάλο σεισμό στην Ηλεία ως την Καθαρή Δευτέρα». Δέκα μέρες μετά γίνεται ισχυρός σεισμός 5,9 Ρίχτερ στο θαλάσσιο χώρο 50 χιλιόμετρα μακριά από την Πύλο.

Το επόμενο διάστημα η έντονη σεισμική δραστηριότητα συνεχίζεται. Το 41% των σπιτιών στον Πύργο κρίνεται ακατάλληλο. Στις 4 Απριλίου του 1993 ο Π. Βαρώτσος συμμετέχει σε συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου της πόλης. Κατηγόρησε την πολιτεία για «αδράνεια και παραπληροφόρηση». Ο τότε πρωθυπουργός Κ.Μητσοτάκης επισκέφτεται τον Πύργο και αποδοκιμάζεται.

Να σημειωθεί ότι η πολιτεία έχει διακόψει για πέντε χρόνια την χρηματοδότηση του ΒΑΝ. Το 1994 το υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ ανακοινώνει φιλότιμα ότι θα την ξαναχρηματοδοτήσει. Ο Βαρώτσος αρνείται: «Η ομάδα ΒΑΝ ουδέποτε έλαβε, ούτε και τώρα επιθυμεί να λάβει οποιαδήποτε αμοιβή για την ερευνητική της εργασία».
Ο καθηγητής και η ομάδα αρχίζουν να στέλνουν τις μελέτες των προσεισμικών σημάτων που λαμβάνουν σε ξένους φορείς και Πανεπιστήμια και όχι στον ΟΑΣΠ.
Τον Σεπτέμβριο του 1995 η διαμάχη των σεισμολόγων καταλήγει και στα δικαστήρια. Διώκεται τότε ο πρόεδρος του ΟΑΣΠ Δημ. Παπανικολάου, για παράβαση καθήκοντος κατ' εξακολούθηση (την έρευνα έκανε ο αντιεισαγγελέας Πρωτοδικών Γ. Γεράκης) διότι αν και ενημερώθηκε εγκαίρως από τον καθηγητή Βαρώτσο για τις προβλέψεις του ΒΑΝ για επικείμενο σεισμό στην περιοχή του Αιγίου, δεν μερίμνησε να ληφθούν μέτρα.

Η κόντρα συνεχίζεται για πολύ ακόμη. Τον Σεπτέμβρη του 1999 μεγάλη αθηναϊκή εφημερίδα (Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία) δημοσιεύει τα δύο επίμαχα σήματα του ΒΑΝ που προειδοποιούσαν για μεγάλο σεισμό πάνω από 5,5 ρίχτερ. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ένα από από τα δύο σήματα είχαν διαρρεύσει στη χώρα μας πριν γίνει ο σεισμός. Οι πληροφορίες λένε ότι το είχε κάνει ο τότε υπουργός Περιβάλλοντος Κ. Λαλιώτης. Αυτό τον είχε πικράνει τον Βαρώτσο. Το θεωρούσε πισώπλατο χτύπημα, καθώς ο ίδιος ουδέποτε είχε ενημερώσει την πολιτεία (η οποία σε μέσες-άκρες του το είχε απαγορέψει κιόλας). Ο Βαρώτσος τίθεται εκτός Επιτροπής Πρόγνωσης Σεισμικού Κινδύνου.
Στο «παιχνίδι» τότε μπαίνουν και φοιτητές του από το Πανεπιστήμιο Αθηνών.

*«Όλοι αυτοί οι καβγάδες και οι ατέλειωτες συζητήσεις στα κανάλια γίνονται για ένα και μόνο λόγο, που λέγεται επιχορηγήσεις. Όσο γι' αυτούς που κυνηγάνε χρόνια τη θέση στο Πανεπιστήμιο μάλλον ψάχνουν για λάθος μέρος. Ένα όνομα θα σου πω: Νανόπουλος (για όσους δεν γνωρίζουν απορρίφθηκε για θέση στο Φυσικό για λόγους που κανείς δεν έχει βγει ακόμα να τους πει)».

*«Σκεφτείτε, αν η μέθοδος ΒΑΝ ήταν σωστή, τότε ποιος θα ήταν ο ρόλος του Γεωδυναμικού όσον αφορά τους σεισμούς; ...Παντού υπάρχει το συμφέρον στη μέση. Όσον αφορά τώρα τη δημοσιότητα, προσωπικά τον δικαιολογώ με τους ανάξιους δημοσιογράφους και φορείς ενημέρωσης που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι ποιος θα έχει την αποκλειστικότητα, μη λογαριάζοντας ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Όπως και με την απόρριψη του Νανόπουλου, για άλλη μια φορά οι κλίκες μεταξύ των επιστημόνων στέκονται εμπόδιο στην έρευνα και την επιστήμη».

Τον Απρίλιο του 2006 έδωσε μία ομιλία σε φοιτητές του στο αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου, παρουσία και του 97χρονου τότε Κ.Αλεξόπουλου (το Α του ΒΑΝ). Είχε μιλήσει για την εξέλιξη του ΒΑΝ αλλά και για την ίδια τη ζωή... «Όταν κάνεις ένα βήμα προς τα εμπρός, τρία πράγματα θα συμβούν: Να σε αγνοήσουν. Να σε προπηλακίσουν. Ή, στο τέλος, να συμφωνήσουν μαζί σου γιατί αυτά που υποστηρίζεις είναι και τα αυτονόητα. Κανένα βήμα προς τα εμπρός δεν πρέπει να σας απογοητεύει...»

Έλεγε τότε: «Η πρόοδος στην επιστήμη γίνεται πάντα με συγκρούσεις».
Το 2008 πάλι στο Αμφιθέατρο Αρίσταρχος, έλεγε στους φοιτητές του: «Από εσάς περιμένω να αμφισβητήσετε την κατεστημένη γνώση. Κάποτε, η μειοψηφία γίνεται πλειοψηφία».

Η τελευταία ομιλία που έδωσε εκεί ήταν τον Ιούνιο του 2013. Παρουσίασε την εξέλιξη του ΒΑΝ, πρόσφατα σήματα που είχαν προβλέψει σεισμούς και είχε αναφέρει με νόημα: «Δεν κάνουμε σεισμολογία, κάνουμε Φυσική. Θέλουμε να κατανοήσουμε τι συμβαίνει. Δεν είμαστε σεισμολόγοι».
Εν αναμονή της επόμενης συνάντηση μαζί του που σίγουρα θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον...