Γυάρος: Σαν σήμερα κλείνουν για πρώτη φορά οι φυλακές στο νησί της εξορίας (pics+vid)
Η Γυάρος ονομάστηκε από τους ιστορικούς ως το Νταχάου της Μεσογείου, καθώς πάνω στα βράχια του άγονου νησιού χτίστηκε ένα από τα μεγαλύτερα συγκροτήματα φυλακών και εκεί εκτοπίστηκαν χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι στα μετεμφυλιακά χρόνια και κατά την διάρκεια της επταετίας μέχρι το 1974. Οι φυλακές χτίστηκαν τούβλο τούβλο από τους εξόριστους, πολλοί από τους οποίους δεν κατάφεραν ποτέ να επιστρέψουν στις οικογένειές τους....
Σε πέντε όρμους του νησιού δημιουργήθηκαν στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Στον πρώτο όρμο, το 1950 βρισκόταν 5.500 κρατούμενοι, στον δεύτερο 1.500, στον τρίτο 990, στον τέταρτο 2.000 και στον πέμπτο 300 κρατούμενοι.
Εκτός από τους πολιτικούς κρατούμενους, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά εξέτισαν ποινές εξορίας στη φυλακή της Γυάρου ως χριστιανοί αντιρρησίες συνείδησης. Η χρήση του ως τόπου εξορίας και φυλάκισης έγινε κυρίως στα διαστήματα 1947-1952, 1955-1961 και 1967-1974.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
Οι κρατούμενοι ζούσαν σε συνθήκες πειθαρχημένης διαβίωσης, που δεν διέφεραν ουσιαστικά από τη διαβίωση των φυλακισμένων, μολονότι κανείς τους δεν είχε καμιά καταδικαστική απόφαση δικαστηρίου εις βάρος του.
Μολονότι, κατά τη διάρκεια της κράτησής τους, δε σημειώθηκαν οι βιαιοπραγίες και οι βασανισμοί της περιόδου του Εμφύλιου Πολέμου, οι κρατούμενοι υπέφεραν από τη στενότητα του χώρου, την έλλειψη νερού και το κακό σιτηρέσιο.
Η διεθνής κατακραυγή αλλά και η απόπειρα της χούντας να προχωρήσει σε κάποιον επιφανειακό εκδημοκρατισμό του καθεστώτος της, την οδήγησαν, το καλοκαίρι του 1973, στην κατάργηση του στρατοπέδου και την απόλυση των κρατουμένων.
H ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Iωαννίδη είχε συνέπεια να χρησιμοποιηθεί και πάλι η Γυάρος σαν φυλακή για 44 πολιτικούς κρατούμενους, από τον Φεβρουάριο του 1974 και ως την πτώση της χούντας.
Μαρτυρία: «Είµαστε φυλακισμένοι επάνω στη γη και δέσμιοι ενός γήινου σώματος. Θα πεθάνω, αλλά πρέπει γι’ αυτό να πεθάνω βογκώντας; Θα φυλακισθώ. Αλλά πρέπει γι’ αυτό να θρηνολογώ; Θα εξοριστώ. Αλλά ποιος µπορεί να µε εµποδίσει να φύγω χαμογελώντας, εύθυμος και ήρεμος;
-Πες μου το µυστικό.
-Δεν το λέω, γιατί αυτό εξαρτάται από τη θέλησή μου.
-Θα σε ρίξω τότε στα σίδερα.
-Άνθρωπε, τι λες; Εμένα; Μόνο το πόδι μου µπορείς να αλυσοδέσεις. Τη θέλησή μου
ούτε ο Δίας μπορεί να καταβάλει.
-Θα σε φυλακίσω.
-Το καημένο μου κορμί, εννοείς.
-Θα σε αποκεφαλίσω.
-Πότε εγώ δήλωσα πως μονάχα ο δικός μου τράχηλος δεν μπορεί να κοπεί;
Αυτές είναι οι σκέψεις που πρέπει να κάνει ένας φιλόσοφος, αυτά πρέπει να γράφει κάθε μέρα, σ’ αυτά πρέπει να γυμνάζεται». Έχουν γραφτεί αρκετά.
Όμως, όσα και να γραφούν, δεν μπορούν να περιγράψουν την πραγματικότητα, την πρωτοφανή βαρβαρότητα που βίωσαν οι περισσότεροι από 18.500 κρατούμενοι που πέρασαν από εκεί, την πρώτη περίοδο, 1947 -1954, και χιλιάδες πολλές ακόμα στις επόμενες περιόδους, που το καταραμένο αυτό νησί χρησιμοποιήθηκε από τις κυβερνήσεις της άρχουσας τάξης, δεξιές και κεντρώες, και τη χούντα αργότερα, σαν τόπος εξορίας των αγωνιστών της δημοκρατίας.
Κι αυτό, σε μια προσπάθεια, με την απομόνωση από τον άλλο κόσμο και με τη χρησιμοποίηση κάθε μεθόδου βασανισμών, πείνας και εξαθλίωσης, με στόχο να «σπάσουν» ψυχολογικά τους αγωνιστές.
Μικρό απόσπασμα από την μαρτυρία μια γυναίκας εξόριστης στη Γυάρο
Η Χρυσούλα Γκόγκογλου, η οποία έμεινε σχεδόν όλο το 1968 στη Γυάρο, ήταν μια από τις 300 γυναίκες κρατούμενες, που πέρασαν από αυτό το κάτεργο.
Όπως είπε η Χρ. Γκόγκογλου, πολλές από αυτές τις γυναίκες τις συλλάβανε προληπτικά, και άλλες, αργότερα, για την αντιδικτατορική τους δράση. Ανάμεσα σ' αυτές, ήτανε μάνες με μωρά, μητέρες με μικρά παιδιά, που τ' άφησαν μόνα τους στο σπίτι και την προστασία των συγγενών και της γειτονιάς, γιατί -σε μερικές περιπτώσεις- ήταν και ο πατέρας στην εξορία.
Οι άνθρωποι της χούντας δε συγκινούνταν σε κανένα δράμα. Αντίθετα, προσπαθούσαν να κάνουν πιο σκληρή και απάνθρωπη τη ζωή των κρατουμένων. «Κατακρατούσαν τα γράμματά μας, είπε η Χρ. Γκόγκογλου, το μόνο μέσο επικοινωνίας με τις οικογένειές μας. Το γράμμα με την κακή είδηση, το θάνατο, την αρρώστια έφτανε στα χέρια μας. Ένιωθαν ευχαρίστηση, όταν μας ανήγγελλαν τέτοιες ειδήσεις, ενώ, αντίθετα, τα χαρούμενα γράμματά μας καταστρέφονταν, τα πετούσαν στη θάλασσα».
ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΓΥΑΡΟΣ
Η Γυάρος (και Γιούρα) είναι ένα κυκλαδίτικο νησί του Αιγαίου Πελάγους μεταξύ Άνδρου, Σύρου και Κέας. Σήμερα το νησί είναι ακατοίκητο. Χρησιμοποιήθηκε σαν τόπος εξορίας στους ρωμαϊκούς χρόνους αλλά και στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας από το 1947 μέχρι το 1952, από το 1955 μέχρι το 1961 και από το 1967 μέχρι το 1974.
Οι απόψεις για την προέλευση της ονομασίας της ποικίλουν: από την λέξη "γύαλον", τον κύβο, τον τετράγωνο λίθο. Επίσης, υπάρχει η άλλη άποψη, ότι πρέρχεται από το "γύαλον" του Ομήρου, δηλαδή τον μισό θώρακα του οπλισμού.
Η πρώτη μη αμφισβητούμενη πληροφορία αρχαιογνωστικού περιεχομένου για το νησί προέρχεται από τον Αριστοτέλη μέσω του Αιλιανού: "Εδώ, οι ποντικοί καταβροχθίζουν ακόμη και τη σιδηρίτιδα γη". Ο Αντίγονος ο Καρύστιος μας πληροφορεί για τον θανατηφόρο άχερδο -είδος αγριοαπιδιάς- που αν τον μπίξει κάποιος σε ένα δέντρο, το ξεραίνει.
Την οργάνωση μιας τέτοιας φυλακής - εξορίας, έχει αναλάβει ένας Άγγλος ειδικός, που έμεινε στην ιστορία, ως «Κουλοχέρης» - έτσι τον ονόμασαν οι πολιτικοί κρατούμενοι, γιατί είχε το ένα χέρι του κομμένο. Αυτός αποφάνθηκε πως το νησί - φυλακή που χρειάζεται το καθεστώς είναι η Γιούρα, ως ο πιο πρόσφορος τόπος εξόντωσης των πολιτικών κρατουμένων.
Εδώ μπορούσε το καθεστώς, σε συνθήκες πλήρους απομόνωσης των κρατουμένων, να συνδυάσει όλες τις μακάβριες τεχνικές για την εξόντωση, ηθική και φυσική, των επικίνδυνων κομμουνιστών, των πολιτικών του αντιπάλων, «εν κρυπτώ και παραβύστω». Έτσι, αποφασίστηκε να ιδρυθεί το στρατόπεδο, και αρχίζουν να στέλνουν, απ' όλη την Ελλάδα, πολιτικούς κρατούμενους. Διατάσσονται όλες οι φυλακές του κράτους να στείλουν τους κρατούμενούς τους στη Γιούρα. Αρχικά, υπάρχει πρόγραμμα για 10.000. Αδειάζουν κυριολεχτικά πολλές φυλακές του κράτους, που έρχονται στη Γιούρα, όχι μόνον με τους κρατούμενούς τους, αλλά και το προσωπικό τους, τα βιβλία τους, τα έπιπλά τους (φυλακές Καλαμών, Θεσσαλονίκης, Αθηνών κλπ). Παρ' όλο που, απ' την πρώτη μέρα της ίδρυσής της, η Γυάρος ονομάζεται «εγκληματική φυλακή» και θα 'πρεπε, συνεπώς, να περιλάβει μόνο βαρυποινίτες καταδίκους, ωστόσο στέλνουν κάθε είδους κρατούμενο: Θανατοποινίτες, κατάδικους σ' εγκληματικές ποινές, ελαφροποινίτες κι υπόδικους ακόμα. Υγιείς και άρρωστους (απ' τ' αναρρωτήρια των φυλακών κι απ' τη «Σωτηρία»). Άντρες, γέρους και παιδιά 12, 13 χρονών από τη Ρούμελη - υπόδικα!). Η τύχη όλων αυτών των ανθρώπων φανερώνεται από την πρώτη στιγμή. Σταμάτημα της επαφής απ' όλο τον κόσμο. Ολοκληρωτική απομόνωση. Μ' αυτό τον τρόπο: Οι κατάδικοι δεν μπορούν κανένα ένδικο μέσο ν' ασκήσουν. Οι υπόδικοι με κανένα τρόπο δεν μπορούν να φροντίσουν την υπόθεσή τους. Μένουν έτσι μήνες, χρόνια υπόδικοι, υποφέρουν τόσα, ώσπου, κάποτε, τυχαία, θα τους αρπάξουν για δίκη ή θα τους κοινοποιήσουν ένα βούλευμα απαλλαχτικό - άπειρες φορές έγινε κι αυτό (αφού ρημάχτηκαν 1-2 χρόνια στη Γιούρα)!
Όσο για τους θανατοποινίτες - είναι τόσο βαρύ το δράμα τους... Δεν ξέρουν τίποτα για την πορεία της υπόθεσής τους: Αλληλογραφία σπάνια - κι αν φτάσει ποτέ στον προορισμό της. Αίτηση χάριτος αδύνατο να γίνει στη Γιούρα. Έπειτα, πού καιρός ν' ασχοληθείς με τέτοια, όταν ολημερίς σέρνεσαι στη δουλειά, βασανίζεσαι, προσπαθείς να σωθείς από την άμεση καθημερινή απειλή της ζωής σου; Κυρίως, όμως, δεν κάνει ο θανατοποινίτης καμιά ενέργεια στη Διεύθυνση, γιατί αλίμονό σου αν μάθει η Διεύθυνση ή κανένας φύλακας ότι είσαι δικασμένος σε θάνατο και ζητάς και ρέστα: θα κακοποιηθείς σε τέτοιο βαθμό, που ίσως δε θα ζήσεις...
ΙΣΤΟΡΙΑ
Κατά την αρχαιότητα η Γυάρος διέθετε μόνιμο πληθυσμό και ήταν αυτόνομη πόλη-κράτος, όπως τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων. Ο Στράβωνας που πέρασε από το νησί αναφέρει την ύπαρξη σ' αυτό ενός μικρού χωριού ψαράδων, που ζούσαν κυρίως από την αλιεία πορφύρας. "Θα στείλουν πρεσβευτή στον Ιούλιο Καίσαρα, στην Κόρινθο για να του ζητήσουν τη μείωση του φόρου των εκατόν πενήντα δραχμών που πρέπει να καταβάλλουν".
Στα Ρωμαϊκά χρόνια, το νησί αναφέρεται ως τόπος εξορίας επωνύμων: επί Τιβερίου εξορίζεται ο Γάιος Σιλανός, ανθύπατος της Ασίας.και ο Βίμπιος Σέρενος ανθύπατος της Εκτός Ισπανίας. Επί Γαΐου Καλλιγούλα, ο Φλάκκος Αουίλλιος, επίτροπος Αλεξανδρείας Αιγύπτου. Εδώ επί Νέρωνα εξορίζεται ο στωικός φιλόσοφος Μουσώνιος Ρούφος. Θα ανακαλύψει μια κρήνη και θα επιβιώσει. Ο στωικός Επίκτητος αναρωτιέται: "τι Ρώμη, τι Γυάρος, τι Αθήνα, τι φυλακή..."
Όμως μέσα σε αυτόν τον δύσκολο τόπο μαρτυρείται η λατρεία της Αφροδίτης Μυχίας βάσει επιγραφής. Είναι πιθανή επίσης η λατρεία της Αρτέμιδος και η απόδοση τιμών στον Περσέα, καθώς οι μορφές τους απεικονίζονται σε νομίσματα χάλκινα των Γυαρίων (300-200 π.Χ.). Επιγραφή από τη Σάμο και άλλη από την Παλαιόπολη της Άνδρου, μιλούν για "δήμο ο Γυαρίων".
Ήδη ο Κλων Στέφανος από το 1870 αναγνωρίζει ότι η επιγραφή περί Αφροδίτης Μυχίας προέρχεται από τον ερειπιώνα της αρχαίας πολίχνης του νησιού. Πρόκειται για τον οικισμό των ψαράδων του Πλούταρχου ή εκείνον των αλιέων κοχυλιών πορφύρας του Λουκιανού; Οι αναφορές για το νησί τα επόμενα χρόνια είναι ελάχιστες.
Έως το 2000, η Γυάρος χρησιμοποιήθηκε ως πεδίο βολής του Πολεμικού Ναυτικού. Ολόκληρο το νησί χαρακτηρίστηκε ιστορικός τόπος το 2002, αλλά αποχαρακτηρίστηκε το 2011 με σκοπό την προώθηση επενδύσεων για αιολικά πάρκα στο νησί.
Σήμερα, η Γυάρος είναι ακατοίκητη. Η πορεία του πληθυσμού της αντιστοιχεί κυρίως στον αριθμό εξορίστων που βρίσκονταν στο νησί κατά τη διάρκεια απογραφών. Υπολογίζεται πως συνολικά περάσαν από τη Γυάρο περίπου 22.000 εξόριστοι.
Στο νησί υπάρχουν ακόμα τα κτίρια των φυλακών, του νοσοκομείου και του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού που έχτισαν οι εξόριστοι από το 1947 μέχρι το 1951.
Διοικητικά, η Γυάρος ανήκε στον Δήμο Άνω Σύρου μέχρι το 2010, οπότε και εντάχθηκε στη Δημοτική Ενότητα Άνω Σύρου, η οποία υπάγεται στον νέο Δήμο Σύρου - Ερμούπολης.
πηγες: Σαν σήμερα/Μηχανή του Χρόνου/lamprakides.gr