Σαν σήμερα το 1999: Ο φονικός σεισμός της Πάρνηθας αφήνει πίσω του 143 νεκρούς
Όποιος βρισκόταν στην Αθήνα εκείνο το ζεστό μεσημέρι της 7ης Σεπτεμβρίου του 1999, εκατομμύρια άνθρωποι δηλαδή, έχει και μια ιστορία να διηγηθεί από τα 15 δευτερόλεπτα που διήρκεσε ο σεισμός. Η δική μου είναι κάπως αστεία, αλλά δεν θα την γράψω –όπως έπαψα πολύ γρήγορα να την λέω και τότε, όταν σύντομα έφτασαν στ' αυτιά μου άλλες, καθόλου αστείες ιστορίες.
Ο σεισμός εκείνος πήρε τις ζωές 143 ανθρώπων και άφησε ψυχικά τραύματα σε χιλιάδες άλλους που έμειναν εγκλωβισμένοι για ώρες κάτω από τα συντρίμμια, είδαν τους δικούς τους να χάνονται ή τις περιουσίες τους να καταστρέφονται. Περίπου 50.000 κτήρια γκρεμίστηκαν ή υπέστησαν σοβαρές ζημιές, με αποτέλεσμα να πρέπει να κατεδαφιστούν ή να τους γίνουν σημαντικές επιδιορθώσεις και ένας αντίστοιχος αριθμός ανθρώπων έμειναν άστεγοι για σημαντικό χρονικό διάστημα. Το κόστος της ζημιάς υπολογίζεται σε περίπου 2,5 δις. ευρώ, ένα νούμερο του οποίου το μέγεθος μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα σήμερα, στην εποχή της οικονομικής κρίσης.
Το μέγεθος του τρόμου
Τότε, βέβαια, η Ελλάδα ζούσε τις μέρες του πάρτυ του Χρηματιστηρίου και ακόμη κι ένα τέτοιο γεγονός δεν θα μπορούσε να ανατρέψει το γενικότερο κλίμα. Με επικεφαλής τις κατασκευαστικές εταιρείες (και την προσδοκία ότι «θα έχουν κι άλλες δουλειές τώρα, να ξαναχτίσουν όσα γκρεμίστηκαν») τα ράλι της Σοφοκλέους συνεχίστηκαν, σαν ένα φόντο ειρωνείας σε μια καταστροφή που όμοιά της δεν είχε ξαναγνωρίσει η Αθήνα. Πολλά χρόνια μετά, αυτό που τότε κάποιοι χαρακτήριζαν «αισιόδοξη στάση» και «ελπίδα», μοιάζει με ένα ψέμα –ειδικά αν σκεφτεί κανείς πως οι ζωές πολλών από τους ανθρώπους που επλήγησαν το 1999 ακόμη δεν έχουν αποκατασταθεί –θύματα δεν έχουν αποζημιωθεί και υπάρχουν άνθρωποι που ζουν ακόμη σε λυόμενα.
Ο σεισμός έλαβε χώρα στις 3 παρά τέσσερα λεπτά το μεσημέρι της Τρίτης, 7 Σεπτεμβρίου, και είχε για επίκεντρο ένα σημείο στους πρόποδες της Πάρνηθας, κοντά στο Μενίδι και τα Άνω Λιόσια, σε μια περιοχή μόλις 17 χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης. Η ισχύς του ήταν 5,9 βαθμοί της κλίμακας Ρίχτερ, και το βάθος όχι παραπάνω από 10 χιλιόμετρα, πράγμα που έκανε το χτύπημα στην πόλη ιδιαίτερα δυνατό. Όλο το λεκανοπέδιο της Αττικής βυθίστηκε λίγο σε σχέση με την Πάρνηθα, με την περιοχή στο Θριάσιο Πεδίο να μετακινείται περίπου 8 εκατοστά!
Αυτό που έκανε τον τρόμο ακόμη πιο μεγάλο ήταν πως μέχρι εκείνη την αποφράδα ημέρα, το σημείο που έδωσε τον σεισμό εθεωρείτο ακίνδυνο. Βρισκόταν μεν κοντά σε σεισμική ζώνη (αυτήν του Κορινθιακού Κόλπου που είχε δώσει και τον προηγούμενο μεγάλο σεισμό της Αθήνας, το 1981, με τα 20 θύματα) αλλά εντός του λεκανοπεδίου της Αττικής που οι σεισμολόγοι το θεωρούσαν ασεισμικό.
Όπως είναι λογικό, οι περιοχές που βρίσκονταν πιο κοντά στο επίκεντρο ήταν αυτές που επλήγησαν και περισσότερο. Κι επειδή μιλάμε για δήμους σχετικά φτωχικούς (Μενίδι, Άνω Λιόσια, Νέα Φιλαδέλφεια, Περιστέρι, Μεταμόρφωση κ.λπ) με κατασκευές είτε άναρχες, είτε όχι ιδιαίτερα γερές, το μέγεθος της καταστροφής πολλαπλασιάστηκε.
Το εργοστάσιο της Ρικομέξ
Οι πιο τραγικές στιγμές εκτυλίχθηκαν στα σημεία όπου ήταν συγκεντρωμένοι περισσότεροι άνθρωποι. Από τον σεισμό κατέρρευσαν τρία εργοστάσια, μεταξύ των οποίων εκείνο της Ρικομέξ. Στο μοιραίο κτήριο, με τις άπειρες κακοτεχνίες, έχασαν την ζωή τους 39 άνθρωποι. 8 σκοτώθηκαν στα γραφεία της Φαράν, 3 στο εργοστάσιο Φιλοπλάστ και 6 στο εργοστάσιο της ΒΙΟΚΥΤ. 7 έχασαν την ζωή τους στην οικοδομή της οδού Πίνδου στη Νέα Φιλαδέλεια και 16 στην πολυκατοικία της οδού Ψυχάρη, στη Μεταμόρφωση. Ήταν τα 6 σημεία για τα οποία συζητούσε όλη η Ελλάδα τότε, 6 τάφοι που απασχολούσαν για μέρες τα σωστικά συνεργεία που έκαναν μάταιες προσπάθειες να βρουν ζωντανούς κάτω από τα συντρίμμια.
Η περίπτωση Ρικομέξ που μετατράπηκε σε μια μακροχρόνια δικαστική υπόθεση με τους συγγενείς των θυμάτων να ζητούν αποζημιώσεις από τον κατασκευαστή του κτηρίου έχει μείνει σε όλους μας ως η πιο μεγάλη ουλή από εκείνο το σεισμό. Όχι μόνο γιατί στο εργοστάσιο του Μενιδίου χάθηκαν οι πιο πολλές ψυχές, αλλά γιατί αυτό που συνέβη στη συνέχεια κατέδειξε τόσα και τόσα αρνητικά της σύγχρονης Ελλάδας: Τις αγκυλώσεις των δικαστηρίων, τις απάτες των κατασκευαστών, τις διαπλοκές της εξουσίας...
Αν υπήρχε κάτι θετικό από στο σεισμό της Πάρνηθας –κι εκείνον που χτύπησε, ένα μήνα αργότερα την Κωνσταντινούπολη- ήταν πως, για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, η Ελλάδα ήλθε τόσο κοντά με την Τουρκία. Τα σωστικά συνεργεία των δύο χωρών ήταν τα πρώτα –λόγω γειτνίασης- που έσπευσαν σε βοήθεια, κάνοντας την κοινή γνώμη να καταλάβει πως αυτά που χωρίζουν τους δύο λαούς είναι μόνο τα γεωπολιτικά παιχνίδια αυτών που τους κυβερνούν. Τα τουρκικά σωστικά συνεργεία είχαν ήδη πιάσει δουλειά στα συντρίμμια της Αθήνας 13 ώρες μετά τον σεισμό.
Οι μεγαλύτεροι σεισμοί στην ιστορία της Αθήνας
Ο σεισμός του '81 ήταν πολύ μεγαλύτερης ισχύος από εκείνον του '99, αλλά το επίκεντρό του βρισκόταν μακριά από την πόλη και σε θαλάσσια περιοχή, γι' αυτό και οι ζημιές ήταν αισθητά λιγότερες. Μαζί με τον σεισμό του 1853, περίπου 6 ρίχτερ, είναι οι 3 μεγαλύτεροι που έχουν πλήξει ποτέ την πόλη. Ωστόσο παρόμοια φυσικά φαινόμενα έχουν συμβεί πολλά στην Αθήνα.
Ο Θουκυδίδης αναφέρει ένα σεισμό που συνέβη το 427 π.Χ. στην Αταλάντη και συντάραξε την Αθήνα, ενώ ένα χρόνο αργότερα ένας πολύ ισχυρότερος σεισμός σάρωσε την πόλη, πάλι με επίκεντρο την Αταλάντη, μετατοπίζοντας μάλιστα την βορειοανατολική γωνία του Παρθενώνα! Το 1705 και το 1785 δύο δυνατοί σεισμοί με επίκεντρο τον Ωροπό ταρακούνησαν τη Αθήνα ενώ με επίκεντρο την ίδια την πόλη σημειώθηκε ένας όχι και τόσο δυνατός σεισμός το 1874.