Τι απειλεί την ανθρωπότητα-Πόσο πιθανό είναι να βρούμε εξωγήινους:Ένας καθηγητής του Χάρβαρντ απαντά

Ο 59χρονος Ισραηλινός θεωρητικός φυσικός, ο οποίος εργάζεται πάνω σε θέματα αστροφυσικής και κοσμολογίας, πήρε το διδακτορικό του στη Φυσική από το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ σε ηλικία 24 ετών και έχει, μεταξύ άλλων, ηγηθεί του πρώτου διεθνούς project που υποστηρίχθηκε από τη Strategic Defense Initiative, ενώ έχει αποτελέσει μέλος του Ινστιτούτου Προηγμένων Επιστημών (Institute for Advanced Study) στο Princeton. Έχει συγγράψει οκτώ βιβλία, το πιο πρόσφατο εκ των οποίων ήταν τo «Extraterrestrial» και περίπου 800 επιστημονικά άρθρα, πάνω σε μια σειρά θεμάτων, τα οποία κυμαίνονται από τις μαύρες τρύπες και τα πρώτα άστρα μέχρι την αναζήτηση εξωγήινης ζωής και το μέλλον του σύμπαντος.

Ήταν ο μακροβιότερος πρόεδρος του Τμήματος Αστρονομίας του Χάρβαρντ (2011-2020), Founding Director του Black Hole Initiative (2016-2021) και διευθυντής του Institute for Theory and Computation από το 2007 στο Harvard- Smithsonian Center for Astrophysichs. Επίσης, αποτελεί μέλος της American Academy of Arts & Sciences, της American Physical Society και της International Academy of Astronautics, ενώ ήταν επίσης μέλος του PCAST (President’s Council of Advisors on Science and Technology- Επιτροπή Συμβούλων του Προέδρου σε Θέματα Επιστήμης και Τεχνολογίας) στον Λευκό Οίκο. Ηγείται επίσης της Συμβουλευτικής Επιτροπής στο φιλόδοξο Breakthrough Starshot Initiative και υπηρετεί ως Science Theory Director για όλες τις πρωτοβουλίες στο Breakthrough Prize Foundation. Το 2012 το ΤΙΜΕ τον συμπεριέλαβε στη λίστα των 25 ανθρώπων με τη μεγαλύτερη επιρροή ως προς το Διάστημα.

Ο καθηγητής Λεμπ,τα τελευταία χρόνια έχει εστιάσει τις έρευνές του σε θέματα πιθανής εξωγήινης ζωής- μάλιστα προκάλεσε σχετικά πρόσφατα αίσθηση με την τοποθέτησή του πως το «παράξενο» διαστημικό αντικείμενο «Ουμουαμούα» θα μπορούσε όντως να αποτελεί ένα εξωγήινο σκάφος (αν και ο ίδιος έχει πει στο παρελθόν ότι δεν είναι ιδιαίτερα φίλος της επιστημονικής φαντασίας, καθώς δεν του αρέσει όταν η δράση στις ταινίες παραβιάζει τους νόμους της Φυσικής). Επίσης, σε ακόμα πιο πρόσφατα άρθρα του στο Scientific American έχει αναφερθεί σε ζητήματα όπως το πόσος χρόνος απομένει στην ανθρωπότητα, αλλά και στο πώς θα μπορούσε να αποφευχθεί μια πιθανή «κοσμική καταστροφή» ως αποτέλεσμα φιλόδοξων (και ριψοκίνδυνων) επιστημονικών πειραμάτων.

Με αφορμή τα εν λόγω άρθρα, το newsbomb.gr απευθύνθηκε στον διακεκριμένο επιστήμονα- και ακολούθησε μια επικοινωνία μέσω email, με τον καθηγητή να απαντά στις ερωτήσεις μας, με έναν συνδυασμό αποσπασμάτων από προηγούμενα άρθρα και δημοσιεύσεις του, καθώς και νέων σχολίων, στο πλαίσιο των οποίων μας παρουσίασε τις απόψεις του για τις δυνατότητες της ανθρωπότητας να επιβιώσει στο μέλλον απέναντι στις απειλές, για πιθανούς εξωγήινους πολιτισμούς (και την επίδραση που θα είχαν σε εμάς) και πολλά άλλα θέματα, τα οποία, εκ πρώτης όψεως, θα έλεγε κανείς πως κινούνται στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας- ωστόσο στην πραγματικότητα αποτελούν καθαρή, ανόθευτη επιστήμη.

Newsbomb.gr: Λαμβάνοντας υπόψιν αυτά που γνωρίζουμε για τον πολιτισμό και τη ζωή εν γένει, πιστεύετε πως είμαστε πιο κοντά στην αρχή, στη μέση ή στο τέλος της ιστορίας μας ως ενός τεχνολογικού πολιτισμού, και γιατί;

Άβι Λεμπ: Η πιο ζωτικής σημασίας κοινωνική πρόκληση είναι η επέκταση της μακροβιότητας της ανθρωπότητας. Σε πρόσφατη ομιλία σε αποφοίτους του Χάρβαρντ ρωτήθηκα πόσο αναμένω να επιβιώσει ο τεχνολογικός μας πολιτισμός. Η απάντησή μου βασίστηκε στο δεδομένο πως συνήθως βρίσκουμε τους εαυτούς μας στο μεσαίο τμήμα της ζωής μας. Η πιθανότητα να είσαι βρέφος, την πρώτη ημέρα μετά τη γέννηση, είναι δεκάδες χιλιάδες φορές μικρότερη από το να είσαι ενήλικος. Είναι εξίσου απίθανο να ζούμε απλά έναν αιώνα μετά την έναρξη της υπάρχουσας τεχνολογικής μας εποχής, εάν αυτή η φάση πρόκειται να διαρκέσει εκατομμύρια χρόνια στο μέλλον. Στο πιο πιθανό σενάριο πως αυτή τη στιγμή βιώνουμε την ενηλικίωση της τεχνολογικής μας ζωής, είναι πιθανόν να επιβιώσουμε μερικούς αιώνες, μα όχι πολύ περισσότερο. Αφού δήλωσα δημόσια αυτή τη στατιστική πιθανότητα, συνειδητοποίησα πόσο τρομακτική πρόβλεψη συνεπάγεται.

Ας συζητήσουμε για υπαρξιακές απειλές στην ανθρωπότητα, στο σύνολό της: Ποιες είναι οι πιο «ρεαλιστικές» και γιατί; Σε τι φάση βρισκόμαστε ως προς την αντιμετώπιση αυτών των απειλών, από άποψης πρόληψης; (Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε έναν αστεροειδή, ή ένα ακραίο γεγονός ηλιακής δραστηριότητας;)

Υπάρχουν πολλές υπαρξιακές απειλές για τη ζωή στη Γη: Μια παγκόσμια πανδημία, ακόμα πιο θανατηφόρα από την Covid-19, ένα εκτός ελέγχου φαινόμενο του θερμοκηπίου παρόμοιο με αυτό που έλαβε χώρα στη Αφροδίτη, μα με το δικό μας «δάχτυλο στη σκανδάλη», μια πρόσκρουση ενός γιγαντιαίου αστεροειδούς μεγαλύτερου από αυτόν που προκάλεσε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων, εκρήξεις κοντινών άστρων υπό τη μορφή σουπερνόβα ή εκλάμψεων ακτίνων γάμμα (gamma-ray bursts), ή την αναπόφευκτη αύξηση της φωτεινότητας του ήλιου μέσα σε ένα δισεκατομμύριο χρόνια, που θα είχε ως αποτέλεσμα να βράσουν όλοι οι ωκεανοί στη Γη.

Οι καταστροφές αυτές μας φέρνουν στο μυαλό την ανάγκη να διατηρήσουμε την πολύτιμη ποικιλομορφία της γήινης ζωής, στο πνεύμα της βιβλικής ιστορίας της Κιβωτού του Νώε. Μια συζήτηση για αυτές τις απειλές με έναν συνάδελφό μου στο Χάρβαρντ, τον Στίβεν Γκρίνμπλατ, με ενέπνευσε να αναρωτηθώ πώς θα έμοιαζε μια σύγχρονη Κιβωτός του Νώε.

Η πρόβλεψη του χρόνου που μας απομένει στο τεχνολογικό μας μέλλον θα ακολουθούσε μετά από στατιστικά δεδομένα για τη μοίρα των πολιτισμών σαν τον δικό μας που προϋπήρξαν και έζησαν υπό παρόμοιους φυσικούς περιορισμούς.

Τα περισσότερα άστρα σχηματίστηκαν δισεκατομμύρια χρόνια πριν τον ήλιο μας, και μπορεί να φιλοξένησαν τεχνολογικούς πολιτισμούς στους κατοικήσιμους πλανήτες μας που έχουν εξαφανιστεί ως τώρα. Αν είχαμε ιστορικά δεδομένα για τη διάρκεια ζωής ενός μεγάλου αριθμού εξ αυτών, θα μπορούσαμε να υπολογίσουμε την πιθανότητα του δικού μας πολιτισμού να επιβιώσει για διαφορετικές χρονικές περιόδους. Η προσέγγιση αυτή θα ήταν παρόμοια με το «καλιμπράρισμα» της πιθανότητας ενός ραδιενεργού ατόμου για αποσύνθεση με βάση την καταγεγραμμένη συμπεριφορά πολλών άλλων ατόμων του ίδιου τύπου. Επί της αρχής, θα μπορούσαμε να συλλέξουμε σχετικά δεδομένα διεξάγοντας διαστημική αρχαιολογία και αναζητώντας στον ουρανό απομεινάρια νεκρών τεχνολογικών πολιτισμών. Αυτό θα προϋπέθετε πως η μοίρα του πολιτισμού μας υπαγορεύεται από τους φυσικούς περιορισμούς.

Έχει ειπωθεί ότι τα είδη που ζουν μόνο σε έναν πλανήτη δεν μπορούν να επιβιώσουν. Πόσος χρόνος πιστεύετε ότι θα χρειαστούμε για να είμαστε πραγματικά σε θέση να εξαπλωθούμε πέρα από τη Γη; Μιλώ για αυτάρκεις αποικίες, όχι απλά να «καρφωθούν σημαίες» σε άλλους πλανήτες.

Για μένα δεν υπάρχει αμφιβολία πως το Διάστημα είναι το απόλυτο πεπρωμένο μας, επειδή οι συνθήκες αναπόφευκτα θα επιδεινωθούν στη Γη. Αυτή ήταν μια από αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις που ένας αστρονόμος μπορεί να καταλήξει να ακούγεται πιο ρεαλιστής μακροπρόθεσμα από κάποιον υπέρμαχο των απόψεων που «πατάνε στη Γη». Υπάρχει κάτι πιο πρακτικό και επείγον από τη φιλοδοξία του Νώε να σώσει τη ζωή από την εξαφάνιση;

Αυτή τη στιγμή όλα μας τα «αυγά» είναι σε ένα καλάθι: Στη Γη. Μια μελλοντική ενσάρκωση της Κιβωτού του Νώε θα απογειωνόταν από την επιφάνεια της Γης και θα «σάλπαρε» στο Διάστημα. Η βιβλική ιστορία περιγράφει μια κιβωτό με διαστάσεις 150x25x15 στη μία πλευρά- συμπτωματικά παρόμοια (μα χωρίς ουσιώδη συσχετισμό) με τις εκτιμώμενες διαστάσεις του πρώτου διαστρικού αντικειμένου που εντοπίστηκε στο Ηλιακό Σύστημα, του Ουμουαμούα.

Το «Διαστημόπλοιο του Νώε» δεν χρειάζεται να φέρει δείγματα όλων των μορφών γήινης ζωής. Δεν υπάρχει λόγος να φτιάξουμε ένα τεράστιο σκάφος που θα μεταφέρει ανθρώπους, ελέφαντες, φάλαινες, πουλιά και άλλα. Χάρη στη σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία, το σκάφος θα μπορούσε να είναι μικρό- ένας CubeSat που θα περιλαμβάνει ένα προηγμένο σύστημα υπολογιστή με τεχνητή νοημοσύνη που αποθηκεύει το σύνολο των πληροφοριών DNA για όλα τα είδη της Γης και θα συμπληρώνεται από έναν 3D εκτυπωτή που θα μπορεί να κατασκευάζει τους σπόρους της ζωής όταν επιθυμείται κάτι τέτοιο. Η πλατφόρμα αυτή θα μπορούσε να σταθμεύει σε μια ασφαλή τοποθεσία για να λαμβάνει επαρκή ηλιακή θερμότητα ώστε να παραμένει άνετα θερμή και να περιέχει τις πρώτες ύλες για τη χημεία της ζωής. Καθώς ο ήλιος μας διαστέλλεται στα τελικά στάδια της ζωής του, η πλατφόρμα αυτή θα μπορεί να μεταβεί στην κατάλληλη κατοικήσιμη απόσταση από αυτόν.

Έχετε πραγματοποιήσει έρευνες πάνω σε πιθανές ενδείξεις εξωγήινης νοημοσύνης και εξωγήινων πολιτισμών. Ποια είναι η άποψή σας ως προς τη θεωρία του Στίβεν Χόκινγκ πως νοήμονες, προηγμένοι εξωγήινοι θα μπορούσαν να προκαλέσουν το τέλος της ανθρωπότητας; Πολύ απαισιόδοξη, πολύ ρεαλιστική, πιθανώς σωστή, ή κάτι άλλο;

Όταν είσαι σε μια ανεξερεύνητη ερημιά, καλύτερα να είσαι σιωπηλός, επειδή ποτέ δεν ξέρεις εάν καραδοκούν επικίνδυνοι θηρευτές. Δυστυχώς, η Γη δεν ακολουθεί ως τώρα αυτή την αρχή: Μεταδίδουμε ραδιοσήματα στο Διάστημα εδώ και πάνω από έναν αιώνα. Εάν υπάρχουν τεχνολογικοί πολιτισμοί εντός εκατό ετών φωτός που παρατηρούν τους ουρανούς τους με ραδιοτηλεσκόπια παρόμοια με τα δικά μας, τότε μπορεί να γνωρίζουν ήδη για την ύπαρξή μας. Θα μπορούσαμε να ακούσουμε από αυτούς στο μέλλον. Κάτι που μας διασώζει είναι πως οι πύραυλοι χημικής προώθησης, όπως αυτοί που χρησιμοποιήθηκαν στις αποστολές Voyager ή New Horizons, θα χρειάζονταν ένα εκατομμύριο χρόνια για να διανυθούν αυτά τα εκατό έτη φωτός.

Ας μιλήσουμε για τον Ουμουαμούα: Διάβασα πως εξακολουθείτε να υποστηρίζετε ότι επρόκειτο για εξωγήινη συσκευή. Μπορείτε να επεκταθείτε επ’αυτού;

Στο νέο μου βιβλίο, με τίτλο Extraterrestrial, διηγούμαι την ιστορία της ανακάλυψης του Ουμουαμούα, που σημαίνει «ανιχνευτής» στη γλώσσα της Χαβάης, από το Pan-STARRS στη Χαβάη τον Οκτώβριο του 2017. Ως το πρώτο διαστρικό αντικείμενο που εντοπίστηκε κοντά στη Γη από το εξωτερικό του ηλιακού συστήματος, φαινόταν περίεργο, διαφορετικό από κάθε κομήτη ή αστεροειδή που είχε παρατηρηθεί στο παρελθόν εντός του ηλιακού συστήματος. Το βιβλίο παρουσιάζει τα ασυνήθιστα χαρακτηριστικά του Ουμουαμούα: Είχε ένα επίπεδο σχήμα, με ακραίες αναλογίες- που δεν είχαν παρατηρηθεί ποτέ στο παρελθόν μεταξύ κομητών ή αστεροειδών, καθώς και μια ασυνήθιστη αρχική ταχύτητα και μια λαμπερή εμφάνιση. Επίσης, δεν είχε ουρά κομήτη, μα όπως και να έχει φαινόταν να ωθείται μακριά από τον ήλιο, πέρα από την ηλιακή βαρυτική δύναμη.

Ως κανονικός κομήτης, ο Ουμουαμούα θα έπρεπε να χάνει περίπου το 1/10 της μάζας του προκειμένου να βιώνει την επιπλέον ώθηση από το «rocket effect». Αντ’αυτού, ο Ουμουαμούα δεν έδειξε να έχει μόρια βασιζόμενα στον άνθρακα στην ουρά, ούτε «σπασμούς» ή αλλαγές περιστροφής στην περίοδο περιστροφής του, όπως αναμένεται από τους κομήτες. Η επιπλέον δύναμη θα μπορούσε να εξηγηθεί εάν ο Ουμουαμούα δεχόταν ώθηση από την πίεση του ηλιακού φωτός, δηλαδή εάν είχε ένα τεχνητό, ηλιακό ιστίο – Ένα λεπτό δείγμα της πολλά υποσχόμενης τεχνολογίας για εξερεύνηση του Διαστήματος που είχε προταθεί από το 1924, από τον Φρίντριχ Ζάντερ και αυτή τη στιγμή αναπτύσσεται από τον πολιτισμό μας. Αυτή η πιθανότητα θα υποδείκνυε ότι ο Ουμουαμούα θα μπορούσε να είναι ένα «μήνυμα σε μπουκάλι».

Τον Σεπτέμβριο του 2020 ένας άλλος ασυνήθιστος «αστεροειδής» ανακαλύφθηκε από το Pan STARRS, δείχνοντας υπερβάλλουσα ώθηση από το ηλιακό φως χωρίς μια ουρά κομήτη. Αυτό το αντικείμενο, που έλαβε το αστρονομικό όνομα 2020 SO, δεν ήταν εξερχόμενο όπως ο Ουμουαμούα, μα αντ’αυτού σε μια τροχιά σαν της Γης, γύρω από τον ήλιο. Μελετώντας την τροχιά του πίσω στον χρόνο, διαπιστώθηκε πως το 2020 SO ήταν ένας αδέσποτος πύραυλος, απομεινάρι από τη συντριβή του Surveyor 2 στην επιφάνεια της Σελήνης το 1966.

Ανεξαρτήτως αυτού, η ανακάλυψη αυτή ενισχύει τη θέση πως λεπτά τεχνητά αντικείμενα με μεγάλη αναλογία επιφάνειας προς μάζα μπορούν να διακριθούν από φυσικά αντικείμενα, με βάση την υπερβάλλουσα ώθησή τους μακριά από τον ήλιο, χωρίς ουρά κομήτη. Δεν υπάρχει περίπτωση ο Ουμουαμούα να προήλθε από τον πλανήτη μας, με βάση την υψηλή τοπική του ταχύτητα, το μεγάλο του μέγεθος και την κλίση της τροχιάς του. Άλλος ένας τρόπος να το θέσουμε είναι πως ο Ουμουαμούα πέρασε ένα κλάσμα ενός έτους εντός της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο, και δεν ξέρουμε κανένα ανθρώπινης κατασκευής αντικείμενο που να προωθήθηκε στην τροχιά του μέσα στο έτος πριν την ανακάλυψή του.

Όταν κάνω διακοπές κοντά σε μια παραλία, το απολαμβάνω να μελετώ τα φυσικά κοχύλια, μα σε σπάνιες περιπτώσεις συναντώ ένα τεχνητό πλαστικό μπουκάλι. Αντίστοιχα, οι αστρονόμοι εντοπίζουν τακτικά φυσικής προέλευσης βράχους όταν παρατηρούν κομήτες ή αστεροειδείς από το ηλιακό σύστημα, μα ίσως ο Ουμουαμούα να αποτελεί την πρώτη μας επαφή με ένα τεχνητό πλαστικό μπουκάλι, που κατασκευάστηκε από έναν προηγμένο τεχνολογικά πολιτισμό. Τα ηλιακά ιστία μπορούν να σχεδιαστούν έτσι ώστε να ζυγίζουν ένα γραμμάριο ανά δεκάδες τετραγωνικά μέτρα επιφάνειας, συγκριτικά με την επιφάνεια του Ουμουαμούα.

Διαστρικά σκάφη θα μπορούσαν επίσης να ελιχθούν σε προτιμώμενες τροχιές που δεν προκύπτουν από μια τυχαία κατανομή. Ειδικότερα, είναι επωφελές να έρχονται σε θέση στάσης σε σχέση με το άστρο που σκοπεύουν να διερευνήσουν. Σε αυτή την περίπτωση, η βαρυτική έλξη από το άστρο θα τα τραβά απευθείας προς τα πάνω τους. Η εστίαση των τροχιών τους θα ενισχύσει την πυκνότητά τους στην περιοχή κοντά στο άστρο, επιτρέποντας σε πιο πολλά από αυτά να ταξιδεύουν στην κατοικήσιμη ζώνη και να αναζητούν τεχνολογικές υπογραφές εκεί. Στο εξώτερο τμήμα του ηλιακού συστήματος, τέτοια βραδυκίνητα σκάφη θα μπορούσαν να κρύβονται μεταξύ των πολλών παγωμένων βράχων του Νέφους του Όορτ, που δεσμεύονται χαλαρά από τον ήλιο, στον δρόμο προς το Άλφα του Κενταύρου.

Αν οι αποστολείς των σκαφών προτιμούσαν να παραμείνουν ανώνυμοι, μπορεί να επέλεγαν να τα εναποθέσουν στο «γαλαξιακό πάρκινγκ», το αποκαλούμενο «local standard of rest», που έχει ως μέσο όρο όλες τις τυχαίες κινήσεις όλων των άστρων στην περιοχή του ήλιου. Σε αυτό το ουδέτερο πλαίσιο αναφοράς, δεν είναι δυνατόν να εντοπίσουμε από πού προήλθαν. Προκαλεί έκπληξη το ότι ο Ουμουαμούα άρχισε σε αυτό το πλαίσιο πριν εισέλθει στο ηλιακό σύστημα.

Τα δεδομένα που συλλέξαμε για τον Ουμουαμούα είναι ατελή. Για να μάθουμε περισσότερα, πρέπει να συνεχίσουμε να παρατηρούμε τον ουρανό για παρόμοια αντικείμενα. Η συνειδητοποίηση πως δεν είμαστε μόνοι θα έχει δραματικές επιπτώσεις για τους σκοπούς μας στη Γη και τις φιλοδοξίες μας για το Διάστημα. Όταν διαβάζω τα νέα κάθε πρωί, δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ εάν είμαστε οι «πιο έξυπνοι». Υπάρχουν εξωγήινοι εξυπνότεροι από εμάς στον Γαλαξία; Ο μόνος τρόπος να το βρούμε αυτό είναι μελετώντας τον ουρανό για την ποικιλία των αγγελιοφόρων που μπορεί να χρησιμοποιούν.

Ως προς τη θεωρία της Πανσπερμίας: Λαμβάνοντας υπόψιν την ηλικία του σύμπαντός μας, τις αποστάσεις κλπ, ποια είναι η κοσμική «γειτονιά» που θα μπορούσε να φιλοξενεί «συγγενικές» μορφές ζωής; (Για παράδειγμα, ο Εγγύτατος Κενταύρου είναι κοντά, οπότε θα σκεφτόμουν ότι μπορεί θα μπορούσαν να υπάρχουν «εξάδελφοί» μας εκεί). Και, από αυτή την άποψη, ποιοι θα ήταν οι καλύτεροι τρόποι για να εξαπλωθεί η ζωή στο σύμπαν;

Η αναζήτηση εξωγήινης ζωής είναι ένα από τα πιο συναρπαστικά θέματα της αστρονομίας, και ο πρόσφατος εντοπισμός πιθανών βιοϊχνών στην ατμόσφαιρα της Αφροδίτης έχει πλέον εμφανίσει το ενδεχόμενο να υπάρχει ζωή στον κοντινό αυτόν στη Γη πλανήτη.

Απορρόφηση φωτός σε μήκη κύματος χιλιοστού από μόρια φωσφίνης εντοπίστηκε στα νέφη της Αφροδίτης, 35 μίλια πάνω από το επίπεδο του εδάφους, όπου η θερμοκρασία και η πίεση είναι παρόμοιες με αυτές που υπάρχουν στα κατώτερα τμήματα της ατμόσφαιρας της Γης. Εκεί, μικρόβια μπορεί να βρίσκονται σε σταγονίδια σε πυκνότητα πολύ μικρότερη από ό,τι στον αέρα στη Γη. Αν ισχύει αυτό, θα μπορούσαν να έχουν κοινή καταγωγή με τη γήινη ζωή, εξαιτίας της συχνής ανταλλαγής αστεροειδών που άγγιζαν τους πλανήτες μεταξύ της Γης και της Αφροδίτης. Για να έχουμε ατράνταχτα στοιχεία για εξωγήινη ζωή θα πρέπει να περιμένουμε ένα σκάφος να μαζέψει υλικό από τα νέφη της Αφροδίτης και να αναζητήσουμε μικρόβια σε αυτό.

Αποδίδουμε ιδιαίτερη σημασία στον εντοπισμό εξωγήινης ζωής επειδή θα υποδείκνυε ότι δεν είμαστε μόνοι στο σύμπαν. Αλλά έχουν πραγματική σημασία τα προσωπικά μας ενδιαφέροντα στο σύμπαν γενικότερα; Σε αυτό το πλαίσιο, ο συνάδελφός μου στο Χάρβαρντ, Στίβεν Γκρίνμπλατ, μου έστειλε πρόσφατα μέσω email ένα πρόβλημα που έθεσε η κατά τον Λουκρήτιο έκδοση του Επικουρισμού: «Εφόσον αποτελούμαστε όλοι από τα άτομα τα οποία μοιραζόμαστε με άψυχη ύλη, υπάρχει πραγματική αξία στις μορφές ζωής;». Η απάντησή μου, ως φυσικού, ήταν απλή: «Είμαστε πολύπλοκες δομές ατόμων και τείνουμε να νιώθουμε συναισθήματα όταν βλέπουμε άλλα πολύπλοκα συστήματα. Μα το μεγαλείο πολύπλοκων δομών LEGO δεν υποδεικνύει πως έχουν οτιδήποτε άλλο πέρα από τα κομμάτια από τα οποία αποτελούνται».

Πιστεύετε ότι θα μπορούσε να υπάρχει περίπτωση να συναντήσουμε εξωγήινες νοημοσύνες εντός των ζωών μας;

Μόνο αν αφιερώσουμε κεφάλαια στην έρευνα.

Ως προς το SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence): Ποια θα ήταν τα καλύτερα στοιχήματά μας; Πού θα έπρεπε να κοιτάξουμε καλύτερα; (Εννοώντας, τι θα έπρεπε να αναζητούμε και πιθανώς πού;)

Στα ραντεβού στα τυφλά αναζητούμε άλλους που μοιάζουν με εμάς, τουλάχιστον σε κάποιο επίπεδο. Αυτό είναι αληθές στην προσωπική μας ζωή, μα ακόμα περισσότερο στο πλαίσιο των γαλαξιακών ραντεβού, όπου αναζητούμε εδώ και καιρό έναν πολιτισμό- σύντροφο, χωρίς επιτυχία. Ενώ αναπτύσσουμε τις δικές μας επικοινωνίες ραδιοσημάτων και λέιζερ μέσα στις τελευταίες επτά δεκαετίες, το SETI εστίασε σε ραδιοσήματα ή σήματα λέιζερ από το εξώτερο διάστημα- δύο είδη ηλεκτρομαγνητικών «αγγελιοφόρων» που οι αστρονόμοι χρησιμοποιούν για να μελετούν το σύμπαν.

Στην ίδια περίοδο εκτοξεύουμε επίσης σκάφη όπως τα Voyager 1 και 2, Pioneer 10 και 11, και το διαστημόπλοιο New Horizons, προς το διαστρικό διάστημα. Αυτά θα μπορούσαν να φτάσουν κάποια στιγμή σε εξωγήινους πολιτισμούς, ανακοινώνοντας παθητικά την ύπαρξή μας. Μα το 1960, στην απαρχή της διαστημικής εποχής, ο Ρόναλντ Μπρέισγουελ σημείωσε σε επιστημονικό του άρθρο στο Nature πως ένα διαστημικό σκάφος θα μπορούσε επίσης να ψάξει για τεχνολογικούς πολιτισμούς σε διαστρικές αποστάσεις. Το SETI θα μπορούσε ως εκ τούτου να διερευνήσει και αυτή την τεχνική- μια επίκαιρη ιδέα στην εποχή της αστρονομίας πολλαπλών αγγελιοφόρων, που εμφανίστηκε πιο πρόσφατα μέσω του εντοπισμού βαρυτικών κυμάτων.

Αυτού του είδους η εξερεύνηση θα μπορούσε να λειτουργεί αμφίδρομα. Χάρη σε δεδομένα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler, γνωρίζουμε τώρα πως περίπου τα μισά από τα άστρα που είναι σαν τον ήλιο φιλοξενούν έναν βραχώδη πλανήτη σε μέγεθος σαν τη Γη στην κατοικήσιμη ζώνη τους. Εντός αυτής της ζώνης, η θερμοκρασία στην επιφάνεια του πλανήτη μπορεί να υποστηρίξει νερό σε υγρή μορφή και τη χημεία της ζωής. Η διάσημη εξίσωση του Ντρέικ ποσοτικοποιεί (με μεγάλο περιθώριο αβεβαιότητας) την πιθανότητα λήψης ενός ραδιοσήματος από έναν άλλον πολιτισμό στον γαλαξία μας. Μα αυτό δεν ισχύει για «φυσικά» (υλικά) σκάφη που μπορεί να φτάσουν στο κατώφλι μας. Η διάκριση αυτή προσομοιάζει στη διαφορά μεταξύ μιας συζήτησης μέσω κινητού τηλεφώνου στην ταχύτητα του φωτός και της ανταλλαγής επιστολών μέσω ταχυδρομείου.

Επίσης υποδεικνύει ένα συμπλήρωμα στην εξίσωση του Ντρέικ: Ο αριθμός των σκαφών σε μια έκταση διαστρικού Διαστήματος μπορεί να εκφραστεί ως ο αριθμός των άστρων επί των μέσο αριθμό σκαφών που παράγονται ανά άστρο, Ν. Το κοντινότερο αστρικό σύστημα, το Άλφα του Κενταύρου, περιέχει ένα κοντινό ζεύγος άστρων σαν τον ήλιο (Α και Β) που συνδέονται με έναν πιο μακρινό αστέρα- νάνο. Αυτό το τριπλό αστρικό σύστημα είναι περίπου τέσσερα έτη φωτός μακριά- μα το κοντινότερο άστρο θα μπορούσε να είναι πολύ πιο κοντά, σε μια απόσταση που είναι μικρότερη σε βαθμό (3N)1/3 . Στην πραγματικότητα, αυτό το σκάφος θα μπορούσε να βρίσκεται εντός του χώρου μεταξύ Γης και ήλιου εάν οι πολιτισμοί παράγουν κατά μέσο όρο ένα quadrillion (τετράκις εκατομμύρια) (N~1015) σκάφη ανά άστρο κατά τη διάρκεια της ζωής τους.

Εάν το κάθε σκάφος ζυγίζει ένα γραμμάριο, παρόμοιο με ό,τι έχει προτείνει η πρωτοβουλία Breakthrough Starshot, τότε η συνολική μάζα ενός quadrillion σκαφών θα ήταν συγκρίσιμη με το βάρος ενός αστεροειδούς μεγέθους χιλιομέτρου- εντελώς αμελητέα ως προς τον «προϋπολογισμό» πλανητικής μάζας. Ένας τέτοιος μετεωρίτης πέφτει στη Γη κάθε περίπου μισό εκατομμύριο χρόνια, και το μέγεθός του είναι μικρότερο κατά αρκετές δεκάδες φορές από τον Chicxulub K/Pg που προκάλεσε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων πριν από περίπου 66 εκατομμύρια χρόνια. Ξεκάθαρα, ο αριθμός των διαστρικών σκαφών θα είχε να κάνει με την αφθονία και τη διάρκεια ζωής των τεχνολογικών πολιτισμών ανά άστρο, καθώς και με το βάρος του κάθε σκάφους και την εξέλιξη της τεχνολογίας παραγωγής του.

Τι πιστεύετε πως είναι πιθανότερο να συμβεί; Να συναντήσουμε πολιτισμούς πιο προηγμένους, λιγότερο προηγμένους ή παρομοίου επιπέδου; Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες δουλειές που έχω δει τα τελευταία χρόνια ως προς τους εξωγήινους πολιτισμούς και την πιθανότητα αυτοκαταστροφής που έχω δει αυτά τα χρόνια ήταν η έρευνα του καθηγητή Τζιάνγκ. Θα μπορούσατε να κάνετε ένα σχόλιο επ’αυτού; Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με αυτά τα συμπεράσματα;

Ο ρυθμός ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών είναι συχνά ανάλογος της προηγούμενης γνώσης, οδηγώντας σε εκθετική πρόοδο στο πέρασμα του χρόνου. Αυτή η εκρηκτική διαδικασία υπαινίσσεται πως, πολύ γρήγορα αφού ένας πολιτισμός φτάσει σε τεχνολογική ωριμότητα, θα αναπτύξει τα μέσα για την ίδια του την καταστροφή, μέσω κλιματικής αλλαγής, για παράδειγμα, ή πυρηνικών, βιολογικών ή χημικών όπλων. Εξελίξεις τέτοιου είδους, μέσα σε μερικές εκατοντάδες χρόνια, θα φάνταζαν απότομες σε κοσμικό πλαίσιο δισεκατομμυρίων ετών. Εάν τέτοια αυτοκαταστροφή είναι κοινό φαινόμενο, αυτό θα εξηγούσε το παράδοξο του Φέρμι, που ρωτά «πού βρίσκονται όλοι;»- και θα υπαινισσόταν πως τα απομεινάρια νεκρών πολιτισμών ίσως να είναι άφθονα στο Διάστημα.

Όταν εξερευνούμε κατοικήσιμους κόσμους γύρω από άλλα άστρα, οπότε, ως εκ τούτου ίσως να βρίσκαμε πλανήτες με καμμένες επιφάνειες, εγκαταλειμμένες γιγαντιαίες κατασκευές ή πλανητικές ατμόσφαιρες με δηλητηριώδη αέρια και χωρίς ίχνη ζωής. Ακόμα πιο ενδιαφέρουσα είναι η πιθανότητα να βρούμε τεχνολογικά αντικείμενα να πετούν στο ηλιακό μας σύστημα χωρίς εντοπίσιμη λειτουργία, όπως ίχνη εξοπλισμού που ξέμειναν από ενέργεια μέσα στα εκατομμύρια χρόνια του ταξιδιού τους και έχουν μετατραπεί σε διαστημικά σκουπίδια.

Μια τελευταία ερώτηση: Ως είδος, πιστεύετε ότι θα μπορούσαμε να διαχειριστούμε μια «πρώτη επαφή»;

Εάν εξωγήινοι έφταναν ξαφνικά στο κατώφλι μας, το ερώτημα θα ήταν: Πώς θα έπρεπε να απαντήσουμε; Ξεκάθαρα, τα διαστρικά ζητήματα δεν αποτελούν άμεσο προβληματισμό πολιτικής για κανένα έθνος του κόσμου, οπότε δεν υπάρχει διεθνές πρωτόκολλο στα Ηνωμένα Έθνη ως προς το τι θα κάναμε. Θα έπρεπε να σκεπτόμαστε πως, μέσα σε ένα εκατομμύριο χρόνια, οι άνθρωποι μπορεί να κατοικούν στη Σελήνη, στον Άρη ή σε διαστημικές πλατφόρμες που αιωρούνται στο Διάστημα, και η κάθε κοινότητα θα μπορούσε να επιλέξει να απαντήσει διαφορετικά, Είναι πρόωρο να σκεφτόμαστε για παγκόσμιες πολιτικές πριν απαιτηθούν.

Πόση προειδοποίηση θα είχαμε εκ των προτέρων; Αυτό εξαρτάται από το μέγεθος του σκάφους που θα χρησιμοποιούσαν οι εξωγήινοι. Ακόμα και χωρίς την παραγωγή τεχνητού φωτός, οποιοδήποτε εξωγήινο σκάφος θα αντανακλούσε ηλιακό φως. Το παρατηρητήριο Pan-STARRS στη Χαβάη μπορεί να εντοπίζει αντανακλώμενο ηλιακό φως από αντικείμενα μεγαλύτερα των μερικών εκατοντάδων ποδών, στην κλίμακα ενός γηπέδου ποδοσφαίρου, που διέρχονται από την τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο. Το πρώτο αντικείμενο τέτοιου μεγέθους ήταν ο Ουμουαμούα.

Ακόμα και αν ήταν τεχνητό σκάφος, είναι αρχαίο και πιθανότατα εκτός λειτουργίας. Τα περισσότερα άστρα σχηματίστηκαν δισεκατομμύρια χρόνια πριν τον ήλιο μας, και τα τεχνολογικά απομεινάρια που θα είχαν εκτοξεύσει οι πολιτισμοί τους στο Διάστημα είναι πιθανώς πολύ παλιά για να λειτουργούν. Θα μπορούσαμε να βρούμε περισσότερες πληροφορίες για τεχνολογικά απομεινάρια τραβώντας κοντινές φωτογραφίες ή αναζητώντας στην επιφάνεια της Σελήνης (ή του Άρη) ασυνήθιστα αντικείμενα που μαζεύτηκαν εκεί κατά τα τελευταία δισεκατομμύρια χρόνια.

Είμαστε όντως οι «εξυπνότεροι της γειτονιάς»; Για να το βρούμε αυτό, θα έπρεπε να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά και να ψάχνουμε με τα τηλεσκόπιά μας για αντικείμενα από τους κοντινότερους γείτονές μας, παίρνοντας σωστά προληπτικά μέτρα για σκάφη - «Δούρειους Ίππους».

Θα έπρεπε να περιμένουμε να βρούμε ασυνήθιστα στοιχεία για εξωγήινους μόνο αφού επενδύσουμε μεγάλα κεφάλαια στις έρευνες. Θα ήταν πιο ορθό να αφιερώσουμε κεφάλαια φορολογουμένων στις έρευνες για τους κοσμικούς μας γείτονες, δεδομένων των επιπτώσεων που θα είχε στην κοινωνία μας μια τέτοια ανακάλυψη.

Το να βάλουμε τα χέρια μας πάνω σε ένα κομμάτι εξωγήινης τεχνολογίας θα άλλαζε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη θέση μας στο σύμπαν, τις φιλοδοξίες μας για το Διάστημα και τις φιλοσοφικές και θεολογικές μας πεποιθήσεις. Το ψυχολογικό μας σοκ θα μπορούσε να είναι σαν αυτό που είχαν οι κόρες μου όταν συνάντησαν για πρώτη φορά παιδιά πιο έξυπνα από αυτές την πρώτη τους ημέρα στον παιδικό σταθμό.

Ή θα μπορούσαμε να παραμείνουμε εν αγνοία για τους γείτονές μας, μέχρι να εμφανιστούν. Αυτό θα ήταν ανάλογο με το να επέλεγαν οι κόρες μου να μείνουν στο σπίτι. Η πιθανή ύπαρξη εξωγήινων δεν θα εξαφανιστεί αν τους αγνοήσουμε- ακριβώς όπως η Γη συνέχισε να κινείται γύρω από τον ήλιο αφού οι θρησκευτικές αρχές αρνήθηκαν να κοιτάξουν μέσα από το τηλεσκόπιο του Γαλιλαίου.

Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.