Ρομπότ, drones, αυτόνομα όπλα, το μέλλον του πολέμου και η Ελλάδα: Μια ειδικός μιλά στο Newsbomb.gr

Οι εξελίξεις στον χώρο της στρατιωτικής τεχνολογίας είναι ραγδαίες, δημιουργώντας πολλά ερωτηματικά και ανησυχίες όσον αφορά στο πώς αυτές θα επηρεάσουν το σύγχρονο περιβάλλον ασφαλείας στον κόσμο. Τα πολυηχητικά (hypersonic) όπλα δημιουργούν ερωτηματικά ως προς τη βιωσιμότητα των υπαρχουσών στρατηγικών αποτροπής μεταξύ των πυρηνικών δυνάμεων, ενώ το βάρος που δίνει η Τουρκία στην ανάπτυξη και χρήση drones προκαλεί προβληματισμούς, ειδικά δεδομένων των εμπειριών και συμπερασμάτων από τις επιχειρήσεις στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και στη Λιβύη.

Επιχειρώντας να δώσει κάποια ερωτήματα πάνω στο πώς οι νέες αυτές τεχνολογίες αλλάζουν τα δεδομένα στον κόσμο μας, το newsbomb.gr απευθύνθηκε στη Dr. Ντομίνικα Κουνερτόβα, senior researcher του CSS ETH Zurich, η οποία πρόσφατα συνέγραψε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ανάλυση ως προς τα πολυηχητικά όπλα.

Μεταξύ άλλων, η κ. Κουνερτόβα μίλησε για τις αλλαγές που φέρνουν τα drones στον πόλεμο, τους κινδύνους από τα αυτόνομα όπλα, τη «διαταραχή» που φέρνουν τα πολυηχητικά οπλικά συστήματα- αλλά και τους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης όλων αυτών των αναδυόμενων απειλών.

Newsbomb.gr: Η Τουρκία επενδύει πολύ στην τεχνολογία drones, και χρησιμοποιεί οπλισμένα UAV σε πραγματικές στρατιωτικές επιχειρήσεις. Λαμβάνοντας υπόψιν πρόσφατες εξελίξεις (Ναγκόρνο Καραμπάχ, Λιβύη, Συρία κ.α.) και το ευρύτερο περιβάλλον, όπως εξελίσσεται επί της παρούσης, πόσο μεγάλη απειλή θα μπορούσαν να θεωρηθούν τα τουρκικά drones σε μια υποθετική σύγκρουση στο Αιγαίο; Ας ληφθεί υπόψιν πως η Τουρκία έχει εκδιωχθεί από το πρόγραμμα των F-35, τη στιγμή που ο στόλος των F-16 της γηράσκει- και η Ελλάδα αναβαθμίζει τα δικά της F-16 και αγοράζει Rafale, οπότε γενικότερα θεωρείται ότι θα έχει υπεροχή στον αέρα.

Ντομίνικα Κουνερτόβα: Πρώτα απ’όλα, πρέπει να ειπωθεί πως, παρά τις επί μακρόν εντάσεις και τον παραδοσιακό τους ανταγωνισμό, μια ανοιχτή ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας είναι πολύ απίθανη. Και οι δύο χώρες είναι μέλη της ίδιας στρατιωτικής συμμαχίας (ΝΑΤΟ) και είναι προς το συμφέρον της εθνικής τους ασφαλείας να εξακολουθήσει να ισχύει αυτό.

Όσον αφορά στην ίδια την τεχνολογία στρατιωτικών μη επανδρωμένων, η Τουρκία έχει γίνει ένας από τους κύριους παίκτες στον χώρο των στρατιωτικών drones για δύο λόγους: 1) Έχει αναπτύξει μια εγχώρια βιομηχανική βάση και τεχνογνωσία για το πώς να φτιάχνει δικά της drones και των τριών κατηγοριών, περιλαμβανομένης της τρίτης κατηγορίας βαρέων και εξοπλισμένων drones όπως τα Anka και Bayraktar, και 2) τοπικές συγκρούσεις στη Λιβύη, τη Συρία και την πρόσφατη αναμέτρηση μεταξύ Αρμενίων και Αζερμπαϊτζάν λειτούργησαν ως πεδία δοκιμής για τα τουρκικά drones. Αυτό σημαίνει πως η Τουρκία τερμάτισε την εξάρτησή της από τα ισραηλινής κατασκευής UAV (αν και τα τουρκικά drones δεν είναι 100% τουρκικής προέλευσης, καθώς η Άγκυρα εισάγει κάποια εξαρτήματα από το εξωτερικό, όπως ηλεκτροοπτικά/ υπέρυθρα μέσα και συστήματα αισθητήρων σκόπευσης) και μπορεί τώρα να παράγει και εξάγει τη δική της, δοκιμασμένη στη μάχη τεχνολογία drones για παρακολούθηση, αναγνώριση, συλλογή πληροφοριών και αποστολές κρούσης. Η Πολωνία θα γίνει η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που αγοράζει τουρκικά drones, άλλοι πελάτες είναι η Ουκρανία και η Τυνησία.

Το τουρκικό πρόγραμμα έρευνας και ανάπτυξης τώρα εστιάζει στη βελτίωση των δυνατοτήτων signal intelligence και ηλεκτρονικού πολέμου, περιλαμβανομένων συστημάτων για τον εντοπισμό εχθρικών ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης και την παρεμβολή σε αυτά, ή τον σχεδιασμό μιας μη επανδρωμένης έκδοσης του επιθετικού ελικοπτέρου Τ629. Ως προς τις ναυτικές μη επανδρωμένες δυνατότητες, η Τουρκία δοκιμάζει το concept ενός αεροπλανοφόρου με drones, για την ένταξη των Bayraktar σε ναυτικές επιχειρήσεις. Αυτό σημαίνει εγκατάστασή τους στο TCG Anadolu, αντί για τα F-35 που σχεδιαζόταν στην αρχή. Η Τουρκία αναπτύσσει επίσης το πρώτο της οπλισμένο μη επανδρωμένο σκάφος επιφανείας.

Αυτή η «drone-οποίηση» του τουρκικού ναυτικού περιλαμβάνει επίσης νέες πλατφόρμες UAV. Πρώτον, ένα νέο drone ονόματι Aksungur, σχεδιασμένο για ναυτικές περιπολίες και πλήγματα, που προορίζεται να αποτελέσει σημαντικό μέσο ανθυποβρυχιακού πολέμου, πχ για την παρακολούθηση της ρωσικής δραστηριότητας στη Μαύρη Θάλασσα ή τη Μεσόγειο, και για την ανάπτυξή του στην Κύπρο. Δεύτερον, ένα νέο drone Akinci, με δοκιμές ως προς τη δυνατότητα χρήσης αντιπλοϊκών πυραύλων. Τέλος, το ναυτικό ήδη χρησιμοποιεί μια ναυτική έκδοση του ΑΝΚΑ.

Newsbomb.gr: Drones έχουν χρησιμοποιηθεί επιτυχώς σε αποστολές καταστολής αεράμυνας στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και στη Λιβύη. Ωστόσο, είχαν απέναντί τους παλαιού τύπου αεράμυνες. Στην περίπτωση του Αιγαίου, η Ελλάδα έχει αεράμυνες πολλαπλών επιπέδων, με νεότερα και παλαιότερα συστήματα (Patriot, S-300, Tor M1, SA-8, Crotale, Stinger και άλλα)- ωστόσο το όλο πλέγμα δεν είχε σχεδιαστεί έχοντας κατά νου drones. Για τι έκτασης απειλή μιλάμε;

Ντ. Κουνερτόβα: Το κλειδί είναι η δημιουργία αεράμυνας πολλαπλών στρωμάτων. Όντως, τα συστήματα THAAD, Patriot ή Pantsir-S1 είναι ακριβά και αναποτελεσματικά ως προς την αντιμετώπιση drones, όπως είναι και κάθε άμυνα σημείου (point defence) απέναντι στην απειλή drones που πετούν χαμηλά. Ωστόσο κάποιες πηγές υποδεικνύουν πως κατά την πρόσφατη σύγκρουση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ συστήματα αεράμυνας και ηλεκτρονικού πολέμου υπό τον έλεγχο των ρωσικών δυνάμεων αναχαίτισαν αρκετά ΤΒ2 (Bayraktar).

Newsbomb.gr: Τα drones είναι φθηνά, αναλώσιμα, αποτελεσματικά, δύσκολα στον εντοπισμό και εν δυνάμει «διαψεύσιμα» μέσα. Πώς αμύνεσαι απέναντι σε αυτή την απειλή; Επίσης, αν ανεβάσουμε τον πήχυ και πάμε σε αυτόνομα drones (περιλαμβανομένων περιπλανώμενων πυρομαχικών- loitering munitions): Τι μπορείς να κάνεις για να σταματήσεις τέτοιες επιθέσεις;

Ντ. Κουνερτόβα: Οι τεχνολογίες για την αντιμετώπιση απειλών από drones αντιπροσωπεύουν μια νέα έκρηξη στην αγορά των drones. Πέραν της προσαρμογής και της εισαγωγής επιπρόσθετων στρωμάτων στις υπάρχουσες αεράμυνες, που βασίζονται κυρίως σε δαπανηρές άμυνες σημείου (point defence) και «hard kill» συστήματα (πχ οι ισραηλινοί αναχαιτιστικοί πύραυλοι για το Iron Dome κοστίζουν γύρω στα 40.000 δολάρια και δεν είναι η καλύτερη επιλογή για την αντιμετώπιση ιπτάμενων αυτοσχέδιων εκρηκτικών μηχανισμών, τοποθετημένων πάνω σε φθηνά drones χομπιστών που έχουν παραγγελθεί από το Amazon), διάφορες χώρες πειραματίζονται με μη κινητικού χαρακτήρα μηχανισμούς, όπως μικροκύματα, παρεμβολές και αναχαιτιστικά μέσα κατευθυνόμενης ενέργειας όπως λέιζερ- ή χρησιμοποιούν δικά τους drones για την κατάρριψη των εχθρικών (όπως ένα δίκτυ που εξαπολύεται από ένα drone για να σταματήσει ένα άλλο drone). To μειονέκτημα αυτών των συστημάτων είναι πως μπορούν να καλύψουν μόνο μια μικρή περιοχή και είναι επιρρεπή σε λανθασμένους συναγερμούς (πχ από πουλιά). Η καλύτερη άμυνα είναι να εμποδίσεις τον αντίπαλο να εξαπολύσει τη μη επανδρωμένη επίθεση εξαρχής.

Newsbomb.gr: Θεωρείτε πως είναι πιθανό ένα μέλλον όπου οι αεροπορίες θα εστιάζουν σε drones αντί για συμβατικά (επανδρωμένα) αεροσκάφη; Γνωρίζω πως η κύρια εστίαση αυτή τη στιγμή είναι σε «drones ως συνοδοί» (συνοδεύουν και ελέγχονται από επανδρωμένα μαχητικά) μα, από την άλλη πλευρά, η Τουρκία στοιχηματίζει βαρέως στα UAV. Τι πιστεύετε για όλα αυτά;

Ντ. Κουνερτόβα: Οι τάσεις υποδεικνύουν ξεκάθαρα αυξανόμενη «ρομποτοποίηση» των ενόπλων δυνάμεων σε όλες τις μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις. Αυτό συνοδεύεται από μια έμφαση πολιτικής στη διαλειτουργικότητα, την αυτονομία, την ασφάλεια δικτύων και τη συνεργασία ανθρώπου- μηχανής. Για παράδειγμα η αμερικανική πολεμική αεροπορία ήδη εκπαιδεύει περισσότερους χειριστές UAV από ό,τι πιλότους επανδρωμένων αεροσκαφών, αντίστοιχα, σχεδόν τα δύο τρίτα των αεροσκαφών του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού θα μπορούσαν να είναι μη επανδρωμένα στο μέλλον.

Ωστόσο οι παρούσες και οι επόμενες γενιές των drones δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τα επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη. Αυτό φαίνεται στα εν εξελίξει μεγάλα προγράμματα ανάπτυξης των μελλοντικών πολεμικών αεροσκαφών, όπως στο γαλλογερμανοϊσπανικό FCAS και το βρετανοϊταλικό Tempest. Και τα δύο προγράμματα στηρίζονται στο concept της συνεργασίας επανδρωμένου- μη επανδρωμένου: Ένα μη επανδρωμένο «loyal wingman» drone μάχης και ένα επανδρωμένο μαχητικό 6^ης γενεάς. Ιδανικά, αυτά τα drones θα μπορούσαν να πάρουν τη μορφή χαμηλού κόστους, αναλώσιμων UCAV (Unmanned Combat Aerial Vehicle).

Στο τουρκικό πλαίσιο, το ναυτικό έχει αναφερθεί πως έχει διεξάγει επιτυχώς δοκιμές βολών κατευθυνόμενων όπλων χρησιμοποιώντας ένα drone και μια άλλη επανδρωμένη πλατφόρμα. Ωστόσο αυτή η συνέργεια μπορεί να λάβει χώρα επίσης και μεταξύ δύο διαφορετικών μη επανδρωμένων πλατφορμών, όπως ένα drone και ένα χερσαίο όχημα. Επίσης, ο σχεδιασμός ενός μητρικού σκάφους για drones που να εξαπολύει ένα σμήνος μικρότερων drones δεν ακούγεται πλέον επιστημονική φαντασία.

Newsbomb.gr: Αυτόνομα όπλα, αστραπιαίοι πόλεμοι (flash wars) με αλγορίθμους που μάχονται ο ένας τον άλλον, κ.α.: Είναι όλα αυτά αναπόφευκτα; Ή μήπως είναι περισσότερο «θόρυβος», όπως η «μόδα» των πολυηχητικών όπλων; Θα έπρεπε να απαγορευτούν; Θα μπορούσαν να απαγορευτούν;

Ντ. Κουνερτόβα: Αν και οι αυτόνομες τεχνολογίες και το λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης μη επανδρωμένων συστημάτων εξελίσσονται, δεν υπάρχει ακόμα αξιόπιστο πλήρως αυτόνομο drone τεχνητής νοημοσύνης. Ακόμα σημαντικότερο, η ΑΙ δεν μπορεί να ξεχωρίσει τη διαφορά μεταξύ σωστού και λάθους, τα δεδομένα που λαμβάνει μπορούν να είναι προβληματικά, και η ‘ομίχλη του πολέμου’ μπορεί να μπερδέψει το σύστημα- ποιος στρατός θα ήθελε να χρησιμοποιήσει αναξιόπιστα και αναποτελεσματικά όπλα;

Η αυξανόμενη ρομποτοποίηση του πεδίου της μάχης, που πραγματοποιείται χάρη στην αυτονομία και την τεχνητή νοημοσύνη, γίνεται πραγματικότητα, ωστόσο η απαγόρευση/ επιβολή κανόνων στα όχι και τόσο φουτουριστικά πλέον όπλα που «μπορούν να σκέφτονται μόνα τους» ίσως να μην είναι τόσο ξεκάθαρη. Τα όπλα τείνουν να έχουν διαφορετικά επίπεδα αυτονομίας από άποψης διοικήσεως και ελέγχου, διαδικασιών λήψης αποφάσεων και λειτουργιών. Αυτό μπορεί να θολώσει το κατά πόσον ο άνθρωπος είναι εντός ή εκτός του ‘κυκλώματος’ (ενεργή ανθρώπινη λήψη αποφάσεων, ανθρώπινη δύναμη βέτο, ή μόνο ανθρώπινη επίβλεψη). Η κατανόηση του τι συνιστά ουσιώδη ανθρώπινο έλεγχο αξίζει μεγαλύτερη προσοχή από άποψης πολιτικής προκειμένου να επιβληθούν όρια στην αυτονομία θανατηφόρας δράσης.

Όχι μόνο οι δυτικές δυνάμεις, μα και η Ρωσία και η Κίνα ανησυχούν για την ηθική διάσταση και προτιμούν να διατηρήσουν τον άνθρωπο στο κύκλωμα σε περιπτώσεις αυτόνομων θανατηφόρων οπλικών συστημάτων (λειτουργία χωρίς να απαιτείται σύνδεση δεδομένων μεταξύ χειριστή και όπλου). Μεγαλύτερα επίπεδα αυτονομίας και τεχνητής νοημοσύνης είναι πιο αποδεκτά και όντως εφαρμόζονται σε μη επανδρωμένα συστήματα που είναι σχεδιασμένα για πλοήγηση ή αναγνώριση.

Το Ινστιτούτο Ερευνών Αφοπλισμού των Ηνωμένων Εθνών και η Διεθνής Επιτροπή Ερυθρού Σταυρού διοχετεύουν το momentum προς την κατεύθυνση της απαγόρευσης αυτόνομων όπλων που μπορούν να στοχεύουν ανθρώπους. Αργότερα φέτος, τον Δεκέμβριο, οι χώρες θα συζητήσουν αυτά τα ζητήματα κατά τη συνδιάσκεψη πάνω στη UN Convention on Certain Conventional Weapons.

Newsbomb.gr: Θα ήταν πρακτικά δυνατόν (στο προσεχές μέλλον) drones (αυτόνομα ή όχι) να αποκτήσουν αεροπορική υπεροχή απέναντι σε συμβατικές αεροπορικές δυνάμεις;

Ντ. Κουνερτόβα: Η παρούσα γενιά drones έχει χαμηλές επιδόσεις σε διαφιλονικούμενο περιβάλλον, από τη στιγμή που δεν έχουν δυνατότητες μάχης αέρος- αέρος και μέσα άμυνας ακόμα, και ως εκ τούτου δεν μπορούν να αυτοπροστατευτούν, πόσο μάλλον να αποκτήσουν αεροπορική υπεροχή. Ο βασικός τους σκοπός παραμένει το ISR (Intelligence, Surveillance, Reconaissance) και αποστολές κρούσης μικρής κλίμακας.

Newsbomb.gr: Ας μιλήσουμε για πολυηχητικά όπλα: Τι συμβαίνει με την πιθανή εξάπλωσή τους; Αν οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία και οι άλλοι «παίκτες» ήδη στον χώρο εισέλθουν σε μια αληθινή κούρσα πολυηχητικών εξοπλισμών, πόσο πιθανό θα ήταν και άλλες χώρες, με μικρότερες δυνατότητες, να ακολουθήσουν και αυτές σε αυτή την τεχνολογία;

Ντ. Κουνερτόβα: Δεν πιστεύω ότι μπορούμε να περιμένουμε ανησυχητική επιτάχυνση της εξάπλωσης, καθώς το κόστος εισόδου είναι πολύ υψηλό. Η πολυηχητική τεχνολογία είναι δύσκολο να γίνει κτήμα: Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ, ιστορικά ηγέτης στην πολυηχητική τεχνολογία, χρειάστηκαν πάνω από 40 χρόνια για να αναπτύξουν έναν κινητήρα που μπορούσε να λειτουργεί σε πολυηχητική ταχύτητα (scram jet) . Η κατασκευή οχημάτων που πετάνε σε Μαχ 5 (ταχύτητα πενταπλάσια αυτής του ήχου) και παραπάνω απαιτεί υλικά που είναι ανθεκτικά σε ακραίες θερμοκρασίες άνω των 2.000 βαθμών Κελσίου και τον σχεδιασμό συστημάτων πλοήγησης με αξιόπιστες δυνατότητες ασύρματης/ δορυφορικής επικοινωνίας. Οι επιστήμονες γενικότερα είναι λιγότερο ενθουσιώδεις όσον αφορά σε αυτή τη νέα κατηγορία πυραύλων- ακόμα και τα υπάρχοντα ρωσικά και κινεζικά οπλικά συστήματα έχουν αμφίβολες επιχειρησιακές δυνατότητες.

Newsbomb.gr: Ανεξαρτήτως του θορύβου ή της τεχνολογίας, προσωπικά, νομίζω ότι ο κύριος κίνδυνος από αυτά τα οπλικά συστήματα είναι πως θα έκαναν τη σύγκρουση «ευκολότερη», από πολιτικής άποψης: Δείχνεις αυτοσυγκράτηση ως προς τη χρήση πυρηνικών όπλων, μα ένα πολύ αποτελεσματικό, ασταμάτητο πλήγμα ακριβείας πολυηχητικό όπλο φαίνεται «ευκολότερο» να αποφασιστεί, εκτελεστεί και περιοριστεί πολιτικά. Αποφεύγεις να στείλεις επανδρωμένα μαχητικά να επιτεθούν σε στόχους σε διαφιλονικούμενες ζώνες, ωστόσο το να στέλνεις «περιπλανώμενα πυρομαχικά» (loitering munitions) εκεί ή να στέλνεις drones με πυραύλους και να τα χρησιμοποιείς ενάντια σε άλλα drones ή αεράμυνες φαίνεται πιο «περιορισμένο». Θα ήταν σωστή αυτή η αξιολόγηση; Θα μπορούσαμε να εισερχόμαστε σε μια εποχή «ευκολότερων» συγκρούσεων που θα μπορούσαν να ξεφύγουν εκτός ελέγχου;

Ντ. Κουνερτόβα: Ναι, μπορούμε να αναμένουμε πως το όριο για χρήση ισχύος θα κατέβαινε πιο κάτω, ωστόσο είναι πιο ανησυχητική η τάση αυτών των μη επανδρωμένων συστημάτων να θολώνουν τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ ειρήνης και πολέμου. Χωρίς μια από κοινού κατανόηση της κατάστασης, και απουσία μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης ή με σιωπηλά κανάλια επικοινωνίας, αυτό θα μπορούσε να κλιμακωθεί πολύ εύκολα. Θα μπορούσα να δω τον χειρότερο συνδυασμό για έναν στρατηγικό εφιάλτη εδώ: Ένα πλήρως αυτόνομο μη επανδρωμένο όχημα, που πετά σε πολυηχητικές ταχύτητες και είναι εξοπλισμένο με πυρηνική κεφαλή.

Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.

Διαβάστε επίσης:

Νέα μέτρα: Αλλαγές στις μετακινήσεις – Πώς θα ταξιδεύετε στα νησιά από τις 5 Ιουλίου