Αφγανιστάν: Το παρασκήνιο πίσω από τους Ταλιμπάν και οι... παπαρούνες

Οι εικόνες χάους στο αεροδρόμιο της Καμπούλ με πυροβολισμούς και ένα κοριτσάκι να ποδοπατείται από το πλήθος είναι η αρχή μιας μακράς περιόδου αστάθειας με απρόβλεπτες συνέπειες. Και προφανώς, όπως εκτιμούν οι περισσότεροι αναλυτές επί θεμάτων της Μέσης Ανατολής, οι ΗΠΑ θα πρέπει να επανεξετάσουν την στάση τους έναντι αυτού του φαινομένου. Η απόφασή τους να αποχωρήσουν σταδιακά από την περιοχή προφανώς και σχετίζεται και με οικονομικά δεδομένα, αφού είναι αλήθεια ότι οι Αμερικανοί έχαναν πολλά χρήματα για να συντηρούν μια «τεχνητή ειρήνη» στην περιοχή.

Για να αντιληφθούμε την πραγματική διάσταση της τραγικές κατάστασης στο Αφγανιστάν όπως αυτή εξελίσσεται μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, είναι αναγκαίο να παραθέσουμε ορισμένα ιστορικά στοιχεία για την περιοχή που απασχολεί εδώ και αιώνες τις μεγάλες δυνάμεις της Δύσης και συγκεκριμένα τις ΗΠΑ, αλλά και την Βρετανία.

Για να αντιληφθούμε την γεωστρατηγική θέση του Αφγανιστάν αξίζει να δούμε ποια είναι και πώς έχουν διαμορφωθεί τα σύνορά του. Συνορεύει βόρεια με το Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν και Ουζμπεκιστάν, επί συνολικού μήκους συνόρων 1.680 χλμ., βορειοανατολικά με την αυτόνομη περιοχή Σινκιάγκ Ουιγκούρ, της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, με μήκος συνόρων 80 χλμ., καθώς και με την περιοχή Τζαμού Κασμίρ, που διεκδικεί το Πακιστάν με μήκος συνόρων 320 χλμ. Ανατολικά και νότια με το Πακιστάν με συνολικό μήκος συνόρων 1810 χλμ. και δυτικά με το Ιράν, με μήκος συνόρων 820 χλμ. Έχει έκταση περίπου 647.500 τ. χλμ.. Ο πληθυσμός της χώρας είναι 32.890.171 κάτοικοι, σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2020. Πρόεδρος της χώρας ήταν ο Ασράφ Γκάνι μέχρι τις 15 Αυγούστου 2021, ενώ μετά τη νίκη τους οι Ταλιμπάν έχουν ανακοινώσει ότι θα ιδρύσουν ισλαμικό εμιράτο στη χώρα.

Πάμε τώρα να δούμε την ανθρωπογεωγραφία των φυλών που ζουν στο Αφγανιστάν;

Στο Αφγανιστάν κατοικούν 50 περίπου εθνότητες, που καθεμιά έχει και τη δική της γλώσσα. Από το 1930 καθιερώθηκαν ως επίσημες γλώσσες η Παστού και η Περσική, γνωστή ως νταρί στο Αφγανιστάν. Τα νταρί και τα περσικά έχουν ελάχιστες διαφορές μεταξύ τους. Οι άλλες γλώσσες, όπως η ουζμπεκική και η τουρκμενική, είναι επίσημες γλώσσες στις περιοχές στις οποίες ομιλούνται. Την παστού τη μιλάνε κυρίως οι Αφγανοί (Παστούν), ενώ η άλλη μεγάλη εθνότητα, οι Τατζίκοι, μιλάνε την περσική γλώσσα, την οποία και θεωρούν ως πιο εξελιγμένη γλώσσα. Η κυριότερη θρησκεία στο Αφγανιστάν είναι το Ισλάμ, κυρίως όμως οι Αφγανοί είναι μουσουλμάνοι σουνίτες, με εξαίρεση μερικές μειονότητες που είναι μουσουλμάνοι σιίτες. Ο πληθυσμός είναι ανισομερώς κατανεμημένος, ως αποτέλεσμα της μορφολογίας του εδάφους.
Οι πρώτες ιστορικές πληροφορίες για τους Αφγανούς και το Αφγανιστάν είναι από τον 10ο - 11ο π.Χ. αιώνα και τις παρέχουν οι Πέρσες, οι Τατζίκοι και οι Άραβες. Οι πρώτες όμως ιστορικές καταβολές του Αφγανιστάν αρχίζουν από τον 6ο αιώνα π.Χ. όπου και δέσποζαν στην περιοχή κατά σειρά οι Αχαιμενίδες, οι Έλληνες. Από εκεί πέρασε ο Μέγας Αλέξανδρος κατά την εκστρατεία του στην Ινδία. Άλλωστε, η Κανταχάρ, που κάποτε ήταν και πρωτεύουσα, χτίστηκε από τον Αλέξανδρο ως η Ἀλεξάνδρεια ἡ ἐν Ἀραχωσίᾳ.

Τρεις πόλεμοι με τους Βρετανούς

Από τον 14ο αιώνα αρχίζει πλέον και οργανώνεται το Αφγανιστάν ως κράτος. Οι Αφγανοί κατάφεραν, ύστερα από πολλούς πολέμους, να επιβληθούν στις άλλες εθνότητες. Τον 19ο αιώνα άρχισε ο πρώτος πόλεμος των Αφγανών με τους Βρετανούς. Αφού κατέλαβαν και το Πακιστάν, άρχισαν να προχωρούν βορειότερα. Τελικά, το 1842 οι Αφγανοί κατάφεραν να εκδιώξουν τους Βρετανούς από τη χώρα τους, για να ακολουθήσει δεύτερος πόλεμος, το 1878-1880, κατά τον οποίο οι Βρετανοί πέτυχαν να θέσουν το Αφγανιστάν κάτω από τον έλεγχο του Άγγλου αντιβασιλέα των Ινδιών.
Πώς προέκυψε το σημερινό Αφγανιστάν;

Ο ανταγωνισμός της Ρωσίας και της Βρετανίας για την κυριαρχία στην κεντρική Ασία και την ινδική υποήπειρο, οδήγησε στην δημιουργία του διαδρόμου του Ουαχάν το 1893 για να χωρίσει την Βρετανική Ινδία από την Ρωσία, δημιουργώντας το σημερινό σχήμα της χώρας.

Αργότερα, στον τρίτο αγγλο-αφγανικό πόλεμο του 1919, οι Αφγανοί κατάφεραν τελικά να νικήσουν τους Άγγλους και να τους υποχρεώσουν να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία τους. Στην περίοδο του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου το Αφγανιστάν τήρησε απόλυτη ουδετερότητα απέναντι και στα δύο στρατόπεδα. Το 1973 ανατράπηκε η μοναρχία και τη διακυβέρνηση ανάλαβε το καθεστώς Νταούντ, που ανατράπηκε, μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα, το 1978. Την εξουσία ανάλαβε το καθεστώς Ταράκι, το οποίο τήρησε φιλοσοβιετική στάση. Το 1980 ανατράπηκε και αυτό. Ακολούθησε η εγκατάσταση νέου φιλοσοβιετικού καθεστώτος και η κατάληψη της χώρας από στρατεύματα της ΕΣΣΔ.

Το ενδιαφέρον των Σοβιετικών σφήνα στην Βρετανία

Οι σοβιετικές δυνάμεις συνάντησαν σθεναρή αντίσταση από ένοπλες ομάδες ανταρτών μουτζαχεντίν. Στο πλαίσια της στρατηγικής του Ψυχρού Πολέμου οι μουτζαχεντίν υποστηρίχθηκαν από τις ΗΠΑ, το Πακιστάν, την Κίνα, το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία. Οι πολεμικές συρράξεις αναγκάζουν χιλιάδες ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.
Οι σοβιετικοί αποχωρούν το 1989 και ακολουθεί μια ακόμα περίοδος αστάθειας κατά την οποία αναδεικνύεται το ισλαμικό φονταμενταλιστικό κίνημα των Ταλιμπάν. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης επιτάχυνε την ανάδυση των ισλαμιστών φονταμενταλιστών, καθώς η χρήσιμη οικονομική βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης προς το Αφγανιστάν διεκόπη. Οι Ταλιμπάν καταλαμβάνουν την Καμπούλ το 1996 και επιβάλουν ένα αυστηρό ισλαμικό καθεστώς βασισμένο στην Σαρία, απαγορεύοντας την μουσική, την τηλεόραση και καταπιέζοντας τις γυναίκες. Η φιλοδυτική Βόρεια Συμμαχία διατήρησε υπό τον έλεγχο της ορισμένες περιοχές στο βορρά, εκπέμποντας ένα τηλεοπτικό σταθμό στις περιοχές αυτές. Την διοικούσαν διάφοροι στρατηγοί και είχε στήριξη από την Δύση. Το 2001 οι Ταλιμπάν ανατινάζουν δύο γιγάντια σκαλισμένα στο βράχο αγάλματα του Βούδα στην περιοχή Μπαμιγιάν.

Το χρονικό των επιθέσεων μετά την 11η Σεπτεμβρίου

Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 οι ΗΠΑ, η Βρετανία και συμμαχικές δυνάμεις αναλαμβάνουν στρατιωτική δράση και ανατρέπουν το καθεστώς των Ταλιμπάν. Με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ στη χώρα εγκαθίσταται διεθνής στρατιωτική δύναμη, τη διοίκηση της οποίας ανέλαβε το 2003 το NATO.
Το 2004 διενεργούνται εκλογές και πρόεδρος εκλέγεται ο Χαμίντ Καρζάι. Έκτοτε το κίνημα των Ταλιμπάν έχει ανασυγκροτηθεί και επιτίθεται στις ξένες στρατιωτικές δυνάμεις αλλά και στην κυβέρνηση της χώρας. Μετά από δεκαετίες πολιτικής αστάθειας και πολεμικών επιχειρήσεων η ανθρωπιστική κρίση έχει λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Εκατομμύρια Αφγανοί προσφυγές έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχει συστήσει ειδική επιχείρηση για να διαχειριστεί την κρίση.

Το καλοκαίρι του 2021 οι ΗΠΑ απέσυραν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους από το Αφγανιστάν. Την ίδια περίοδο οι Ταλιμπάν άρχισαν να προελαύνουν στον βορρά (παραδοσιακά οι περιοχές τους είναι στον νότο) και να καταλαμβάνουν πόλεις και επαρχίες τις χώρας.

Η Αφγανική Κυβέρνηση επιχείρησε να στείλει στρατεύματα για να ανακαταλάβουν τις χαμένες περιοχές, αλλά μέχρι τις 15 Αυγούστου 2021 οι Ταλιμπάν έχουν καταλάβει σχεδόν όλη τη χώρα περιλαμβανομένης και της πρωτεύουσας, Καμπούλ.

Γιατί το Αφγανιστάν αποτελεί εδώ και αιώνες μήλο της έριδας;

Τι είναι αυτό που καθιστά την περιοχή κομβικής συμμαχίας και ενδιαφέροντος για τις μεγάλες δυνάμεις; Είναι μήπως το γεγονός ότι διαθέτει πλούσια ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα ορυκτών πρώτων υλών η αξία των οποίων εκτιμάται από 1 έως 3 τρισ. δολάρια;
Είναι τα τεράστια αποθέματα μεταλλευμάτων, χαλκού, σιδήρου, μολύβδου και λιθίου, πολύτιμων και ημιπολύτιμων λίθων καθώς και μαρμάρου; Όχι βέβαια. Ούτε τα διάσημα ρόδια, σταφύλια, βερίκοκα και πεπόνια που παράγονται στην περιοχή.

Το Αφγανιστάν εδώ και χρόνια είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας οπίου παγκοσμίως, ενώ τα κέρδη που αποφέρει εκτιμάται πως αντιστοιχούν στο 11% την οικονομίας της χώρας. Στο Αφγανιστάν αναλογεί σήμερα το 90% περίπου του παγκοσμίου εμπορίου σε όπιο! Το δεδομένο αυτό εξηγεί όλα όσα συμβαίνουν στην περιοχή εδώ και δεκαετίες. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος της πολυπλοκότητας στην περιοχή αξίζει να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με όλα τα στοιχεία η παραγωγή ηρωίνης στο Αφγανιστάν αυξήθηκε κατά 40 φορές από την ώρα που το ΝΑΤΟ ξεκίνησε τον «Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας» το 2001.

Η παραγωγή οπίου στο Αφγανιστάν έφτασε σε επίπεδα ρεκόρ το 2017, παρουσιάζοντας αύξηση 87% σε σχέση με το 2016, καθώς επεκτάθηκαν σημαντικά οι περιοχές που καλλιεργούνται παπαρούνες, ανακοίνωσε ο ΟΗΕ. Στην ετήσια έκθεσή της η υπηρεσία του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC) επεσήμανε ότι το όπιο που παρασκευάζεται από τις παπαρούνες στο Αφγανιστάν, η βασική πηγή ηρωίνης παγκοσμίως, εκτιμάται στους 9.000 κυβικούς τόνους. Τα έσοδα από την πώληση οπίου, ξεπερνούν το 1,4 δισεκατομμύριο δολάρια ετησίως, ποσό που ισοδυναμεί με το 7% του εκτιμώμενου ΑΕΠ του Αφγανιστάν.

Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.

Διαβάστε επίσης:

Αφγανιστάν: Τουλάχιστον πέντε νεκροί στο αεροδρόμιο της Καμπούλ - Εικόνες χάους