Γιατί η δυσκολότερη εκστρατεία του Αλέξανδρου ήταν στο Αφγανιστάν: Ο ιστορικός Φ. Χολτ στο Newsbomb

Το Αφγανιστάν βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της διεθνούς επικαιρότητας τις τελευταίες ημέρες: Η απόσυρση των ξένων στρατευμάτων ακολουθήθηκε από μια ταχεία προέλαση των Ταλιμπάν, η οποία με τη σειρά της έφερε την πτώση της αφγανικής κυβέρνησης και το τέλος ενός πολέμου που κράτησε για 20 χρόνια. Με την εξέλιξη αυτή, οι ΗΠΑ εισέρχονται και αυτές στη λίστα των μεγάλων δυνάμεων της ιστορίας που εισέβαλαν στη μακρινή αυτή και αφιλόξενη χώρα, το αποκαλούμενο «νεκροταφείο των αυτοκρατοριών», απλά και μόνο για να αποσυρθούν υπό όχι και τόσο ιδανικές συνθήκες πολλά χρόνια μετά.

Πέραν των Σοβιετικών και των Βρετανών, η λίστα αυτή έχει και ελληνικό «χρώμα», δεδομένου ότι από το Αφγανιστάν πέρασε και ο Μέγας Αλέξανδρος: Ο Μακεδόνας στρατηλάτης εισέβαλε και αυτός στην περιοχή του σύγχρονου Αφγανιστάν, εμπλεκόμενος και αυτός σε μια μακρά και αιματηρή περιπέτεια και αντιμετωπίζοντας πολλά από τα προβλήματα που θα έβρισκαν μπροστά τους και οι δυνάμεις της σύγχρονης εποχής που θα επιχειρούσαν, χιλιάδες χρόνια μετά, εκστρατείες στο Αφγανιστάν. Όσον αφορά στο πώς άρχισε και πώς εξελίχθηκε εκείνη η εκστρατεία, λίγοι είναι πιο κατάλληλοι να το περιγράψουν από τον καθηγητή Φρανκ Λη Χολτ- διακεκριμένο Αμερικανό ιστορικό του Πανεπιστημίου του Χιούστον και συγγραφέα πολλών βιβλίων, μεταξύ των οποίων και το «Into the Land of Bones: Alexander the Great in Afghanistan» (2^nd ed. 2012).

Ο κ. Χολτ μίλησε στο Newsbomb για την «αφγανική περιπέτεια» του Αλεξάνδρου- και, όπως διαπιστώνει κανείς, όσοι αιώνες και χιλιετίες και αν περάσουν, κάποια πράγματα δεν φαίνονται να αλλάζουν πολύ.

Η εισβολή των Μακεδόνων και οι λόγοι της

«Ο Αλέξανδρος εισέβαλε στις περιοχές του σημερινού Αφγανιστάν (Βακτρία κλπ) μετά τον θάνατο του Δαρείου του 3ου, το 330 πΧ. Ο αρχικός του σκοπός ήταν να αιχμαλωτίσει και να τιμωρήσει τον Βήσσο, έναν σατράπη που ισχυριζόταν ότι ήταν βασιλιάς, αφού πρώτα είχε σκοτώσει τον Δαρείο. Ο Αλέξανδρος πέτυχε αυτόν τον στόχο αρκετά γρήγορα, το 329 π.Χ, μα έλαβε χώρα μια εξέγερση υπό την ηγεσία πολλών ντόπιων φυλάρχων (πολεμάρχων), ειδικά του Σπιταμένη» εξηγεί ο κ. Χολτ.

Ο πόλεμος αυτός, όπως περιγράφει ο Αμερικανός ιστορικός, εξελίχθηκε με έναν τρόπο που θυμίζει έντονα τις σύγχρονες εμπειρίες των στρατών που έχουν εισβάλει στο Αφγανιστάν: «Εξελίχθηκε σε μια μακρά σύγκρουση με αντάρτικες/ ανορθόδοξες τακτικές, στις οποίες επιδίδονταν με αγριότητα και οι δύο πλευρές, με εξαιρετικά βαριές απώλειες, ειδικά μεταξύ αμάχων. Ο Αλέξανδρος υπέστη ο ίδιος σοβαρά τραύματα, και ο στρατός του έχασε χιλιάδες άνδρες. Ήταν οι χειρότερες απώλειες της φημισμένης καριέρας του βασιλιά».

Τα προβλήματα που αντιμετώπισε ο Αλέξανδρος

Οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι ελληνικές δυνάμεις υπό τον Αλέξανδρο είναι σε γενικές γραμμές αυτές που αντιμετώπισαν και οι άλλες δυνάμεις της σύγχρονης εποχής που ενεπλάκησαν στο Αφγανιστάν: «Η επιμελητεία ήταν βασικό πρόβλημα, όπως είναι πάντα όταν μια μεγάλη δύναμη της Δύσης προσπαθεί να πολεμήσει υπό συνθήκες που δεν ευνοούν τον ΄σύγχρονο', προηγμένο πόλεμο για τον οποίο ο στρατός της έχει εκπαιδευτεί και εξοπλιστεί. Κάποιοι από τους πρώτους Αμερικανούς στρατιώτες που πολέμησαν στο Αφγανιστάν πήγαιναν στη μάχη πάνω σε άλογα, κάτι που αντικατοπτρίζει τη διαχρονική φύση του πολέμου σε αυτή την περιοχή!».

Συνεχίζοντας, ο κ. Χολτ αναφέρεται στα προβλήματα από τη γεωγραφία και το ανάγλυφο του Αφγανιστάν: «Ο σχηματισμός του εδάφους θέτει όρια στην τεχνολογία και τα στρατεύματα. Οι εισβολείς μπορεί να αποκτήσουν τον έλεγχο των λίγων πόλεων και οχυρών στην περιοχή, μα σπάνια της περιοχής μεταξύ αυτών».

Το 328 πΧ ο πόλεμος δεν εξελισσόταν καλά, οπότε ο Αλέξανδρος δοκίμασε κάτι που, χιλιάδες χρόνια μετά, επί Ομπάμα, οι ΗΠΑ θα χαρακτήριζαν «troop surge»: Μεγάλη ενίσχυση των δυνάμεων στην περιοχή, με στόχο να επιτευχθεί η πολυπόθητη, αποφασιστική νίκη. Ο Αλέξανδρος έφερε επιπλέον ελληνικά στρατεύματα 22.000 ανδρών στην περιοχή- και, όπως υπογραμμίζει ο καθηγητής Χολτ, αυτό έφερε αποτελέσματα: «Κέρδισε έδαφος διασπώντας αντί να συγκεντρώνει τις δυνάμεις του, και επωφελήθηκε πολύ όταν ο Σπιταμένης σκοτώθηκε από τους ίδιους τους Βάκτριους ακολούθους του».

Η απεμπλοκή του Αλέξανδρου από το Αφγανιστάν

Εν τέλει, ο Αλέξανδρος θα αποσυρόταν από το Αφγανιστάν με διαφορετικό τρόπο- νυμφευόμενος τη Ρωξάνη.

«Ο Αλέξανδρος παντρεύτηκε την κόρη (Ρωξάνη) ενός τοπικού πολεμάρχου, του Οξυάρτη, το 327 πΧ στο πλαίσιο ενός πολιτικού ελιγμού και σχεδίασε τη στρατηγική εξόδου του, που περιελάμβανε την εγκατάσταση στη Βακτρία 13.500 στρατιωτιών και περίπου 10.000 μόνιμων Ελλήνων αποίκων, ως δύναμη κατοχής. Ήταν η μεγαλύτερη δέσμευση προσωπικού οπουδήποτε στην αχανή αυτοκρατορία του, αλλά και πάλι η περιοχή παρέμενε ασταθής. Οι άποικοι εξεγέρθηκαν όταν ο Αλέξανδρος πέθανε στη Βαβυλώνα, μα οι διάδοχοί του τους ανάγκασαν να παραμείνουν εκεί. Οι δυσαρεστημένοι εκείνοι Έλληνες εξελίχθηκαν στον πυρήνα ενός ελληνιστικού βασιλείου στη Βακτρία (ή Βακτριανή), που άντεξε για 300 χρόνια: Αναφέρομαι σε αυτό στα βιβλία μου, “Thundering Zeus” (1999) και “Lost World of the Golden King” (2012). Επιβιώνουν στα έργα του Βοκάκιου και του Τσώσερ, και φυσικά του Κίπλινγκ, αν και η ιστορία τους χάθηκε από τις αρχαίες πηγές, πέραν κυρίως από νομίσματα και αρχαιολογικές έρευνες».

Τι θα έκανε ο Αλέξανδρος σήμερα;

Και, κλείνοντας, προκύπτει το αναπόφευκτο ερώτημα: Εάν ο Αλέξανδρος βρισκόταν αντιμέτωπος με την ίδια κατάσταση στη σημερινή εποχή, τι θα έκανε;

Κατά τον καθηγητή Χολτ, μάλλον δεν θα άλλαζαν πολλά: «Πιθανότατα ό,τι έκανε τον 4ο πΧ αιώνα, αν δεν τον περιόριζαν οι σύγχρονες συνθήκες. Αλλά ακόμα κι έτσι, δεν ήταν απόλυτα επιτυχής. Σκεφτείτε άλλωστε πως οι πρόεδροι των ΗΠΑ δεν έχουν τις επιλογές του Αλεξάνδρου να α) κυνηγάει αντικειμενικούς σκοπούς εισβάλλοντας κατά βούληση σε γύρω περιοχές, όπως το Ουζμπεκιστάν, το Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν, το Πακιστάν... β) μπει μέσω γάμου στην οικογένεια ενός τοπικού πολεμάρχου γ) δολοφονήσει τους ίδιους του τους στρατηγούς, όπως τον Κλείτο, εάν διαφωνούν με τη στρατηγική του δ) αφήσει πίσω του μια μεγάλη μόνιμη δύναμη κατοχής από στρατιώτες και αποίκους, που είναι υποχρεωμένοι να παραμείνουν εκεί ε) μειώσει τις δυνάμεις των ντόπιων μαχητών ενσωματώνοντάς τους στον στρατό του και στέλνοντάς τους αλλού».

Η ιστορία, καταλήγει ο κ. Χολτ, σίγουρα έχει μαθήματα να μας δώσει, και πολλά ήταν αυτά που αγνοήθηκαν από τους σύγχρονους εισβολείς, «μα δεν μπορούμε να περιμένουμε από κάποιον Βρετανό, Ρώσο ή Αμερικανό διοικητή να είναι ο Μέγας Αλέξανδρος, είτε από άποψης ικανοτήτων, είτε από άποψης ευκαιριών. Η κατακλείδα είναι πως, αν ο πιο επιτυχημένος δυτικός στρατιωτικός ηγέτης στην ιστορία κατάφερε μόλις και μετά βίας να τα βγάλει πέρα με τις εκστρατείες του στο σημερινό Αφγανιστάν, πώς θα μπορούσε κάποιος σύγχρονος ηγέτης να περιμένει καλύτερα αποτελέσματα; Αυτή είναι η προειδοποίηση που απηύθυνα μέσω του βιβλίου μου, κατά την έναρξη του πολέμου που (ίσως) πλέον τελειώνει, μετά από 20 χρόνια. Ένας κριτικός είχε γράψει πως “οι διοικητές των δυνάμεων της συμμαχίας στο Αφγανιστάν θα έπρεπε να διατάσσονται να το διαβάσουν. Δεν είμαι βέβαιος πως το έκαναν».

Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.