Pandora Papers: Δέκα ερωτήσεις - «κλειδιά» για τις κρυφές διαδρομές του πλούτου των ισχυρών

Η «βιομηχανία των μυστικών περιουσιών» λειτουργεί με σχετικά απλό τρόπο. Κάθε ιδιοκτήτης, δικηγόρος ή μεσολαβητής γνωρίζει το ρόλο του και τους κανόνες που πρέπει να σέβεται ή να παρακάμπτει.

Και όλα λειτουργούν σαν ελβετικό ρολόΐ. Κοιτάζοντας απ’ έξω όμως, τα πράγματα μοιάζουν θολά. Αυτά είναι τα βασικά σημεία για την κατανόηση των Pandora Papers, που επιτρέπουν την ανάλυση αυτού του τομέα από το δικό του νευραλγικό κέντρο.

1. Τι είναι τα Pandora Papers;

Τα έγγραφα Pandora είναι το όνομα που δόθηκε σε μια δημοσιογραφική έρευνα γύρω από μία σημαντική διαρροή εμπιστευτικών εγγράφων από 14 παρόχους υπηρεσιών για offshore εταιρείες από τον Παναμά και τις Βρετανικές Παρθένες Νήσους μέχρι τις Μπαχάμες.

Περισσότεροι από 600 δημοσιογράφοι από 117 χώρες συνεργάστηκαν υπό την αιγίδα της Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητικών Δημοσιογράφων (ICIJ). Στα 150 και πλέον μέσα ενημέρωσης που έλαβαν μέρος στο εγχείρημα -που θεωρείται η μεγαλύτερη δημοσιογραφική συνεργασία στην ιστορία- ανήκουν μεταξύ άλλων η εφημερίδα Le Monde (Γαλλία), η Guardian (Ηνωμένο Βασίλειο), η Washington Post (Ηνωμένες Πολιτείες), η L'Espresso (Ιταλία) και η La Nación (Αργεντινή.

Σε διάστημα διετίας, οι ρεπόρτερ ανέλυσαν σχεδόν 12 εκατομμύρια αρχεία, έγγραφα, υπολογιστικά φύλλα, μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και εικόνες. Ανάμεσά τους πιστοποιητικά ίδρυσης, λίστες μετόχων, τιμολόγια, διαβατήρια, ταξιδιωτικά αρχεία…

Το «πολύτιμο μωσαϊκό» των στοιχείων φωτίζει τις σκοτεινές διαδρομές της διεθνούς χρηματοδότησης και τα μυστικά των φορολογικών παραδείσων και των επαγγελματιών που λειτουργούν ως γέφυρα. Η διαρροή αποκαλύπτει περισσότερες από 27.000 εταιρείες που δημιουργήθηκαν από το 1971 έως το 2018 και σχεδόν 30.000 δικαιούχους.

2. Ποια δημόσια πρόσωπα εμφανίζονται στα Pandora Papers;

Η έρευνα αποκαλύπτει τα μυστικά περιουσιακά στοιχεία, τις κρυφές συμφωνίες και τις -μη δηλωμένες- περιουσίες των πλούσιων και ισχυρών: περισσότεροι από 330 πολιτικοί και άνθρωποι σε δημόσια αξιώματα (90 από αυτούς Ευρωπαίοι), 15 αρχηγοί κρατών στη Λατινική Αμερική πρώην και νυν, 46 Ρώσοι ολιγάρχες , και 133 πολυεκατομμυριούχοι από την πλούσια λίστα του περιοδικού Forbes βρίσκονται στη λίστα.

Τα ηχηρά ονόματα που αναφέρονται είναι μεταξύ άλλων ο Χιλιανός πρόεδρος, Σεμπαστιάν Πινιέρα, ο οποίος έκρυψε μετοχές σε μια εταιρεία εξόρυξης ή τον πρώην διευθύνοντα σύμβουλο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Ντομινίκ Στρος-Καν ο οποίος απέφευγε τους φόρους όταν εργαζόταν ως σύμβουλος.

Παρών στη λίστα είναι και ο βασιλιάς της Ιορδανίας, Αμπντάλα ο ΄Β, ο οποίος έχει στην κατοχή του 30 εταιρείες και τρεις επαύλεις στο Μαλιμπού, και ο Τσέχος πρωθυπουργός, Αντρέι Μπάμπις, ο οποίος χρησιμοποίησε ένα υπεράκτιο δίκτυο για να αγοράσει ένα κάστρο με κινηματογράφο και δύο πισίνες.

Εμφανίζονται επίσης ο Βρετανός πρώην πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ και η σύζυγός του Σέρι Αγόρασαν ένα βικτοριανό κτίριο στο Λονδίνο αξίας 8,8 εκατομμυρίων δολαρίων. Υπάρχουν επίσης πρόσωπα του οργανωμένου εγκλήματος όπως ο Ραφαέλε Αμάτο, ο «νονός» της Καμόρα που ενέπνευσε την ταινία Gomorra, ο οποίος συνελήφθη στην ισπανική πόλη Μάλαγα το 2009.

Τέλος υπάρχουν αστέρια του κόσμου της μόδας και της ψυχαγωγίας όπως η Κλόντια Σίφερ, ο Χούλιο Ιγκλέσιας και η Σακίρα.
Μεταξύ των πλέον αναγνωρίσιμων προσώπων από τον χώρο του αθλητισμού είναι ο Κάρλο Αντσελότι, ο οποίος ήδη ερευνάται από τις ισπανικές φορολογικές αρχές, και ο πρώην προπονητής της Μπαρτσελόνα και νυν της Μάντσεστερ Σίτι, Πεπ Γκουαρδιόλα για λογαριασμό που είχε στο πριγκιπάτο της Ανδόρας.

3.Τι είναι ο φορολογικός παράδεισος;

Ο φορολογικός παράδεισος είναι μια περιοχή όπου η δημιουργία εταιρειών αποτελεί την κύρια οικονομική δραστηριότητα, ή σε ορισμένες περιπτώσεις τη μοναδική. Οι περιοχές αυτές προσφέρουν τεράστια δημοσιονομικά πλεονεκτήματα σε πολίτες από άλλες χώρες που επιδιώκουν να μειώσουν το φορολογικό τους βάρος (οι φόροι που σχετίζονται με τη δραστηριότητα αυτών των οντοτήτων είναι είτε μηδενικοί είτε συμβολικοί), αλλά προστατεύουν επίσης την ανωνυμία τους, με νομικά πλαίσια που καθιστούν δύσκολο τον προσδιορισμό των πραγματικών δικαιούχων μιας συγκεκριμένης εταιρείας.

Μια έννοια που τα τελευταία χρόνια έχει γίνει κομβική για τον προσδιορισμό των εδαφών που μπορούν να θεωρηθούν φορολογικοί παράδεισοι είναι η ελάχιστη τάση τους να μοιράζονται πληροφορίες με τις αρχές άλλων χωρών.

Ακόμα κι έτσι, δεν υπάρχει παγκόσμιος ή επίσημος κατάλογος ανάλογων διαδικασιών και κάθε χώρα μπορεί να αποφασίσει μόνη της με ποιον θα υπογράψει φορολογικές συμφωνίες ή θα μοιραστεί πληροφορίες. Αυτά τα σύμφωνα επέτρεψαν στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) να εξαλείψει περίπου 30 χώρες από τον κατάλογο των κρατών του που δεν συνεργάζονται σε θέματα φορολογίας.

Το 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τον δικό της κατάλογο με τις 30 χώρες που θεωρεί φορολογικούς παραδείσους. Σε απάντηση, ορισμένα από αυτά τα έθνη παρουσίασαν τη «δέσμευσή» τους να επιβάλλουν αυστηρότερους κανόνες, και ως αποτέλεσμα ο κατάλογος μειώθηκε σε 12 μη συνεργαζόμενες χώρες: Αμερικανική Σαμόα, Ανγκουίλα, Δομίνικα, Φίτζι, Γκουάμ, Παλάου, Παναμάς, Σαμόα, Τρινιντάντ και Τομπάγκο, αμερικανικές Παρθένες Νήσοι, το Βανουάτου και Σεϋχέλλες.

4. Τι είναι η υπεράκτια εταιρεία; Σε τι χρησιμεύει;

Οι υπεράκτιες εταιρείες δημιουργούνται σε μια χώρα διαφορετική από αυτήν στην οποία διαμένουν οι δικαιούχοι τους. Έχουν σαφή σκοπό στην παγκόσμια οικονομία. Όπως εξηγεί ο Francisco Bonatti, δικηγόρος και σύμβουλος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες: «Είναι απαραίτητες πολλές φορές για τη σημαντική ροή κεφαλαίων.

Αυτό το τμήμα της υπεράκτιας οικονομίας δεν είναι μόνο νόμιμο, αλλά και σε μια οικονομία όπως η σημερινή, η οποία έχει απομακρυνθεί και παγκοσμιοποιηθεί, είναι πραγματικά απαραίτητα».

Το πρόβλημα με αυτές τις εταιρείες είναι όταν δημιουργούνται με αδιαφανείς δικαιοδοσίες αναζητώντας χαμηλούς ή μηδενικούς φορολογικούς συντελεστές και εμπιστευτικότητα. Αυτές οι εταιρείες δεν έχουν καμία πραγματική δραστηριότητα στις χώρες όπου είναι εγγεγραμμένες. δεν χρειάζονται γραφείο ούτε υπαλλήλους.

Χρησιμοποιούνται, σε γενικές γραμμές, για να αποκρύψουν και να αποφύγουν τυχόν φορολογικές ή νομικές ευθύνες για τον πραγματικό ιδιοκτήτη περιουσιακών στοιχείων που θα μπορούσαν να είναι χρήματα, αλλά και ακίνητα, έργα τέχνης ή οχήματα, μεταξύ άλλων. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2017 υπολόγισε ότι το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ εντοπίστηκε σε υπεράκτιες εταιρείες.

5. Ποιος μπορεί να ιδρύσει εταιρεία σε φορολογικό παράδεισο και πώς γίνεται;

Ένας ολόκληρος κλάδος έχει αναπτυχθεί γύρω από τη διαχείριση των απαραίτητων βημάτων, έτσι ώστε οποιοσδήποτε από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου να μπορεί να δημιουργήσει εταιρείες κρυφά. Χάρη στη χρήση αυτών των εταιρειών, ο πελάτης καταφέρνει να αποφύγει οποιοδήποτε ίχνος της ταυτότητάς του σε επίσημα έγγραφα, όπως έγγραφα ενσωμάτωσης και καταλόγους μετόχων.

Τα Pandora Papers κατονομάζουν μερικούς από τους μεγαλύτερους παρόχους υπηρεσιών για οffshore εταιρείες σε παγκόσμια κλίμακα, όπως οι Alemán, Cordero, Galindo y Lee (Alcogal), Trident Trust και Asiaciti.

Χρησιμοποιώντας τις υπηρεσίες τους, κάποιος που δεν έφυγε ποτέ από τη Ευρώπη λόγου χάρη θα μπορούσε να εγγράψει μια εταιρεία στο Χονγκ Κονγκ ή στα Νησιά Κέιμαν χωρίς καν να κατέβει από τον καναπέ του. Ωστόσο, για να διευθύνει κανείς μια πιο σύνθετη εταιρεία ή να δημιουργήσει μια περίπλοκη δομή, είναι απαραίτητο να συμβουλευτεί πρώτα ένα δικηγορικό γραφείο ή έναν φορολογικό σύμβουλο στη χώρα διαμονής του.

6. Είναι νόμιμο να έχει κανείς εταιρεία σε φορολογικό παράδεισο;

Το να έχει κανείς εταιρεία σε φορολογικό παράδεισο είναι νόμιμο υπό την προϋπόθεση ότι τα περιουσιακά στοιχεία και τα έσοδα που προέρχονται από τη δραστηριότητά του δηλώνονται στις αρχές όπου διαμένει ο δικαιούχος.

Στην πραγματικότητα, είναι φυσιολογικό για τις μεγάλες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην παγκόσμια αγορά να διαρθρώσουν τη διεθνή παρουσία τους, τοποθετώντας τις θυγατρικές τους σε ορισμένες από αυτές τις περιοχές για να ελαφρύνουν το φορολογικό τους βάρος.

Συνοψίζοντας, κάποιος που είναι κάτοικος μίας συγκεκριμένης χώρας, μπορεί να ιδρύσει μια υπεράκτια εταιρεία, υπό την προϋπόθεση συνήθως ότι η Φορολογική Υπηρεσία της χώρας του γνωρίζει την ύπαρξή της και λαμβάνει τις αντίστοιχες εισφορές.

7. Εάν αυτό είναι νόμιμο, γιατί μας απασχολούν τα Pandora Papers;

Τα προβλήματα ξεκινούν όταν αυτές οι εταιρείες και τα κέρδη τους αποκρύπτονται σκόπιμα, χωρίς η ύπαρξή τους να δηλώνεται στις αρχές της χώρας όπου κατοικεί ο ιδιοκτήτης για φορολογικούς σκοπούς.

Αυτό ισχύει για πολλές από τις περιπτώσεις στα Pandora Papers. Κάτω από αυτό το στρώμα αδιαφάνειας, κρύβονται ροές παράνομων κεφαλαίων, γεγονός που ανοίγει την πόρτα στη δωροδοκία, το ξέπλυμα χρήματος, τη φοροδιαφυγή ή τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.

Σύμφωνα με εκτίμηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι πολίτες στην ΕΕ χρησιμοποιούν διαφορετικά οχήματα φοροδιαφυγής για να εκτρέψουν χρήματα που ισοδυναμούν στο 9,7% του ΑΕΠ της περιοχής.

Αυτό σημαίνει 46 δισεκατομμύρια ευρώ χαμένων φορολογικών εσόδων κάθε χρόνο, ποσό οκταπλάσιο λόγου χάρη από τον ετήσιο προϋπολογισμό του ισπανικού υπουργείου Παιδείας. Ο ΟΟΣΑ υπολογίζει ότι τουλάχιστον 11,3 τρισεκατομμύρια δολάρια (10 τρισεκατομμύρια ευρώ) βρίσκονται σε υπεράκτιες εταιρείες βάση σε παγκόσμια κλίμακα.

8. Ποιες δικηγορικές εταιρείες εμφανίζονται;

Η Trident Trust είναι ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές υπηρεσιών για offshore στον κόσμο και υπάρχουν εκτιμήσεις ότι διαχειρίζεται περιουσιακά στοιχεία αξίας 35 δισεκατομμυρίων ευρώ. Υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες για την εταιρεία αυτή από οποιαδήποτε άλλη στα Pandora Papers, και μεταξύ των πελατών της είναι ο σημερινός προπονητής ποδοσφαίρου της Ρεάλ Μαδρίτης, Κάρλο Αντσελότι.

Η εταιρεία επωφελήθηκε από την πτώση της Mossack Fonseca μετά τη δημοσίευση των λεγόμενων Panama Papers. Συμπεριέλαβε σχεδόν 100 πελάτες που μετέφεραν τις εταιρείες τους από την «στοχοποιημένη» εταιρεία για να αποφύγουν την πίεση των αρχών.

Παρ 'όλα αυτά, η εταιρεία ανέφερε σε δήλωσή της ότι «συνεργάζεται τακτικά με οποιαδήποτε αρμόδια αρχή ζητά πληροφορίες». Λιγότερο γνωστή στην Ευρώπη, αλλά θεμελιώδης στη Λατινική Αμερική, είναι η OMC, η οποία επίσης εδρεύει στον Παναμά και είναι υπεύθυνη για τα υπεράκτια οικονομικά του προέδρου της Χιλής, Σεμπαστιάν Πινιέρα, μεταξύ άλλων.

Υπάρχει επίσης η εταιρεία του Παναμά Alemán, Cordero, Galindo y Lee (Alcogal) που διαθέτει γραφεία σε δώδεκα χώρες, από τη Νέα Ζηλανδία και την Ουρουγουάης μέχρι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, και έχει πελάτες όπως ο βασιλιάς Αμπντάλα Β 'της Ιορδανίας.

Απαντώντας στις ερωτήσεις που θέτει το ICIJ, η Alcogal εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία δηλώνει ότι πληροί τις νομικές προϋποθέσεις των περιοχών όπου δραστηριοποιείται. Αυτή είναι η γενική θέση των άλλων εταιρειών που εμφανίζονται στα Pandora Papers.

Οι άλλες εταιρείες είναι η SFM, η οποία, μεταξύ άλλων, είναι υπεύθυνη για τις εταιρείες του πρώην διευθύνοντος συμβούλου του ΔΝΤ, Ντομινίκ Στρος-Καν. Η Asiaciti Trust, η μόνη που έχει την έδρα του στην Ασία, στη Σιγκαπούρη, η All About Offshore (AABOL), με έδρα τις Σεϋχέλλες, η BVI, η οποία είναι πιο ελκυστική για τους Αφρικανούς πελάτες, η Fidelity Management, που επέλεξε ο πρώην πρωθυπουργός της Ιορδανίας, Αμπντούλ Καρίμ Καμπαρίτι, η Demetrios A Demetriades LLC, από την Κύπρο και η DadLaw, από τη Μάλτα, οι μόνες που εδρεύουν στην Ευρώπη, η Commonwealth Corporate Services Limited (CCS), CilTrust και Godfrey Law, τρεις με έδρα το Μπελίζ και η II Shin, η μόνη κινεζική εταιρεία που κατονομάζεται στα Pandora Papers.

9. Ποιες διαφορές και ομοιότητες υπάρχουν με τα Panama Papers;

Τόσο τα έγγραφα Pandora όσο και τα Panama Papers είναι έργο της Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ). Έχουν περάσει πέντε χρόνια από τη δημοσίευση των Panama, και οι δύο διαρροές έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Τα έγγραφα και στις δύο έρευνες προέρχονται από υπεράκτιους παρόχους.

Στην πραγματικότητα, τα Panama Papers προήλθαν από το δικηγορικό γραφείο Mossack Fonseca, το οποίο εδρεύει στην ομώνυμη χώρα της Κεντρικής Αμερικής.
Ο όγκος και των δύο διαρροών είναι παρόμοιος, αν και τα Pandora Papers περιέχουν περίπου 400.000 περισσότερα αρχεία και τα 2,94 terabyte δεδομένων τους είναι ελαφρώς περισσότερα από τα 2,6 terabyte των προηγούμενων αποκαλύψεων.

Αυτό που δεν έχει προηγούμενο είναι η λεπτομέρεια με την οποία τα Pandora Papers δείχνουν τις σχέσεις μεταξύ εκείνων που αναζητούν οφέλη από τη δημιουργία εταιρειών σε φορολογικούς παραδείσους και του ευρέος φάσματος επαγγελματιών που βοηθούν σε αυτόν τον στόχο. Δεν είναι μόνο μία εταιρεία, αλλά 14. Και όσο περισσότερες εταιρείες υπάρχουν, τόσο περισσότεροι πελάτες: τα έγγραφα των Pandora Papers περιέχουν πληροφορίες για περισσότερους από 29.000 ιδιοκτήτες εταιρειών, που είναι διπλάσιες από αυτές που θα μπορούσαν να αντληθούν πριν από πέντε χρόνια.

10. Έχει αλλάξει κάτι από τα Panama Papers;

Τα Panama Papers αντιπροσώπευαν το πριν και το μετά σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονταν οι υπεράκτιες εταιρείες. Αυτό επιβεβαιώθηκε από τους δικηγόρους που εργάζονται στον τομέα, καθώς και τα αρχεία της νέας έρευνας: μετά το 2016, η Trident Trust ενσωμάτωσε σχεδόν εκατό πελάτες που επέλεξαν να μεταφέρουν τις εταιρείες τους από τη Mossack Fonseca σε νέα εταιρεία, προκειμένου να αποφύγουν την έκθεση και πίεση από τις αρχές.

Στην Ισπανία λόγου χάρη, ένα χρόνο μετά τη δημοσίευση αυτών των πληροφοριών, η Εποπτική Αρχή Καταπολέμησης Ξεπλύματος Χρήματος (Sepblac) της χώρας μπόρεσε να αποκτήσει πρόσβαση στις πληροφορίες από 209 εταιρείες με έδρα τον Παναμά που ήταν προηγουμένως απροσπέλαστες.

Η Ισπανική Φορολογική Υπηρεσία μπόρεσε να ανακτήσει τουλάχιστον 140 εκατομμύρια ευρώ μετά από έλεγχο 244 φορολογουμένων και σε παγκόσμια κλίμακα ανακτήθηκαν φόροι τουλάχιστον 1,2 δισεκατομμυρίων ευρώ. Επιπλέον, οι αρχές στον Παναμά – με φόντο την παγκόσμια πίεση μετά το σκάνδαλο– υπέγραψαν συμφωνίες για την ανταλλαγή πληροφοριών με πολλές ευρωπαϊκές χώρες.

Αυτές οι συμφωνίες διευκόλυναν την σχεδόν αυτόματη ανταλλαγή τραπεζικών και φορολογικών δεδομένων μεταξύ χωρών, ένα μέσο που επιτρέπει στους φορολογικούς επιθεωρητές να απολαμβάνουν καλύτερη πρόσβαση σε έγγραφα που στο παρελθόν θα έπρεπε να περάσουν χρόνια για να αποκτήσουν.

Με πληροφορίες απο El Pais

Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.