Συναγερμός από τον ΟΗΕ: O πλανήτης πεινάει, τα τρόφιμα πετιούνται - Μέτρα, λύσεις και χώρες πρότυπα

«Σε αυτόν τον πλανήτη υπάρχει φαγητό, αρκετό για κάθε άνθρωπο. Και όμως δεν τρώνε όλοι. Κάτι δεν πάει καλά λοιπόν…» λέει ο Κάρλο Πετρίνι, ο εμπνευστής του κινήματος Slow Food που γεννήθηκε στην Ιταλία στο τέλος της δεκαετίας του 1980, με σκοπό να διασώσει το…καλό φαγητό, τις τοπικές γαστριμαργικές παραδόσεις, αλλά και να εξαλείψει τις τεράστιες διατροφικές ανισότητες.

O ίδιος ανήκει σε μία σχολή σκέψης που γιγαντώνεται το τελευταίο διάστημα και καταγγέλλει μεταξύ άλλων την κατασπατάληση τροφίμων, τα ταχυ-φαγεία που ανθίζουν σε καιρούς κρίσης, αλλά και το σκάνδαλο της κατασπατάλησης τροφίμων σε έναν πλανήτη που εξακολουθεί να λιμοκτονεί.

Κυβερνήσεις, συγγραφείς, επιστήμονες από τον ΟΗΕ και εκατοντάδες Μ.Κ.Ο αφιερώνουν πλέον τη δράση και τα συγγράμματά τους στα τρόφιμα που…καταλήγουν στα σκουπίδια. Την αλόγιστη σπατάλη δηλαδή που συντηρεί ένα φαύλο κύκλο με ηθικές και οικονομικές προεκτάσεις και παράλληλα έχει τεράστιες επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Σχεδόν 1 δις τρόφιμα καταλήγουν στα σκουπίδια

Σύμφωνα με έρευνα από το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) τουλάχιστον 930 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων που πωλήθηκαν το 2019 πετάχτηκαν. Αυτός ο όγκος θα γέμιζε 23 εκατομμύρια φορτηγά με χωρητικότητα 40 τόνων έκαστο. Για να το κάνουμε εικόνα, αν τα βάζαμε το ένα πίσω από το άλλο θα έκαναν επτά φορές τον γύρο του κόσμου.

Σε συνεργασία με τη φιλανθρωπική οργάνωση κυκλικής οικονομίας WRAP, η έκθεση του ΟΗΕ τονίζει ότι το 1/5 των τροφίμων που διατίθενται στους καταναλωτές - μέσω καταστημάτων, εστιατορίων και στα σπίτια μας -πετιέται απευθείας στον κάδο. Τρόφιμα χάνονται επίσης στα αγροκτήματα και στην εφοδιαστική αλυσίδα, με την έρευνα να δείχνει ότι συνολικά το ένα τρίτο όλων των τροφίμων δεν καταναλώνεται ποτέ.

Με άλλα λόγια το 1/3 των τροφίμων που παράγεται παγκοσμίως -αξίας 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων (!) «εξαφανίζεται» σε κάποιο σημείο του κύκλου παραγωγής λόγω της ανεπαρκούς διαχείρισης της διατροφικής αλυσίδας, λένε οι ειδικοί. Σε έναν κόσμο -όπου τουλάχιστον ένα εκατομμύριο παιδιά υποφέρουν από σοβαρό υποσιτισμό μόνο στην Αφρική, όπως προειδοποιεί η Unicef, το φαινόμενο είναι εξοργιστικό.

Περισσότεροι απο 800 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και υποφέρουν από την πείνα, ενώ 132 εκατομμύρια άνθρωποι επιπλέον αντιμετωπίζουν σήμερα επισιτιστική και διατροφική ανασφάλεια σήμερα λόγω της πανδημίας του κορονοϊού.

Φρέσκα φρούτα και λαχανικά που δεν είναι… εμφανίσιμα ή περισσεύουν, συσκευασμένα τρόφιμα, προϊόντα που αγοράζουμε αλλά δεν καταναλώνουμε ποτέ, χάνονται, ή καταλήγουν σε κάδους απορριμμάτων, συχνά χωρίς να κάνουν καν τη διαδρομή από το αγρόκτημα μέχρι το πιάτο μας.

Tι συμβαίνει στην Ευρώπη

Στη γηραιά ήπειρο ειδικότερα, αλυσίδες σούπερ- μάρκετ, εστιατόρια, κολοσσοί της διατροφικής αλυσίδας και φυσικά καταναλωτές, πετάνε κάθε χρόνο στα σκουπίδια το 50% περίπου των τροφίμων που παράγονται και διακινούνται! Στην Ε.Ε, 88 έως και 100 εκατομμύρια τόνοι τροφής «εξαφανίζονται» ετησίως, ενώ σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αν δεν αλλάξει άμεσα κάτι τα «διατροφικά απόβλητα» θα εκτοξευθούν μέσα στα επόμενα χρόνια.

Την ίδια ώρα 80 και πλέον εκατομμύρια πολίτες της Ευρώπης των «27» ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, ενώ εκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται άμεσα από τις φιλανθρωπικές οργανώσεις για επισιτιστική βοήθεια. Και ενώ το 20% του συνολικού παραγόμενου φαγητού χάνεται ή σπαταλάται, 33 εκατομμύρια άνθρωποι στη γηραιά ήπειρο δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά ένα ποιοτικό γεύμα κάθε δεύτερη μέρα (Eurostat, 2018).

Η Βρετανία είναι μία από τις χώρες που σήμανε πρώτη το καμπανάκι του κινδύνου για την κατασπατάληση τροφίμων. Μία παλαιότερη έρευνα για λογαριασμό της εφημερίδας Guardian αποκάλυπτε ότι οι Βρετανοί ρίχνουν στα σκουπίδια τα περισσότερα τρόφιμα από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο, πετώντας έως και το 40% της συνολικής ποσότητας που αγοράζουν ετησίως.

Για να καταπολεμήσει το φαινόμενο, η αλυσίδα Sainsbury’s είχε εισάγει νέες ετικέτες, συμβουλεύοντας τους καταναλωτές να μην καταψύχουν τα προϊόντα, αλλά να τα καταναλώνουν άμεσα, πριν από την ημερομηνία λήξης, ενώ η βρετανική κυβέρνηση εξέτασε μέτρα με σκοπό την κατάργηση της ημερομηνίας λήξης σε ορισμένα προϊόντα, όπως το αλεύρι, το ψωμί και τα ζυμαρικά.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει υιοθετήσει ένα σχετικό ψήφισμα για τη μείωση των αποβλήτων της διατροφικής παραγωγής στο μισό μέχρι το 2025. Ανάμεσα στα μέτρα που προτάθηκαν ήταν και η αναγραφή μίας νέας ετικέτας στα τρόφιμα η «ημερομηνία πώλησης» δηλαδή εκτός από την «τελική ημερομηνία ανάλωσης», αλλά και η βελτίωση της πληροφόρησης σχετικά με τις θερμοκρασίες ψύξης και συντήρησης των προϊόντων.

To καλό παράδειγμα της Γαλλίας

Τον Φεβρουάριο του 2016, η Γαλλία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που υιοθέτησε νόμο για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων . Βάσει κανονισμού η χώρα απαγορεύει πλέον σε όλα τα μεγάλα σούπερ-μάρκετ να πετούν τα τρόφιμα που δεν κατάφεραν να πουλήσουν μέσα στην ημέρα. Υποχρεώνει τις μεγάλες αλυσίδες να δωρίζουν τα αδιάθετα προϊόντα σε φιλανθρωπικά ιδρύματα και τράπεζες τροφίμων, αντί να τα καταστρέφουν και να τα μεταφέρουν σε χωματερές, όπως συνέβαινε δηλαδή μέχρι σήμερα.

Τα τελευταία χρόνια μεγάλος αριθμός αστέγων συγκεντρωνόταν έξω από τα σούπερ-μάρκετ της χώρας, ψάχνοντας σε κάδους απορριμμάτων, με αποτέλεσμα πολύ συχνά να παθαίνουν τροφικές δηλητηριάσεις. Για να αποτρέψουν το φαινόμενο, οι ιδιοκτήτες σούπερ μάρκετ «έλουζαν» τα σκουπίδια με χλωρίνη, ή τα κλείδωναν στις αποθήκες …Σύμφωνα με τις Αρχές, ο μέσος Γάλλος καταναλωτής υπολογίζεται πως «ξεφορτώνεται» 20 με 30 κιλά φαγητού ετησίως- με το κράτος να χάνει έως και 20 δισεκατομμύρια ευρώ.

Και αυτό την ώρα που τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι 3,5 εκατομμύρια Γάλλοι ζούσαν το 2010 με τη βοήθεια των φιλανθρωπικών οργανώσεων . Η επίμονη οικονομική κρίση εκτόξευσε τον αριθμό στα 4 εκατομμύρια, ενώ το 2015-2015 η οργάνωση Restaurants du Coeur μόνον, μοίρασε 130 εκατομμύρια γεύματα σε 950.000 πεινασμένους ανθρώπους, ανάμεσά τους και 37.500 βρέφη κάτω των 18 μηνών…

Το νέο μέτρο ισχύει για όλα τα καταστήματα με μέγεθος 400 τετραγωνικά μέτρα και άνω, ενώ σε περίπτωση παράβασης, οι εταιρείες αντιμετωπίζουν τσουχτερά πρόστιμα ή ακόμα και ποινές φυλάκισης. «Το πιο σημαντικό όφελος είναι το γεγονός ότι, υποχρεώνοντας τα σούπερ μάρκετ να συνάψουν συμφωνίες με φιλανθρωπικά ιδρύματα, η ποιότητα και η ποσότητα των τροφίμων που λαμβάνουμε και διανέμουμε θα αυξηθεί σημαντικά», λέει ο Ζακ Μπαιλέ από την οργάνωση Banques Alimentaires.

Ο Γάλλος βουλευτής, Αράς Ντεραμπάρς, ο οποίος κατέθεσε τη σχετική πρόταση στη γαλλική Βουλή ξεκίνησε εκστρατεία για τη θέσπιση πανευρωπαϊκού νόμου και διαβεβαιώνει πως «η μάχη κατά της σπατάλης φαγητού μόλις ξεκίνησε».

Η κατασπατάληση τροφίμων και το κλίμα

Στο πλευρό του περιβαλλοντικές ομάδες, φιλανθρωπικές οργανώσεις και ακτιβιστές, εντός και εκτός Γαλλίας που ζητάνε την υιοθέτηση ανάλογων τακτικών από περισσότερες χώρες του πλανήτη. Και αυτό γιατί οι συνέπειες είναι και περιβαλλοντικές «καθώς τα βουνά των τροφίμων που δεν καταναλώνονται συνεισφέρουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Στο βιβλίο του με τίτλο «Σπατάλη: Αποκαλύπτοντας το σκάνδαλο της παγκόσμιας σίτισης» ο Τρίστραμ Στιούαρτ εξηγεί πως οι πιέσεις που δέχονται οι κάτοικοι αναπτυσσόμενων χωρών για να παράγουν τρόφιμα χαμηλού κόστους ευθύνονται για μεγάλες οικολογικές καταστροφές, όπως για παράδειγμα η απώλεια τεράστιων δασικών εκτάσεων στον Αμαζόνιο, στην Ασία και στην Αφρική.

Οι ευθύνες βαρύνουν τόσο τους καταναλωτές που αγοράζουν περισσότερα από τα απαραίτητα, αλλά και τις βιομηχανίες τροφίμων που εφαρμόζουν την τακτική της προώθησης των προϊόντων «2 σε 1». Τεράστιο είναι και το ποσοστό των πρώτων υλών που πετούν τα εστιατόρια και οι αλυσίδες ταχυφαγείων. Φορτία ολόκληρα φρούτων και λαχανικών καταλήγουν… ζωοτροφές επειδή δεν είναι τόσο εμφανίσιμα όσο θα έπρεπε.

Μέσα στο κλίμα αυτό αναπτύσσεται η ιδιωτική πρωτοβουλία. Το κίνημα των «freegan» συγκεντρώνει φαγητό σε άριστη κατάσταση που καταλήγει στους κάδους απορριμμάτων από τις μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ ή εστιατορίων. Γνωρίζουν τι ώρα ξεφορτώνουν οι επιχειρήσεις τα τρόφιμα και τα μαζεύουν για να τα διανείμουν στους φτωχούς.

Αν τα απόβλητα τροφίμων ήταν μια… χώρα από μόνη της ,θα ήταν η 3η μεγαλύτερη πηγή εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου , μετά την Κίνα και τις ΗΠΑ λένε οι συγγραφείς του βιβλίου «Η Διατροφική Απερισκεψία Η Κρυφή Σχέση μεταξύ των Τροφίμων που πετάμε της Πεινας και της Κλιματικής Αλλαγής».

Σε μια προσπάθεια να καταπολεμηθεί το φαινόμενο, γνωστοί μάγειρες και σεφ προσφέρουν τα ονόματα και τα προφίλ τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην εκστρατεία κατά της σπατάλης στην κουζίνα.

Η τηλεοπτική μαγείρισσα Nadiya Hussain απο τη Βρετανία συνεργάζεται με το Wrap και προσφέρει συμβουλές και συνταγές με υπολείμματα μέσω του Instagram. Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Ιταλός εστιάτορας Massimo Bottura.

Ο ΟΗΕ πιέζει τις χώρες να δεσμευτούν για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων μειώνοντάς την στο μισό έως το 2030. «Αν θέλουμε να ασχοληθούμε σοβαρά με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, της απώλειας της φύσης και της βιοποικιλότητας, της ρύπανσης και των απορριμμάτων, οι επιχειρήσεις, οι κυβερνήσεις και οι πολίτες σε όλο τον κόσμο πρέπει να κάνουν το καθήκον τους για να μειώσουν τη σπατάλη τροφίμων», τονίζει.