Πόλεμος στην Ουκρανία: Γιατί τα Στενά του Βοσπόρου είναι κομβικής σημασίας

Ένα από τα μεγάλα ζητήματα που έχουν ανακύψει μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, είναι η στάση που θα κρατήσει η Τουρκία αναφορικά με τα Στενά του Βοσπόρου. Η Άγκυρα από το 1936 έχει τον έλεγχό τους με τη Συνθήκη του Μοντρέ να είναι αυτή που διέπει τη λειτουργία και τη θαλάσσια κυκλοφορία στο Βόσπορο και στα Δαρδανέλια. Γιατί, όμως, είναι τόσο σημαντικό το αν θα αποφασίσει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να ανταποκριθεί στο αίτημα του Βολοντιμίρ Ζελένσκι και της Ουκρανίας κλείνοντας τα Στενά;

Η μεγάλη σημασία των Στενών του Βοσπόρου, των Στενών των Δαρδανελίων και της Θάλασσας του Μαρμαρά, έγκειται στο γεγονός ότι αποτελούν τη φυσική σύνδεση του Εύξεινου Πόντου με τη Μεσόγειο Θάλασσα. Με τη Συνθήκη του Μοντρέ το 1936, έχει διασφαλιστεί η ελεύθερη ναυσιπλοΐα σε καιρό ειρήνης, για τα μη πολεμικά πλοία, ενώ σε καιρό πολέμου καθοριστικό ρόλο παίζει το αν συμμετέχει σε αυτόν η Τουρκία ή όχι.

Για τη Ρωσία η σημασία των Στενών είναι ιδιαίτερα μεγάλη, καθώς από εκεί διέρχεται τόσο ο στόλος της Μόσχας όσο και τα ρωσικά εμπορικά πλοία, που βρίσκουν διέξοδο στη Μεσόγειο κι από εκεί στους υπόλοιπους μεγάλους θαλάσσιους εμπορικούς «δρόμους».

Κατά τη διάρκεια του Σαββάτου (26/02), ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντομίρ Ζελένσκι έσπευσε να ευχαριστήσει την Τουρκία και τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν «για το κλείσιμο των Στενών», ωστόσο, από την Άγκυρα διαψεύστηκε η απόφαση για μια τέτοια ενέργεια. Μέχρι τώρα, άλλωστε, η γειτονική χώρα προσπαθεί να «πατήσει σε δυο βάρκες» και να ισορροπήσει ανάμεσα σε Μόσχα και Κίεβο. Ναι μεν ο Ερντογάν έκανε λόγο για βαρύ πλήγμα στη σταθερότητα και την ειρήνη στην περιοχή, μετά την εισβολή της Ρωσίας, πλην όμως σε καμία περίπτωση δεν θα ήθελα να βάλει «απέναντί» του με τον πιο σκληρό τρόπο τον Βλαντιμίρ Πούτιν.

Άλλωστε, ο έλεγχος των Στενών είναι ένα από τα «βαριά χαρτιά» που κρατάει στα χέρια του ο Τούρκος πρόεδρος, έτσι ώστε να μπορεί να κινείται διπλωματικά στην περιοχή. Μάλιστα, τα μεγαλεπίβολα σχέδιά του για την κατασκευή της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης, όπως έχει αναλυθεί στο CNN Greece, φιλοδοξεί ότι θα τον καταστήσουν απόλυτο κυρίαρχο και θα του δώσουν ακόμα περισσότερη δύναμη από όση του έχει παράσχει ως τώρα η Συνθήκη του Μοντρέ για τον έλεγχο του Βοσπόρου, των Δαρδανελίων και του Μαρμαρά.

Ιστορικά, η Τουρκία έχει επωφεληθεί από το status αυτό καθώς η κομβικής σημασίας δικαιοδοσία της στο θαλάσσιο αυτό πέρασμα, της επέτρεψε να γλιτώσει την εμπλοκή στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και να «κερδίσει» αρκετά στη γεωπολιτική «σκακιέρα» της ευρύτερης περιοχής. Σε κάθε περίπτωση, όμως, υπάρχει και η αντίθετη άποψη που επισημαίνει ότι η Δύση, το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ εν προκειμένω, μπορούν με τη σειρά τους να πιέσουν τον Ερντογάν με το κλείσιμο των Στενών. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για την ώρα παραμένει «Σφίγγα» και δεν αποκαλύπτει τις σκέψεις του για το θέμα, ευρισκόμενος ομολογουμένως μπροστά σε μια αρκετά δύσκολη απόφαση.

Τι προβλέπει η Συνθήκη του Μοντρέ

Η Σύμβαση του Μοντρέ ή Συμβαση για το καθεστώς των Στενών (Montreux Convention Regarding the Regime of the Straits),(τουρκικά: Montrö Boğazlar Sözleşmesi) είναι σύμβαση η οποία αφορά στο καθεστώς των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. Η συμφωνία, η οποία υπογράφηκε το 1936, παραχωρεί τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων στην Τουρκία και ρυθμίζει την στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή. Η σύμβαση παραχωρεί στη Τουρκία τον πλήρη έλεγχο των Στενών και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Οι όροι της σύμβασης αποτέλεσαν πηγή διαμάχης για χρόνια, κυρίως όσον αφορά τη διέλευση πολεμικών σκαφών της Σοβιετικής Ένωσης από τα Στενά στη Μεσόγειο Θάλασσα.

Υπογράφηκε στις 20 Ιουλίου 1936 στην ελβετική πόλη Μοντρέ. Τέθηκε σε ισχύ στις 9 Νοεμβρίου, 1936 και καταχωρήθηκε στην Κοινωνία των Εθνών στις 11 Δεκεμβρίου 1936. Εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα, με ορισμένες τροποποιήσεις.

Οι όροι της Συνθήκης

Τα συμβαλλόμενα Μέρη της συνθήκης (Συμβαλλόμενα Μέρη: Κράτη Μαύρης Θάλασσας: Βουλγαρία, Ρουμανία, Σοβιετική Ένωση, Τουρκία, Αυστραλία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Αγγλία, Γιουγκοσλαβία) αναγνωρίζουν και επιβεβαιώνουν την αρχή της ελεύθερης διέλευσης και ναυσιπλοΐας δια θαλάσσης στα Στενά: «εν καιρώ ειρήνης, τα εμπορικά πλοία θα απολαμβάνουν πλήρη ελευθερία διέλευσης και ναυσιπλοΐας στα Στενά, με τη μέρα και τη νύχτα, κάτω από οποιαδήποτε σημαία με οποιοδήποτε είδος φορτίου." Η σύμβαση δίνει στην Τουρκία τον πλήρη έλεγχο των Στενών και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Επιτρέπει στην Τουρκία την στρατιωτικοποίηση των Στενών. Επιτρέπει τη διέλευση πολεμικών πλοίων των παρευξείνιων χωρών με ειδοποίηση μιας εβδομάδας και υπό κάποιους όρους εκτοπίσματος, μεγέθους, οπλισμού. Περιορίζει σημαντικά το πέρασμα των πολεμικών πλοίων που δεν ανήκουν σε κράτη της Μαύρης Θάλασσας (προειδοποίηση διέλευσης, όριο εκτοπίσματος πλοίων, περιορισμός οπλισμού, μη διέλευση αεροπλανοφόρων κλπ).

Η συμβατότητα με την UNCLOS

Όταν τέθηκε σε ισχύ η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) το Νοέμβριο του 1994, ζητήθηκε στο πλαίσιο εφαρμογής της η επαναδιατύπωση της Συνθήκης του Μοντρέ, ώστε να είναι συμβατή με το καθεστώς που διέπει τη διεθνή ναυσιπλοΐα. Ωστόσο, η μακροχρόνια άρνηση της Τουρκίας να υπογράψει την UNCLOS σημαίνει ότι η Συνθήκη του Moντρέ, παραμένει σε ισχύ χωρίς περαιτέρω τροποποιήσεις.

O ναυτιλιακός κώδικας κυκλοφορίας στα Στενά

Από το 1994,(1998 μικρή τροποποίηση) η Τουρκία εφαρμόζει τον «Ναυτιλιακό Κώδικα Κυκλοφορίας για τα Στενά» (Maritime Traffic Regulations for the Straits and the Marmara Region), που εισήγαγε ένα νέο ρυθμιστικό καθεστώς, «προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας και η προστασία του περιβάλλοντος στην περιοχή», αλλά χωρίς να παραβιάζεται η αρχή του Μοντρέ της ελεύθερης διέλευσης. Οι νέοι κανονισμοί προκάλεσαν κάποια διαμάχη, όταν η Ρωσία, Ελλάδα, Κύπρος, Ρουμανία, Ουκρανία και Βουλγαρία προέβαλλαν αντιρρήσεις. Ωστόσο, οι αλλαγές αυτές εγκρίθηκαν από τον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό με το αιτιολογικό ότι δεν είχαν σκοπό να θίξουν «τα δικαιώματα οποιωνδήποτε πλοίων χρησιμοποιούν τα Στενά βάσει του διεθνούς δικαίου».

Με πληροφορίες από CNN Greece, Wikipedia

Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.

Διαβάστε επίσης:

Πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βρώμικα παιχνίδια του Ερντογάν με τα στενά του Βοσπόρου

Πόλεμος στην Ουκρανία: Σκληρές μάχες σε όλη τη χώρα - Οι εξελίξεις στο live blog του Newsbomb.gr