Πόλεμος Ουκρανία: Μύθοι και πραγματικότητα – Μπορεί να δικαστεί ο Πούτιν ως εγκληματίας πολέμου;

Στο συγκεκριμένο δημοσίευμα του Guardian ανασύρονται μνήμες από τη δίκη της Νυρεμβέργης, ενώ εξετάζονται οι τρόποι για να καταδικαστεί ένας ηγέτης για εγκλήματα πολέμου. Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα όσο ενδεχομένως να φαντάζονται ορισμένοι. Μεταξύ άλλων στο συγκεκριμένο δημοσίευμα παρουσιάζονται πολλά και διάφορα σενάρια:

Το πρώτο είναι να οδηγηθεί (άγνωστο πώς) ο Πούτιν στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Μια δεύτερη επιλογή θα ήταν ο ΟΗΕ να αναθέσει τη συγκεκριμένη υπόθεση σε μια εξεταστική επιτροπή που θα κατέληγε σε ειδικό δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου για τη δίωξη του Πούτιν. Τρίτη επιλογή θα ήταν ένα δικαστήριο στη λογική εκείνου της Νυρεμβέργης που δίκασε τους Ναζί και τους συνεργάτες του. Εκεί βέβαια η σύνθεση του δικαστηρίου καθορίστηκε από τους συμμάχους που πολέμησαν εναντίον του φασιστικού άξονα. Ένα τέτοιο δικαστήριο θα μπορούσε πάντως να καθοριστεί από τις χώρες του ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και την ΕΕ.

Εκτός από τον Τζο Μπάιντεν το ίδιο ακριβώς είπε, πιο ξεκάθαρα και ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ, σε συνέντευξή του στο LCI, όπου δήλωσε ότι «ο Βλαντίμιρ Πούτιν έχει πολλούς λόγους» να δικαστεί ενώπιον του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου της Χάγης.

Ο τίτλος «εγκληματίας πολέμου» δεν είναι, όμως, εύκολη υπόθεση... Το ερώτημα δεν είναι τόσο το «ποιος είναι εγκληματίας πολέμου;». Η Ρωσία δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και δεν πρόκειται να στείλει στο δικαστήριο της Χάγης κανέναν. Ούτε οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν τη δικαιοδοσία του συγκεκριμένου δικαστηρίου. Ο Πούτιν θα μπορούσε να δικαστεί σε μια χώρα που θα επέλεγε ο ΟΗΕ όμως το βασικό πρόβλημα είναι ποιος θα τον αναγκάσει να βρεθεί σε αυτό το δικαστήριο.

Υπάρχουν ηγέτες που έχουν δικαστεί από τέτοιο δικαστήριο; Υπάρχουν, αλλά τα παραδείγματα που ανασύρουν ορισμένοι αναλυτές και αναφέρονται για παράδειγμα στον Μιλόσεβιτς είναι μάλλον λεκτικές ακροβασίες. Ο πρόεδρος της πρώην Ενωμένης Γιουγκοσλαβίας, Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, δικάστηκε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για τις συγκρούσεις που κατέληξαν στον διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας. Πέθανε στο κελί του πριν προλάβει να ακούσει την ετυμηγορία. Ο Σερβοβόσνιος συνεργάτης του Ράντοβαν Κάρατζιτς και ο στρατιωτικός ηγέτης Ράτκο Μλάντιτς δικάστηκαν και καταδικάστηκαν για εγκλήματα πολέμου. Τον Πούτιν ποιος ακριβώς θα τον συλλάβει;

Επίσης ούτε η Ουκρανία ούτε η Ρωσία, δεν είναι μέρος του ΔΠΔ. Η Ουκρανία δεν ήταν συμβαλλόμενο μέρος στο καταστατικό της Ρώμης που ίδρυσε το ΔΠΔ, δεν μπορούσε να παραπέμψει η ίδια τα εικαζόμενα εγκλήματα, αλλά είχε αποδεχτεί δύο φορές τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου, μεταξύ άλλων όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Κριμαία το 2014 και τη δεύτερη περίπτωση είχε αποδεχθεί τη δικαιοδοσία «σε αορίστου χρόνου». Επομένως, η Ουκρανία δεν μπορεί να παραπέμψει η ίδια τα εικαζόμενα εγκλήματα, αλλά το ΔΠΔ έχει δικαιοδοσία για εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο έδαφός της.

Η Ρωσία αποχώρησε από το ΔΠΔ το 2016 αφού το δικαστήριο δημοσίευσε μια έκθεση που χαρακτηρίζει τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας ως κατοχή. Εκ πρώτης όψεως, η απόδειξη ότι η Ρωσία έχει διαπράξει το έγκλημα της επιθετικότητας θα φαινόταν απλή. Ο ορισμός περιλαμβάνει εισβολή σε άλλο κράτος, βομβαρδισμό και αποκλεισμό λιμανιών. Ωστόσο, εάν ένα κράτος δεν είναι μέρος στο ΔΠΔ, τα άτομα του δεν μπορούν να διωχθούν από το δικαστήριο για αυτό το συγκεκριμένο αδίκημα. Η μόνη εξαίρεση είναι ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ μπορεί να παραπέμψει ένα μη συμβαλλόμενο μέρος στο ΔΠΔ για το έγκλημα της επίθεσης, αλλά η Ρωσία, ως μόνιμο μέλος του συμβουλίου, έχει δικαίωμα βέτο, οπότε αυτό δεν θα συμβεί.

Ωστόσο, δεν υπάρχει παρόμοιος πήχης που θα απέτρεπε τις κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία εναντίον ενός μη υπογράφοντος, όπως η Ρωσία.

Συνεπώς είναι πολύ πιο δύσκολο να συνδεθεί ένας πολιτικός ηγέτης απευθείας με αδικήματα που διαπράττονται από ένοπλες δυνάμεις για λόγους –όπως απαιτείται για αυτά τα δύο αδικήματα– παρά για το πιο γενικό αδίκημα του εγκλήματος της επίθεσης. Ακόμα κι αν ο Πούτιν κατηγορούνταν, θα έπρεπε να συλληφθεί σε ένα κράτος που –σε αντίθεση με τη Ρωσία– αποδέχεται τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου.