Πώς ο Ερντογάν μετέτρεψε τον πόλεμο σε ανατολίτικο παζάρι - Οι στόχοι και τα συμφέροντα της Άγκυρας
Μπροστά στις κάμερες, ο Τούρκος πρόεδρος απευθύνθηκε χθες (29/3) στις αντιπροσωπείες Ρωσίας και Ουκρανίας με τόνο που θύμιζε, κατά καιρούς...προπονητή ή μάνατζερ. «Νομίζω ότι έχουμε εισέλθει σε μια φάση όπου πρέπει να προκύψουν συγκεκριμένα αποτελέσματα από τις συνομιλίες. Όλος ο κόσμος περιμένει καλά νέα από εσάς» είπε.
Περίπου τέσσερις ώρες αργότερα, οι απεσταλμένοι από το Κίεβο και τη Μόσχα είχαν πράγματι κάποια «καλά νέα» να διαβιβάσουν. Ο επικεφαλής της ρωσικής αντιπροσωπείας, Βλαντιμίρ Μεντίνσκι, ανέφερε «ουσιαστικές συζητήσεις» και διαβεβαίωσε ότι οι «σαφείς» προτάσεις από την Ουκρανία θα «μελετηθούν πολύ σύντομα και θα υποβληθούν στον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.
Ένα άλλο σημάδι, από τη ρωσική πλευρά, ότι οι διαπραγματεύσεις προχωρούν: ο αναπληρωτής υπουργός Άμυνας, Αλεξάντερ Φόμιν, ανακοίνωσε ότι η Μόσχα επρόκειτο να «μειώσει ριζικά τη στρατιωτική δραστηριότητα (της) προς την κατεύθυνση του Κιέβου και του Τσερνιχίβ». Η Ουάσιγκτον ήταν πιο επιφυλακτική, αναφερόμενη αντ' αυτού σε μια «επανατοποθέτηση» των ρωσικών δυνάμεων.
Ο πρώτος και κύριος στόχος της Τουρκίας στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας είναι να αποτρέψει μια ευρύτερη σύγκρουση. Η επιλογή της, φυσικά, θα ήταν να διατηρήσει σταθερές και ευημερούσες σχέσεις με κάθε χώρα. Το διακύβευμα για την Άγκυρα είναι μεγάλο καθώς η έκβαση του πολέμου θα επηρεάσει κάθε χαρακτηριστικό της εθνικής ζωής και του μέλλοντος της χώρας.
Οι ανησυχίες και τα συμφέροντα της Τουρκίας
Παρά τις βαθιές διαφορές και τον ανταγωνισμό με τη Ρωσία, η Τουρκία, Τουρκία χρειάζεται καλές σχέσεις με τη Μόσχα .Η Άγκυρα εξαρτάται από τη Ρωσία για το 50% περίπου των αναγκών της σε φυσικό αέριο. Είναι επίσης ένας στρατηγικός ενεργειακός διάδρομος από μόνη της. Είναι κοντά σε περισσότερο από το 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου και επομένως αποτελεί ενεργειακή γέφυρα μεταξύ των παγκόσμιων παραγωγών και καταναλωτών.
Ο τουρισμός από τη Ρωσία, ένα κρίσιμο στοιχείο για την εγχώρια τουριστική βιομηχανία, πλήττεται από τον πόλεμο. Η Τουρκία έκλεισε τα Δαρδανέλια και τον Βόσπορο τον Φεβρουάριο, σε μια κίνηση που ενέκρινε η Ρωσία μετά από αίτημα της Ουκρανίας να κλείσουν τα Στενά την ημέρα που ξεκίνησε ο πόλεμος.
Η Άγκυρα αρνήθηκε ωστόσο να κλείσει τον εναέριο χώρο της στις ρωσικές πτήσεις. Η Τουρκία έχει υποδεχθεί χιλιάδες Ουκρανούς πρόσφυγες, αλλάκαι Ρώσους και στα Ηνωμένα Έθνη ψήφισε για να καταδικάσει την εισβολή, αλλά δεν συμφώνησε να ενταχθεί στις κυρώσεις του ΝΑΤΟ και της ΕΕ κατά της Ρωσίας.
Η Τουρκία προτάσσει το συμφέρον της
Η Τουρκία διαχωρίζει συχνά τις πολιτικές της διαφορές από τις οικονομικές - με το Ιράν, την Αίγυπτο, τα κράτη του Κόλπου, καθώς και με τη Ρωσία. Η στάση της έναντι της Ρωσίας μετά το ξέσπασμα του πολέμου συνεχίζει το ίδιο μοτίβο. Από την πολιτική πλευρά, η Άγκυρα κήρυξε απαράδεκτη τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Ποτέ δεν αναγνώρισε τη ρωσική κατάληψη της Κριμαίας και του Ντονμπάς το 2014. Η εθνοτική ομάδα των Τούρκων Τατάρων ζει στην Κριμαία και η Τουρκία έχει καταγγείλει τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων εναντίον τους.
Όσον αφορά την Ουκρανία, η Τουρκία έχει επιδιώξει μια σαφή εταιρική σχέση. Οι δύο χώρες υπέγραψαν στρατιωτική συνεργασία και άλλες συμφωνίες το 2020, ανάμεσά τους συμφωνία κοινής παραγωγής για την κατασκευή τουρκικών drones. Επίσης ενέκρινε τις Συμφωνίες του Μινσκ του 2014 για τη διευθέτηση των ρωσο-ουκρανικών διαφορών. Ο πρόεδρος Ερντογάν προσέφερε στο Κίεβο να μεσολαβήσει μεταξύ των δύο χωρών και η προσφορά του έγινε δεκτή από τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Κοντολογίς, ο Ερντογάν, ως ηγέτης μιας μεσαίας δύναμης που προωθεί έναν ανεξάρτητο ρόλο, θέλει να ενισχύσει τη φήμη και να επεκτείνει αυτόν τον ρόλο σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο, επιτυγχάνοντας μια ισορροπία της ουκρανικής και ρωσικής επιρροής στην περιοχή. Το μεγαλύτερο βάρος της ασφάλειας, της ενέργειας και των οικονομικών ανησυχιών και δεσμών απαιτούν να γείρει προς τη Ρωσία, διατηρώντας ωστόσο παράλληλα μια ανεξάρτητη Ουκρανία ως αντίβαρό της. Αυτά ήταν τα συμφέροντα της Τουρκίας και προπολεμικά.
Η Τουρκία είδε στην παρούσα κρίση μία ευκαιρία που συνδέεται με την αντίληψη του Ερντογάν και του κυβερνώντος κόμματός του για την Τουρκία ως αυτόνομη δύναμη, την απειλή των Κούρδων στο εσωτερικό και στη Συρία, αλλά και τις απογοητεύσεις που έχουν συσσωρευτεί σε μνησικακία εναντίον εκείνων που υποτίθεται ότι ήταν οι σημαντικότεροι σύμμαχοι της Τουρκίας—οι ΗΠΑ και η Ευρώπη.
Ο συνδυασμός αυτών των φιλοδοξιών και των τραυμάτων λένε οι αναλυτές ανάγκασε τον Ερντογάν να αναζητήσει γέφυρες με τον Ρώσο ομόλογό του, Βλαντιμίρ Πούτιν, σχετικά νωρίς στην κρίση. Ο επακόλουθος διάλογος και η επέκταση των διμερών σχέσεων –παρά τις διαφορές μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας στη Συρία, τη Λιβύη, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και προφανώς την Ουκρανία– έσπειρε περαιτέρω δυσπιστία μεταξύ της Άγκυρας και των δυτικών εταίρων της.
Υπάρχει σύγκρουση μεταξύ των συμφερόντων της Τουρκίας και των υποχρεώσεών της στο ΝΑΤΟ;
H κλίση της Άγκυρας προς τη Μόσχα δημιουργεί σύγκρουση συμφερόντων με τον ρόλο της ως μέλος του ΝΑΤΟ. Η Τουρκία διαβεβαιώνει οτι θα τηρήσει τις δεσμεύσεις της στη Συμμαχία, αλλά δεν μπορεί να αγνοήσει τα εθνικά της συμφέροντα στην περιοχή. Η Τουρκία πλησιάζει στο ίδιο δίλημμα που έχει και το Ισραήλ, όπως σημειώνεται σε άρθρο του New Yorker. Πού προστατεύει η Άγκυρα τα συμφέροντα της Συμμαχίας και τη δημοκρατική αλληλεγγύη και πού είναι διατεθειμένη να αποδυναμώσει τα συμφέροντα της Συμμαχίας για να πετύχει τους δικούς της στόχους;
Στις 17 Μαρτίου, ο Ερντογάν μίλησε με τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και τον Πρόεδρο Ζελένσκι. Ο εκπρόσωπό του, Ιμπραήμ Καλίν αποκάλυψε βασικά σημεία σχετικά με τον ρόλο και τις απόψεις της Τουρκίας.
Η πιο σημαντική ήταν μια δήλωση ότι το ΝΑΤΟ πρέπει να επενεξετάσει τις σχέσεις μετά το τέλος του πολέμου, όταν «θα πρέπει να δημιουργηθεί μια νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας μεταξύ της Ρωσίας και του δυτικού μπλοκ». Ο Καλίν πρόσθεσε: «Κάθε απόφαση που λαμβάνουμε τώρα σχετικά με τη Ρωσία στρατιωτικά, πολιτικά, οικονομικά και διαφορετικά θα έχει αντίκτυπο σε αυτή τη νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας».
Ο Καλίν έκλεισε αναφέροντας ότι «Ο πρόεδρος Πούτιν θα σταματήσει αυτόν τον πόλεμο. Πότε θα το κάνει, πότε πιστεύει ότι έχει πάρει αυτό που ήθελε από αυτόν τον πόλεμο - συμβιβασμό, παραχώρηση, συμφωνία - δεν ξέρω. Αλλά νομίζω ότι κινούμαστε προς αυτή την κατεύθυνση». Αυτό μεταφέρει άρωμα της προσαρμογής στις ρωσικές απαιτήσεις προκειμένου να τερματιστεί ο πόλεμος και είναι το είδος της προσφοράς που συνήθως κάνουν οι διαπραγματευτές που προσπαθούν να κλείσουν μια συμφωνία.
Ποια είναι η «νίκη» για το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ στον πόλεμο;
Οι δηλώσεις υπογραμμίζουν επίσης ένα αυξανόμενο δίλημμα για το ΝΑΤΟ. Με τα νέα μέτρα και τις νέες αναπτύξεις δυνάμεων που ανακοινώθηκαν στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στις 24 Μαρτίου, αλλάζει το ΝΑΤΟ την προσέγγισή του τώρα για να κερδίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία;
Τι θα συμβεί αν ο Πούτιν προσθέσει απαιτήσεις διευθέτησης ειρήνης στο ίδιο το ΝΑΤΟ; Θα μπορούσαν αυτά τα μέτρα ασφαλείας για τη μείωση των βάσεων και των στρατευμάτων και για την υιοθέτηση άλλων μέτρων αποκλιμάκωσης που πρόσφεραν οι ΗΠΑ πριν από εβδομάδες για την αποφυγή του πολέμου να τεθούν ξανά στο τραπέζι από τον ίδιο τον Πούτιν ως προϋποθέσεις για μια διευθέτηση;
Οι Τούρκοι φαίνεται να υπαινίσσονται ότι θα πρέπει να διευθετηθεί μια ισχυρή ρωσική στρατιωτική παρουσία στην Ανατολική Ευρώπη. Εάν το ΝΑΤΟ δεν έχει τρόπο να αναιρέσει ένα τέτοιο αποτέλεσμα, πώς θα πείσει η Συμμαχία τους πολίτες της και τον κόσμο ότι η Δύση έχει «νικήσει»;
Είναι η Δύση έτοιμη να αντιμετωπίσει μια μακρά, βάναυση σύγκρουση και την καταστροφή της Ουκρανίας όσο οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ παραμερίζονται; Ένα αδιέξοδο είναι πιθανό να προκαλέσει έναν βαθύ Ψυχρό Πόλεμο και να δημιουργήσει μεγάλη αβεβαιότητα σε όλα τα ανατολικά σύνορα του ΝΑΤΟ. Ο ρόλος της Τουρκίας ως μέλος του ΝΑΤΟ βρίσκεται στο επίκεντρο, αλλά η χώρα δεν θέλει να της ανατεθεί, για άλλη μια φορά, ο ρόλος του φρουρού στη νοτιοανατολική πλευρά του ΝΑΤΟ, λένε αναλυτές.
Ο «ειρηνοποιός» Ερντογάν και οι «αγαπητοί φίλοι»
Από την τουρκική πλευρά, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: ο Ερντογάν θέλει να διαδραματίσει βασικό ρόλο στην επίλυση αυτής της σύγκρουσης και θεωρεί ότι είναι σε θέση να το κάνει. Στις 10 Μαρτίου, η παραθαλάσσια πόλη της Αττάλειας είχε ήδη φιλοξενήσει μια ανεπιτυχή συνάντηση μελών της ρωσικής και της ουκρανικής διπλωματίας.
Στην Κωνσταντινούπολη χθες, οι Τούρκοι αξιωματούχοι συνέχισαν να ενεργούν ως «διευκολυντές». «Δεν έχουμε καμία διαμεσολαβητική λειτουργία», υπενθύμισε ο Τούρκος πρόεδρος, ενώ επανέλαβε την προσφορά του να προωθήσει την κατάπαυση του πυρός. Η Τουρκία επιθυμεί κατά βάση να επιλεγεί για να φιλοξενήσει μια Σύνοδο Κορυφής μεταξύ των προέδρων της Ρωσίας και της Ουκρανίας, τους οποίους ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν περιέγραψε ως «αγαπητούς φίλους».
Η προθυμία της Άγκυρας να παίξει τον μεσάζοντα εξηγείται τόσο από τη θέση της απέναντι στους εμπόλεμους όσο και από τα δικά της συμφέροντα για ένα γρήγορο αποτέλεσμα. Ο πόλεμος έχει ήδη επιπτώσεις στην εύθραυστη τουρκική οικονομία, που βυθίζεται σε νομισματική κρίση και θέλει να τιθασεύσει τον καλπάζοντα πληθωρισμό (+ 50% σε ένα χρόνο) που θα μπορούσε να κοστίσει στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ψήφους στις επόμενες εκλογές, τον Ιούνιο του 2023. Τότε η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία.
Ο Τούρκος πρόεδρος επιστρατεύει την «ουκρανική δίνη» για να προωθήσει το ρόλο της Τουρκίας ως περιφερειακού παίκτη που λύνει προβλήματα και προωθεί την ιδέα ότι είναι παγκόσμιος ηγέτης, με παίκτες όπως η Γερμανία, η Γαλλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες Βασίλειο.
Μόλις πριν από λίγους μήνες σημειωτεόν, η Τουρκία ήταν απομονωμένη διεθνώς. Οι σχέσεις της Άγκυρας με την Ευρώπη ήταν κάκιστες καθώς απειλούσε την Κύπρο και την Ελλάδα, απειλούσε να απελευθερώσει πρόσφυγες στην Ευρώπη και συγκρουόταν με τους Γάλλους για τη Λιβύη. Στη Μέση Ανατολή, η Άγκυρα είχε δύσκολες -ακόμη και εχθρικές- σχέσεις με κάθε μεγάλη χώρα της περιοχής. Οι δεσμοί της Τουρκίας με τους Σαουδάραβες, τα Εμιράτα, τους Αιγύπτιους και τους Ισραηλινούς είχαν επιδεινωθεί τόσο πολύ που αυτές οι χώρες συμμαχούσαν για να αντιταχθούν στην Άγκυρα στην περιοχή και πέρα από αυτήν.
Διαβάστε επίσης: