Επισιτιστική κρίση: Αποκάλυψη τώρα για τη «βιβλική» πρόκληση που αντιμετωπίζει ο πλανήτης

Η Τράπεζα της Αγγλίας προειδοποίησε την περασμένη εβδομάδα για «αποκαλυπτικές» αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η κλιματική αλλαγή και ο πληθωρισμός προκαλούν ήδη τεράστιες ανατιμήσεις σε όλο τον κόσμο.

Κρούοντας ξανά τον κώδωνα του κινδύνου την περασμένη εβδομάδα, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, είπε ότι οι ελλείψεις λόγω του πολέμου θα μπορούσαν «να οδηγήσουν δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους στα όρια της επισιτιστικής ανασφάλειας». Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι «υποσιτισμός και μαζική πείνα σε μια κρίση που θα μπορούσε να διαρκέσει χρόνια» και να αυξήσει τις πιθανότητες μιας παγκόσμιας ύφεσης.

Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Επισιτισμού υπολογίζει ότι περίπου 49 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν ανησυχητικά επίπεδα πείνας. Περίπου 811 εκατομμύρια πέφτουν για ύπνο πεινασμένοι κάθε βράδυ. Ο αριθμός των ανθρώπων που βρίσκονται στα πρόθυρα της πείνας στην υποσαχάρια Αφρικής, για παράδειγμα, είναι τουλάχιστον 10 φορές υψηλότερος από ό,τι πριν από την Covid-19.

Τι «έφερε» ο πόλεμος στην Ουκρανία

Ο αρνητικός αντίκτυπος της εισβολής της Ρωσίας στη διαθεσιμότητα και την τιμή βασικών προϊόντων όπως το σιτάρι, το καλαμπόκι, το κριθάρι και το ηλιέλαιο ήταν τεράστιος, καθώς η Ουκρανία και η Ρωσία παράγουν συνήθως περίπου το 30% των παγκόσμιων εξαγωγών σιταριού.

Η παραγωγή σιταριού της Ουκρανίας φέτος είναι πιθανό να μειωθεί κατά 35% και η εξαγωγή μεγάλου μέρους της μπορεί να είναι αδύνατη λόγω του αποκλεισμού της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα. Τον Μάρτιο, οι παγκόσμιες τιμές των βασικών εμπορευμάτων, που καταγράφηκαν από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, έφτασαν σε υψηλό όλων των εποχών. Παραμένουν σε επίπεδα ρεκόρ.

Ο πόλεμος της Ρωσίας έχει επιδεινώσει ή επιταχύνει τα προϋπάρχοντα ελλείμματα τροφίμων και τις πληθωριστικές τάσεις που προκύπτουν από μια σειρά συνδεδεμένων παραγόντων: τον αρνητικό οικονομικό αντίκτυπο της πανδημίας· τα προβλήματα εφοδιαστικής αλυσίδας, απασχόλησης και μεταφορών· τις ακραίες καιρικές συνθήκες και τις μειώσεις της παραγωγής που σχετίζονται με την κλιματική κρίση· το σπειροειδές ενεργειακό κόστος. και πολλές άλλες συνεχιζόμενες συγκρούσεις παγκοσμίως.

Πλησιάζει η «διατροφική αποκάλυψη»

Οι χώρες μεσαίου εισοδήματος, όπως η Αίγυπτος και η Βραζιλία, βρίσκονται σε εξαιρετικά δεινή θέση για να αντιμετωπίσουν την αυξημένη επισιτιστική ανασφάλεια, δήλωσε ο διεθνής σύμβουλος κινδύνου Verisk Maplecroft σε έκθεση την περασμένη εβδομάδα. Πολλές κυβερνήσεις είχαν εξαντλήσει τα οικονομικά και υλικά τους αποθέματα καταπολεμώντας τον κορονοϊό και είχαν ήδη μεγάλα χρέη.

Τώρα το ταμείο είναι άδειο «Σε αντίθεση με τις χώρες χαμηλού εισοδήματος, ήταν αρκετά πλούσιες για να προσφέρουν κοινωνική προστασία κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά τώρα αγωνίζονται να διατηρήσουν υψηλές κοινωνικές δαπάνες που είναι ζωτικής σημασίας για το βιοτικό επίπεδο μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού τους», ανέφερε η έκθεση.

Η Αργεντινή, η Τυνησία, το Πακιστάν και οι Φιλιππίνες, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από εισαγωγές τροφίμων και ενέργειας, ήταν μεταξύ πολλών άλλων χωρών μεσαίου ή χαμηλού μεσαίου εισοδήματος που αντιμετώπιζαν αυξημένο κίνδυνο εμφύλιων αναταραχών μέχρι το τέλος του 2022.

Καθώς πλησιάζει η διατροφική «αποκάλυψη», οι φτωχότεροι λαοί θα υποφέρουν, όπως κάνουν πάντα, ενώ οι πλουσιότεροι μπορεί να είναι απομονωμένοι, μέχρι ενός σημείου. Ωστόσο, υπάρχει φόβος ότι τα προβλήματα θα αυξηθούν γρήγορα στην παγκόσμια διατροφική αλυσίδα. Μαζί του είναι πιθανό να έρθει ένα κύμα πολιτικών αναταράξεων, ανθρωπιστικών κρίσεων, αστάθειας και γεωστρατηγικών αντιπαλοτήτων σε έναν πεινασμένο κόσμο.

Πολιτική ανατροπή και εξέγερση

Τα λιγοστά τρόφιμα, σε συνδυασμό με τις αυξήσεις τιμών, τις διακοπές ρεύματος και τις ελλείψεις σε βενζίνη, μαγειρικό αέριο και φάρμακα, προκάλεσαν μια πολιτική κρίση στη Σρι Λάνκα αυτή την άνοιξη, η οποία αποτελεί «εφιάλτη» για χώρες που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα.

Μήνες διαδηλώσεων κορυφώθηκαν με την παραίτηση του πρωθυπουργού Mahinda Rajapaksa, αλλά ακόμη και η αποχώρησή του δεν εμπόδισε την αναταραχή να γίνει βίαιη. Απελπισμένη, η Σρι Λάνκα έλαβε ένα ενδιάμεσο δάνειο από την Παγκόσμια Τράπεζα την περασμένη εβδομάδα για να βοηθήσει στην πληρωμή των βασικών εισαγωγών. Την Πέμπτη, χρεοκόπησε για πρώτη φορά.

Ο διψήφιος πληθωρισμός που άφησε πολλούς Πακιστανούς ανίκανους να αντέξουν οικονομικά τα βασικά τρόφιμα ήταν επίσης ένας σημαντικός παράγοντας που συνέβαλε στην πτώση από την εξουσία στις αρχές του έτους του πρωθυπουργού, Iμράν Χαν. Η προσπάθειά του να μείνει στην εξουσία δημιούργησε μια κρίση δημοκρατίας με την οποία το Πακιστάν εξακολουθεί να δίνει μάχη.

Παράγοντες, όπως η κατασταλτική διακυβέρνηση, η διαφθορά, η ανικανότητα και η πόλωση που προυπήρχαν τροφοδότησαν αναταραχές και στις δύο χώρες. Αλλά οι τρομερές ελλείψεις τροφίμων και ο πληθωρισμός ήταν ο καταλύτης. Αυτή είναι μια προοπτική που αντιμετωπίζουν τώρα ανασφαλή και αντιδημοφιλή καθεστώτα από το Περού, τις Φιλιππίνες και την Κούβα μέχρι τον Λίβανο και την Τυνησία.

Οι αναλυτές συγκρίνουν αυτό που συμβαίνει σήμερα στη Μέση Ανατολή με τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης. Η Αίγυπτος, της οποίας η κυβέρνηση ανατράπηκε το 2011, είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας σιταριού στον κόσμο. Περίπου 70 εκατομμύρια άνθρωποι βασίζονται στο κρατικά επιδοτούμενο ψωμί. Η Ρωσία και η Ουκρανία αντιπροσώπευαν το 80% των εισαγωγών σιτηρών της Αιγύπτου πέρυσι.

Οι σημερινές υψηλές τιμές και οι ελλείψεις προσφοράς, ειδικά αν επιδεινωθούν, θα μπορούσαν να επιφυλάξουν για το καθεστώς του Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι ό,τι επεφύλαξαν για τον έκπτωτο προκάτοχό του,Χόσνι Μουμπάρακ.

Μια άλλη χώρα που πρέπει κανείς να παρακολουθήσει προσεκτικά είναι το Ιράν. Βίαιες διαδηλώσεις ξέσπασαν την περασμένη εβδομάδα στο Χουζεστάν αφού η κυβέρνηση αύξησε την τιμή του ψωμιού, του μαγειρικού λαδιού και των γαλακτοκομικών προϊόντων. Η κατάσταση των Ιρανών επιδεινώνεται από τις σκληρές κυρώσεις των ΗΠΑ και ένα τυραννικό, διεφθαρμένοκαθεστώς. Εάν το βιοτικό επίπεδο συνεχίσει να πέφτει, θα μπορούσε να υπάρξει μια έκρηξη παρόμοια με την πανεθνική εξέγερση του 2017-18.

Ο εφιάλτης της πείνας

Σε πολλά μέρη του κόσμου, ειδικά στην Αφρική, η επισιτιστική ανασφάλεια κάθε άλλο παρά νέο φαινόμενο είναι. Η πείνα είναι ο κανόνας και ο κίνδυνος του λιμού είναι πάντα παρών, επιδεινώνεται όμως από τις συγκρούσεις και την κλιματική αλλαγή.

Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που αντιμετωπίζουν οξεία επισιτιστική ανασφάλεια και χρειάζονται επείγουσα επισιτιστική βοήθεια έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 2016, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Δίκτυο Κατά των Επισιτιστικών Κρίσεων. Και η κλίμακα της πρόκλησης διευρύνεται, κατά 40 εκατομμύρια ανθρώπους, ή 20%, πέρυσι.

Η τελευταία έκθεση του δικτύου επεσήμανε τις χώρες που προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία: Αιθιοπία, Νότιο Σουδάν, νότια Μαδαγασκάρη και Υεμένη, όπου ανέφερε ότι 570.000 άνθρωποι –αύξηση κατά 571% σε σχέση με πριν από έξι χρόνια– βρίσκονταν στην πιο σοβαρή ή «καταστροφική» φάση της επισιτιστικής ανασφάλειας, που απειλούνταν από η κατάρρευση των μέσων διαβίωσης, η πείνα και ο θάνατος.

Ο γγ του ΟΗΕ προειδοποίησε ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία επηρεάζει σοβαρά τις προσπάθειες για την καταπολέμηση της πείνας στην Αφρική. Είναι επιτακτική ανάγκη, είπε, «να επαναφέρουμε τη γεωργική παραγωγή της Ουκρανίας και την παραγωγή τροφίμων και λιπασμάτων της Ρωσίας και της Λευκορωσίας στις παγκόσμιες αγορές». Όπως συχνά σημειώνουν τα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης, οι δυτικές κυρώσεις έχουν προσθέσει την παγκόσμια αστάθεια των τιμών.

Τα Ηνωμένα Έθνη ζητούν να ανοίξουν εκ νέου τα αποκλεισμένα λιμάνια της Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα και στην Αζοφική, ώστε να μπορέσουν να ξαναρχίσουν οι εξαγωγές σιτηρών, κυρίως προς τις αφρικανικές χώρες. Μεγάλο τίμημα πληρώνει η περιοχή Σαχέλ στην Αφρική που έχει πληγεί από την ξηρασία. «Μια απόλυτη κρίση ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μας», δήλωσε ο διευθυντής του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος, Ντέιβιντ Μπίσλεϊ, μετά από επισκέψεις στο Μπενίν, τον Νίγηρα και το Τσαντ. «Μας τελειώνουν τα χρήματα, και αυτοί οι άνθρωποι έχουν ξεμείνει από ελπίδα».

Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι η βοήθεια κοστίζει πλέον περισσότερο. Τα Ηνωμένα Έθνη και οι διεθνείς υπηρεσίες υποχρεούνται να πληρώσουν διογκωμένες τιμές, περίπου 30% σε σχέση με τα πρότυπα πριν από την πανδημία για να εξασφαλίσουν ζωτικής σημασίας επισιτιστική βοήθεια. Και αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι τα τρόφιμα είναι πιο ακριβά σε σχέση με το εισόδημα. Ένα μέσο νοικοκυριό στο Ηνωμένο Βασίλειο ξοδεύει το 10% του εισοδήματός του σε τρόφιμα. Στην Κένυα ή στο Πακιστάν, είναι πάνω από 40%.

Σύγκρουση και αστάθεια

Η σύγκρουση είναι ο μεγαλύτερος μοχλός της πείνας, είτε πρόκειται για τις λεηλασίες των ισλαμιστών τζιχαντιστών στο Μάλι, τη Νιγηρία και τις νότιες Φιλιππίνες, τους σκληρούς ανταγωνισμούς των περιφερειακών δυνάμεων στην Υεμένη και τη Λιβύη, είτε ένας πόλεμος πλήρους κλίμακας, όπως στην Ουκρανία.

Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι το 60% των πεινασμένων στον κόσμο ζει σε ζώνες συγκρούσεων. Η Ουκρανία έδειξε ξανά πώς ο πόλεμος, προκαλώντας ελλείψεις σε είδη πρώτης ανάγκης και κάνοντας την κανονική ζωή αφόρητη, οδηγεί σε εσωτερικό εκτοπισμό, εξάρτηση από τη βοήθεια, προσφυγικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και μαζική μετανάστευση.

Ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας αποτελεί ένα προειδοποιητικό παράδειγμα – αν και υπάρχουν πολλά άλλα. Μια σχετικά ευημερούσα χώρα έχει μειωθεί κατά πάνω από μια δεκαετία σύγκρουσης σε κάτι που πλησιάζει σε ένα καλάθι. Περίπου 12,4 εκατομμύρια άνθρωποι - το 60% του πληθυσμού - υποφέρουν από επισιτιστική ανασφάλεια, αριθμός που έχει υπερδιπλασιαστεί από το 2019.

Ο καταστροφικός πόλεμος της Αιθιοπίας στο Τιγκράι στον οποίο εισέβαλαν κυβερνητικά στρατεύματα το 2019, είναι μια άλλη περίπτωση πείνας. Τα Ηνωμένα Έθνη υπολόγισαν τον Ιανουάριο ότι 2 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από ακραία έλλειψη τροφίμων και εξαρτώνται από βοήθεια σε μια επαρχία που στο παρελθόν ήταν ως επί το πλείστον αυτάρκης.

Αντίθετα, το Νότιο Σουδάν δεν μπόρεσε ποτέ να τραφεί πλήρως από την ανεξαρτησία του το 2011. Οι εθνικές αντιπαλότητες έχουν συχνά συνδυαστεί με ανταγωνισμό για γη και πόρους τροφίμων με καταστροφικές συνέπειες. Η κατάσταση πολλών Αφγανών φαίνεται να επιδεινώνεται μετά τη λήξη της 20χρονης κατοχής από τις δυνάμεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ πέρυσι και την ανάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν.

Η βοήθεια δισεκατομμυρίων δολαρίων που εισήχθη στη χώρα από το 2001 δεν μετράει πλέον καθόλου. Η Save the Children είπε αυτόν τον μήνα ότι 9,6 εκατομμύρια παιδιά από το Αφγανιστάν πεινάνε λόγω των ολοένα και βαθύτερων οικονομικών δεινών, της Ουκρανίας και της συνεχιζόμενης ξηρασίας. Είναι η χειρότερη κρίση πείνας στη χώρα που έχει καταγραφεί, ανέφερε η φιλανθρωπική οργάνωση.

Κλιματική κρίση και πείνα

Δεν είναι πλέον αμφιλεγόμενο να ισχυρίζεται κανείς ότι οι κατεστραμμένες καλλιέργειες, τα χαμένα μέσα διαβίωσης και οι εξαθλιωμένες κοινότητες, βασικά συστατικά των έκτακτων καταστάσεων μαζικής πείνας– συνδέονται στενά και επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Ωστόσο, εξακολουθεί να είναι δύσκολο να βρεθεί συντονισμένη, αποτελεσματική διεθνής δράση για να αλλάξει η κατάσταση.

Χώρες στο Κέρας της Αφρικής, όπως η Σομαλία, για παράδειγμα, βιώνουν τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων 40 ετών εν μέσω πρωτοφανών υψηλών θερμοκρασιών. Όπως ανέφερε πρόσφατα το περιοδικό Foreign Policy, όταν ήρθαν οι βροχές, ήταν ακραίες και βραχύβιες, προκαλώντας πλημμύρες και αναπαράγοντας σμήνη ακρίδων.

Υποστηρίζεται ότι περίπου 3 εκατομμύρια ζώα έχουν αφανιστεί στη νότια Αιθιοπία και σε ημίξηρες περιοχές της Κένυας από πέρυσι. Υποδεικνύοντας την κλιματική αλλαγή, ο ΟΗΕ λέει ότι 20 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλη την περιοχή θα μπορούσαν να πεινάσουν φέτος. Η κατάστασή τους, επίσης, επιδεινώθηκε από την Ουκρανία.

Η Ινδία έδειξε πρόσφατα την έλλειψη ενωμένης διεθνούς σκέψης για το κλίμα, την πείνα και τον πόλεμο. Ένας καύσωνας που έσπασε ρεκόρ στη βορειοδυτική Ινδία προκάλεσε ζημιές στις φετινές καλλιέργειες. Αυτό οδήγησε την κυβέρνηση να αναστείλει τις εξαγωγές σιταριού αυτόν τον μήνα. Οι παγκόσμιες αγορές βασίζονταν στην Ινδία, τον δεύτερο μεγαλύτερο παραγωγό στον κόσμο, για να καλύψουν το έλλειμμα στην Ουκρανία. Αντί να βοηθήσει, η κυβέρνηση του Ναρέντρα Μόντι έκανε το αντίθετο.

Οι κρίσιμοι δεσμοί μεταξύ των δίδυμων κρίσεων του κλίματος και της πείνας αναγνωρίζονται ευρέως από τις κυβερνήσεις και τους αναλυτές, αλλά η δράση για την πραγματοποίηση πραγματικής αλλαγής αποδεικνύεται δυσκολότερη, όπως υποδηλώνουν τα λιγότερο θετικά αποτελέσματα της περσινής συνόδου κορυφής Cop26 στη Γλασκώβη.

Εν τω μεταξύ, η Παγκόσμια Τράπεζα ρίχνει χρήματα στο πρόβλημα στην τελευταία καταμέτρηση, 30 δισεκατομμύρια δολάρια για να βοηθήσει τις χώρες χαμηλού εισοδήματος που εμπλέκονται σε κλιματικές και επισιτιστικές κρίσεις.

Τροφή και πολιτική

Όταν γραφτεί η ιστορία του πολέμου της Ουκρανίας, η διαταραχή στις παγκόσμιες προμήθειες που θέτει σε κίνδυνο τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων, μπορεί να θεωρηθεί μεγαλύτερο έγκλημα ακόμη και από τον ίδιο τον πόλεμο.

Ο ρόλος της Ρωσίας ως βασικός εξαγωγέας σιτηρών και ενέργειας είναι πιθανό να ξεπεράσει το τρέχον καθεστώς στη Μόσχα. Η Ρωσία, όπως και άλλες χώρες, κατοικεί σε έναν διασυνδεδεμένο, αλληλοεξαρτώμενο, αμοιβαία υπεύθυνο κόσμο κανόνων, δικαιωμάτων και νόμων.

Η άρνηση της Κίνας να καταδικάσει την εισβολή και η αποτυχία της να επιδείξει διεθνή ηγεσία στην αντιμετώπιση των επακόλουθων παγκόσμιων κρίσεων, μπορεί επίσης να βλάψει σημαντικά τη φήμη της και, μαζί με αυτό, τις ελπίδες της για ηγεμονία. Η αντίθεση που παρουσιάζουν οι ΗΠΑ είναι εντυπωσιακή.b

Απευθυνόμενος στον ΟΗΕ την περασμένη εβδομάδα, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν είπε ότι ο κόσμος αντιμετώπισε «τη μεγαλύτερη παγκόσμια κρίση επισιτιστικής ασφάλειας της εποχής μας». Ο Μπλίνκεν ανακοίνωσε επιπλέον 215 εκατομμύρια δολάρια σε παγκόσμια επείγουσα επισιτιστική βοήθεια πέραν των 2,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων που έχουν ήδη χορηγήσει οι ΗΠΑ από την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου.

Εάν η επικείμενη παγκόσμια «αποκάλυψη» για την οποία προειδοποιούν οι ειδικοί όντως υλοποιηθεί αυτό το χειμώνα, θα δείξει οτι οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι συμμάχοί τους και το σύστημα του ΟΗΕ – όχι η Κίνα, η αυτοαποκαλούμενη υπερδύναμη του 21ου αιώνα, πρέπει να αναζητήσει τη γήινη σωτηρία. Η πρόκληση που έχουμε μπροστά μας είναι πραγματικά βιβλική.

Πηγή: Guardian