Megafires: Ο πύρινος όλεθρος έφτασε και στην πόρτα μας - Πώς θα τον αντιμετωπίσουμε

Το 2021 θα μπορούσε κάλλιστα να μείνει στην ιστορία ως η χρονιά των megafires. Η γιγαντιαία πυρκαγιά Ντίξι στην Καλιφόρνια, η οποία έκαιγε επί σχεδόν δύο μήνες, είναι η μεγαλύτερη μεμονωμένη πυρκαγιά στην ιστορία της πολιτείας, ενώ στη Σιβηρία, οι δασικές πυρκαγιές έσπασαν όλα τα ρεκόρ για την ποσότητα των αερίων του θερμοκηπίου που είχαν εκλύσει.

Το νέφος καπνού που παρήγαγαν εξαπλώθηκε μέχρι τον Βόρειο Πόλο, σκορπίζοντας στάχτη στον πάγο της Αρκτικής Θάλασσας και επιταχύνοντας το λιώσιμο του. Στον Καναδά, ένα μέρος κάθε άλλο παρά γνωστό για τη ζέστη και τις φωτιές του, περισσότερες από 4.900 πυρκαγιές «έκαιγαν» μόνο στη Βρετανική Κολομβία και το Οντάριο, ενώ στην Ευρώπη κάηκαν εκατομμύρια στρέμματα, υπερδιπλάσια από τον μέσο όρο της εποχής στη γηραιά ήπειρο.

0106

0206

0306

0406

0506

0606

Kαι μετά ήρθε το 2022, με τις μεγα-φωτιές να απειλούν πλέον και την ευάλωτη Μεσόγειο. Οι πολίτες που είδαν τις περιουσίες τους να χάνονται και τις φλόγες να καταπίνουν τα πάντα στο πέρασμά τους, από τη Γαλλία μέχρι την Ελλάδα, βρίσκονται μπροστά σε μία μεγάλη παγκόσμια αλλαγή. Ενώ πάντα υπήρχαν δασικές πυρκαγιές, οι φλόγες γίνονται πλέον μεγαλύτερες, η περίοδος των πυρκαγιών διαρκεί περισσότερο και οι καταστροφές είναι ανυπολόγιστες. Αυτό συμβαίνει επειδή η κλιματική αλλαγή έχει αλλάξει, με θεμελιώδη τρόπο, τη φύση των δασικών πυρκαγιών.

Oι Megafires ήταν κάποτε σπάνιες, αλλά γίνονται όλο και πιο κοινές. Τα τελευταία 40 χρόνια, ο μέσος αριθμός στρεμμάτων δασικής γης που καταστρέφονται από πυρκαγιές κάθε χρόνο στις ΗΠΑ έχει αυξηθεί κατά 1.000% (!). Οι επιστήμονες λένε ότι ένας από τους βασικούς λόγους που προκαλούν την αύξηση των megafires είναι η κλιματική αλλαγή. Ο καιρός είναι πιο ζεστός και ξηρός, και στη Δύση, το χιόνι λιώνει νωρίτερα από ό,τι κάποτε. Αυτό σημαίνει ότι η ξηρή περίοδος, όταν τα δάση δηλαδή είναι πιο ευάλωτα στις πυρκαγιές, διαρκεί περισσότερο.

Τι είναι οι megafires

Το Εθνικό Πυροσβεστικό Κέντρο των ΗΠΑ ορίζει μια πυρκαγιά με βάση το μέγεθός της. Η megafire λοιπόν είναι μια πυρκαγιά που καίει περισσότερα από 100.000 στρέμματα γης. Άλλοι ειδικοί ωστόσο επεκτείνουν τον ορισμό της μεγα-πυρκαγιάς πέρα από τα «καμμένα στρέμματα» που αφήνει. Ως megafire λοιπόν σύμφωνα με μία πιο γενική έννοια του όρου μπορεί να εννοηθεί κάθε πυρκαγιά που έχει ασυνήθιστα μεγάλο αντίκτυπο στους ανθρώπους και το περιβάλλον.

Σε αντίθεση με τις συνηθισμένες πυρκαγιές, οι megafires έχουν τη δυνατότητα να μεταμορφώσουν μόνιμα το τοπίο. Για παράδειγμα, μελέτες της περιοχής που κάηκε από τη φωτιά Las Conchas το 2011 στο Νέο Μεξικό βρήκαν ότι ορισμένες περιοχές μετατράπηκαν μόνιμα σε λιβάδια ή σε άλλο μη δασικό βιότοπο.

Αυτή η αλλαγή έχει την προέλευσή της σε ανεπαίσθητες αλλαγές που έχουν συμβεί εδώ και δεκαετίες, μέχρι να ξεπεραστούν τα όρια και να μεταμορφωθεί η ίδια η φωτιά. Συχνά δεν βλέπουμε τις ανεπαίσθητες αλλαγές, επειδή αναζητάμε υπευθύνους και όχι τις συνθήκες που έκαναν την πυρκαγιά αναπόφευκτη. Οι σπίθες που ανάβουν φωτιές όμως είτε πέφτουν αποτσίγαρα είτε κεραυνοί, είναι συχνές. Και προκαλούν δασικές πυρκαγιές μόνο εάν η κοντινή βλάστηση στεγνώσει επικίνδυνα και γίνει καύσιμο φωτιάς.

Καθώς ετοιμάζονται για την επερχόμενη περίοδο των πυρκαγιών, οι πυροσβέστες έχουν μάθει να κοιτάζουν όχι μόνο τις μετεωρολογικές προβλέψεις, αλλά και τα ίδια τα δάση. Μεγαλύτερη ζέστη σημαίνει ότι η βλάστηση απαιτεί περισσότερο νερό και για να το αποκτήσουν τα δέντρα ρουφούν υγρασία από το έδαφος. Όταν το έδαφος στεγνώσει, εξηγούν οι επιστήμονες ο θόλος του δέντρου μαραίνεται και οι θάμνοι και το γρασίδι γίνονται εύθραυστα. Ακόμη και σε ήπιες συνθήκες, τέτοιες αλλαγές θέτουν τους πυροσβέστες σε επιφυλακή: γνωρίζουν ότι η καταστροφή απέχει μόνο μία ζεστή, ημέρα με άνεμο.

Το καύσιμο που τροφοδοτεί τη φωτιά γίνεται όλο και πιο άφθονο και οι φωτιές όλο και μεγαλύτερες. Μερικές από αυτές τις πυρκαγιές γίνονται τόσο μεγάλες που οι ίδιες αλλάζουν τον καιρό. Οι πυρκαγιές του Μαύρου Καλοκαιριού της Αυστραλίας το 2020 που ξέσπασαν την πιο ξηρή χρονιά που έχει καταγραφεί (και μια από τις πιο καυτές) είναι οι χειρότερες στην ιστορία. Πριν από το 2000, σε μια κακή χρονιά, θα καιγόταν περίπου το 2% των εύκρατων, πλατύφυλλων δασών της Αυστραλίας. Αλλά το Μαύρο Καλοκαίρι του 2020, τυλίχτηκε στις φλόγες το 21%, δεκαπλάσια αύξηση σε ένα μόνο έτος.

Περισσότεροι από 400 άνθρωποι, ορισμένοι από τους οποίους ζούσαν πολλά μίλια από την πλησιέστερη πυρκαγιά, πέθαναν από εισπνοή καπνού. Οι ζημιές στις υποδομές ήταν άνευ προηγουμένου και θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να αποκατασταθούν. Ορισμένες περιφερειακές κοινότητες μπορεί να μην ανακάμψουν ποτέ πλήρως. Και όταν οι φλόγες έσβησαν τελικά από τις καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις που έφεραν τεράστιες πλημμύρες, η τοξική τέφρα ξεπλύθηκε στον ωκεανό ανοιχτά της ανατολικής Αυστραλίας σε τέτοιο όγκο που το θαλάσσιο περιβάλλον καταστράφηκε, προκαλώντας μαζικούς θανάτους σε υπεράκτιους υφάλους.

Αυτή η παράδοξη ακολουθία ακραίας ξηρασίας που ακολουθείται από καταστροφικές πλημμύρες φαίνεται ότι θα εξαπλωθεί πέρα ​​από τις ακτές της Αυστραλίας. Η κλιματική αλλαγή έχει πλέον αποκτήσει τέτοια δυναμική που οι επιστήμονες εκφράζουν φόβους ότι οι Ευρωπαίοι θα γίνουν μάρτυρες τα επόμενα χρόνια της τραγικής ακολουθίας που είναι οικεία στην Αυστραλία: μεγάλες πυρκαγιές ακολουθούμενες από μεγάλες πλημμύρες, καταστρέφουν διαδοχικά την ίδια περιοχή.

«Βόμβα φωτιάς που απλώνει πύρινες φλόγες»

Η Αυστραλία μπορεί να απέχει πολύ από την Ευρώπη και τα δάση της να είναι πολύ διαφορετικά. Αλλά οι ίδιοι κανόνες φυσικής ισχύουν για τις πυρκαγιές και στα δύο μέρη. Το 2017, το «μαύρο καλοκαίρι» της Πορτογαλίας, ένας Αυστραλός επιστήμονας παρακολουθούσε εξ’ αποστάσεως μια δασική πυρκαγιά στην Πορτογαλία όταν είδε ενδείξεις ότι είχε δημιουργηθεί ένα τρομακτικό φαινόμενο που γνώριζε στην Αυστραλία.

Θα χρειαζόταν μήνες για να επιβεβαιωθεί η προαίσθησή του, αλλά τελικά ανακοινώθηκε ότι η Ευρώπη είχε βιώσει την πρώτη αναγνωρισμένη καταιγίδα pyrocumuloninbus, μία καταιγίδα που σχηματίζεται από την δίνη του καπνού μιας πυρκαγιάς και μπορεί να προκαλέσει επικίνδυνες και απρόβλεπτες αλλαγές στη συμπεριφορά των πυρκαγιών.

Προέκυψε από την πυρκαγιά Pedrógão Grande στην κεντρική Πορτογαλία, η οποία έκαψε 4.460 εκτάρια και σκότωσε 64 ανθρώπους. Τρομοκρατημένοι αυτόπτες μάρτυρες περιέγραψαν την καταιγίδα σαν «μια ξαφνική «βόμβα φωτιάς που απλώνει γλώσσες φλόγας και σπινθήρες προς όλες τις κατευθύνσεις».

Όπως έχουν μάθει και οι Καλιφορνέζοι μέσω της πικρής εμπειρίας τους, η βλάστηση που αναπτύσσεται ξανά μετά από μια μεγάλη πυρκαγιά μπορεί να τροφοδοτήσει μελλοντικές καταστροφικές πυρκαγιές. Τα πρώτα φυτά που φυτρώνουν από τις στάχτες είναι τα χόρτα, τα οποία είναι πολύ εύφλεκτα.

Την επόμενη περίοδο πυρκαγιάς, τα χόρτα μπορούν να τροφοδοτήσουν φωτιές που διασχίζουν τη χώρα με τρομακτική ταχύτητα, καταστρέφοντας σπίτια, καλλιέργειες και ζώα. Για το λόγο αυτό, τόσο οι Καλιφορνέζοι όσο και οι Αυστραλοί έχουν μάθει να φοβούνται την άφθονη βροχή που μπορεί να πέσει μετά από μια περίοδο πυρκαγιάς, γιατί δημιουργεί μια πλούσια σοδειά χόρτου που στεγνώνει γρήγορα.

Οι πυρκαγιές της Ευρώπης δεν έχουν μετατραπεί ακόμη, σε γενικές γραμμές, στα «τέρατα» που έχουν γίνει οι πυρκαγιές της Αυστραλίας, αλλά όλα δείχνουν ότι στο εγγύς μέλλον θα γίνουν. Η Έκτη Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), που κυκλοφόρησε πρόσφατα, λέει ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα η υπερβολική ζέστη και η απώλεια υγρασίας του εδάφους που καθιστούν τις δασικές πυρκαγιές τόσο θανατηφόρες να αυξηθούν παγκοσμίως στο μέλλον.

Πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να μειώσουμε τις εκπομπές και με αυτόν τον τρόπο να μειώσουμε την κλίμακα της ζημίας. Οι σπόροι των μελλοντικών μεγα-πυρκαγιών έχουν ήδη πέσει και η Ευρώπη πρέπει να προετοιμαστεί για κατακλυσμό προειδοποιεί ο Αυστραλός ζωολόγος και περιβαλλοντολόγος, Τιμ Φλάνερι συγγραφέας του βιβλίου «Το μεταβαλλόμενο κλίμα μας και τι σημαίνει για τη ζωή στη γη» (Penguin)

Ποιες χώρες πλήττονται από «μέγα πυρκαγιές»;

Οι «Megafires» έχουν πολλαπλασιαστεί και στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα στην Αυστραλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, με έμφαση την Καλιφόρνια, όπου η περιοχή που έχει ισοπεδωθεί από τις πυρκαγιές έχει αυξηθεί κατά 1.200% τις τελευταίες τρεις με τέσσερις δεκαετίες.

Τα δάση δεν γλίτωσαν ούτε στη Ρωσία. Στη Σιβηρία κάηκαν περισσότερα από 39 εκατομμύρια στρέμματα φέτος, με τις θερμοκρασίες να αγγίζουν πρωτοφανή νούμερα για τα δεδομένα της περιοχής. Χώρες, όπως η Τουρκία,η Αλγερία και το Μαρόκο χρειάστηκε επίσης να αντιμετωπίσουν τρομακτικές πυρκαγιές που δεν μπορούσαν να περιοριστούν γρήγορα.

Στην Ευρώπη, εκτός από την Ελλάδα, η Ιταλία και η Πορτογαλία έχουν πληγεί σκληρά αυτό το καλοκαίρι από τις φωτιές που προκάλεσαν και ανθρώπινες απώλειες. Στο «χάρτη» μπήκε φέτος και η Γαλλία, με την καταστροφική δασική πυρκαγιά στην περιοχή Γκαρ στο νότο. Σύμφωνα με ειδικούς των Ηνωμένων Εθνών, εάν η καλοκαιρινή ξηρασία συνεχιστεί στο νότο, η ένταση και η συχνότητα των πυρκαγιών θα αυξηθούν.

Η γαλλική κυβέρνηση λέει ότι υπάρχει 50-80% έλλειψη νερού σε ορισμένες από τις μεσογειακές περιοχές της Γαλλίας. Η Ιταλία κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης σε πέντε περιοχές στα βόρεια της χώρας, λόγω της ξηρασίας που μαστίζει την κοιλάδα του Πάδου τις τελευταίες εβδομάδες. Αρκετοί δήμοι έχουν ανακοινώσει περιορισμούς στη χρήση του νερού, ενώ το Μιλάνο λόγου χάρη ανακοίνωσε το κλείσιμο των διακοσμητικών σιντριβανιών του.

Οι δασικές πυρκαγιές στην Ευρώπη τις τελευταίες εβδομάδες έχουν ήδη πλήξει μεγαλύτερη επιφάνεια από αυτήν που κατακάηκε στο σύνολο του 2021, σύμφωνα με το Copernicus. Στις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι δασικές πυρκαγιές έχουν καταστρέψει 5.178.810 στρέμματα από τις αρχές του έτους.