Ενεργειακή κρίση: Ο χειμώνας στην ΕΕ θα «πονέσει» τους καταναλωτές - Τα χειρότερα έρχονται
Μέχρι να αρχίσουν τα μπλακ άουτ ή οι τιμές στις αντλίες να κάνουν την οδήγηση απρόσιτη, οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν σκέφτονται την ενέργεια. Έχουν ως επί το πλείστον μείνει «εκτός» της ενεργειακής κρίσης που εκτυλίσσεται δραματικά σε άλλες χώρες του κόσμου. Σε πολλά μέρη όμως, ειδικά στην Ευρώπη, η κλιμακούμενη κατάσταση είναι αδύνατο να αγνοηθεί και αναμένεται να επιδεινωθεί πολύ.
Η ενεργειακή κρίση είναι ήδη εδώ, με τις τιμές του φυσικού αερίου ξεπέρασαν τα 3100 δολάρια ανά 1000 κυβικά μέτρα στα μέσα Αυγούστου, αύξηση 610% σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι. Σε αυτή την τιμή, πολλοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να λειτουργήσουν για πολύ.
Ως συνέπεια του αυξανόμενου κόστους των καυσίμων, οι τιμές αναφοράς της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη έχουν αυξηθεί σχεδόν κατά 300% το 2022, σπάζοντας ρεκόρ. Συνολικά, οι τιμές της ενέργειας είναι δέκα φορές υψηλότερες από τον μέσο όρο της πενταετίας.
Αντιμέτωπα με «ενεργειακή φτώχεια» τα νοικοκυριά
Δεν είναι μόνο τα νοικοκυριά που δυσκολεύονται να πληρώσουν για ρεύμα και θέρμανση με τέτοιο κόστος, αλλά και οι κυβερνήσεις που αποτυγχάνουν. Τα 279 δισ.δολάρια που διέθεσαν πρόσφατα οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για να βοηθήσουν τους μικρούς καταναλωτές δεν είναι αρκετά.
Η φιλανθρωπική οργάνωση National Energy Action της Βρετανίας προβλέπει οτι τα νοικοκυριά που θα αντιμετωπίσουν «ενεργειακή φτώχεια» φέτος το χειμώνα θα φθάσουν απο τα 4,5 εκατομμύρια τα 8,5 εκατομμύρια. Το Κόσοβο υφίσταται ήδη συνεχόμενα μπλακ άουτ, δύο ώρες συσκότιση για κάθε έξι ώρες ρεύματος. Μπλακ άουτ αναμένονται και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης.
Τα χειρότερα ωστόσο δεν έχουν έρθει ακόμα. Ο Αντιπρόεδρος του Ρωσικού Συμβουλίου Ασφαλείας Ντμίτρι Μεντβέντεφ απείλησε στις 28 Αυγούστου ότι οι τιμές του φυσικού αερίου θα φτάσουν τα 5000 φολάρια/1000 m3 μέχρι το τέλος του 2022. Και η γηραιά ήπειρος απέχει πολύ από το να είναι έτοιμη. Όταν ο καιρός ειναι ζεστός, ο εξοπλισμός ψύξης καταναλώνει ηλεκτρική ενέργεια, η οποία μπορεί να παράγεται από φυσικό αέριο, αιολική ή ηλιακή ενέργεια, άνθρακα, γεωθερμικές πηγές, βιομάζα ή πυρηνική ενέργεια.
Αντίθετα, στον κρύο καιρό -την «περίοδο θέρμανσης» - η κατανάλωση προέρχεται κυρίως από ορυκτά καύσιμα, ιδίως φυσικό αέριο και πετρέλαιο, επειδή τα περισσότερα συστήματα θέρμανσης εξακολουθούν να τροφοδοτούνται με πετρέλαιο. Όπως κάθε χρόνο, η ζήτηση για φυσικό αέριο θα αυξηθεί δραματικά τον χειμώνα. Με την Ευρώπη να εξαρτάται από τις ρωσικές εισαγωγές για πάνω από το 40% των αναγκών της σε φυσικό αέριο και το 46% για άνθρακα και 27% για πετρέλαιο, ο Πούτιν αναδεικνύεται σε βασικό παίκτη. Και φέτος «δεν παίζει καλά».
Τα «παιχνίδια» της Gazprom
Η Gazprom, η κρατική εταιρεία φυσικού αερίου της Ρωσίας, περιορίζει σταδιακά τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη από το 2021, σε μια προσπάθεια να εργαλειοποιήσει την ενέργεια ενάντια στους αντιπάλους του Πούτιν, τους εχθρούς και τα πρώην σοβιετικά δορυφορικά κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας. Οι δυσκολίες που προέκυψαν επιστρατεύθηκαν στη συνέχεια για να ενθαρρύνουν τα ρήγματα στο ΝΑΤΟ και σε άλλες δυτικές συμμαχίες. Αυτή δεν είναι νέα τακτική, αλλά την ασκεί με πρωτοφανή αγριότητα.
Η απειλή τώρα είναι ότι η Gazprom θα διακόψει εντελώς το φυσικό αέριο στην Ευρώπη για να τιμωρήσει την ήπειρο για τις κυρώσεις που επέβαλε ως απάντηση στην εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία. Οι ελπίδες ότι η εξάρτηση της Ρωσίας από τις ευρωπαϊκές ενεργειακές αγορές - περισσότερα από 120 δισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα τα τελευταία δέκα χρόνια - θα εμπόδιζε τον Πούτιν από ένα τόσο δραστικό βήμα ήταν σαφώς άστοχες.
Φαίνεται προφανώς πρόθυμος να θυσιάσει την οικονομική ευημερία της χώρας του για να τιμωρήσει την Ευρώπη. Πολλοί ειδικοί, ανάμεσά τους και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, θεωρούν τώρα την πλήρη διακοπή των εξαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη ως εύλογο σενάριο. Πολλοί άλλοι το θεωρούν πιθανό, και τα στοιχεία πληθαίνουν.
Κατά την προετοιμασία για την εισβολή στην Ουκρανία, η Ρωσία άρχισε να αδειάζει τις γερμανικές αποθήκες φυσικού αερίου το 2021 ενώ επιβράδυνε την παραγωγή φυσικού αερίου της. Από τον Μάρτιο του 2022, η Gazprom εφευρίσκει δικαιολογίες για να κλείσει σιγά σιγά τις στρόφιγγες ενέργειας. Πρώτον, αφού ζήτησε πληρωμή για το φυσικό αέριο σε ρούβλια σε μια προσπάθεια να σπάσει τις οικονομικές κυρώσεις, η Gazprom διέκοψε την παροχή σε έξι αγοραστές που αρνήθηκαν να «συμμορφωθούν», ανάμεσά τους εταιρείες στη Φινλανδία, τη Δανία, τη Γερμανία και την Ολλανδία, καθώς και την Πολωνία και τη Βουλγαρία.
Κατά τη διάρκεια του Ιουνίου, η Gazprom μείωσε τις ροές φυσικού αερίου κάτω από 40% μέσω του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 1 των 55 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων (bcm). Ισχυρίστηκε ότι αυτό οφειλόταν σε προβλήματα συντήρησης με τους στρόβιλους συμπιεστών αερίου της Siemens, οι οποίοι στη συνέχεια στάλθηκαν στον Καναδά για επισκευή. Υπό την πίεση της Ρωσίας, ο Καναδάς χορήγησε εξαίρεση από τις κυρώσεις, ώστε οι ανεμογεννήτριες να μπορούν να επιστραφούν στο Nord Stream 1, μια απόφαση για την οποία η καναδική κυβέρνηση εξακολουθεί να επικρίνεται. Μόλις επιστράφηκαν οι στρόβιλοι, η Gazprom έκλεισε αμέσως πλήρως το Nord Stream 1 για δέκα ημέρες απίθανη «συντήρησης».
Ακολούθησε μια επιστολή στις 14 Ιουλίου προς πελάτες που επικαλούνταν ανωτέρα βία, υποστηρίζοντας ότι η Gazprom αδυνατεί να εγγυηθεί τη συνέχιση των προμηθειών φυσικού αερίου. Ορισμένες ροές ξεκίνησαν ξανά στις 21 Ιουλίου, αλλά από τις 27 Ιουλίου ήταν περίπου στο 20% της χωρητικότητας με μόνο έναν από τους έξι συμπιεστές σε λειτουργία. Η Gazprom ισχυρίζεται ότι υπάρχουν προβλήματα με τις επισκευές και τη γραφειοκρατία των στροβίλων συμπιεστών Siemens. Ένα επιπλέον τριήμερο διακοπής λειτουργίας έχει ανακοινωθεί για τις 31 Αυγούστου-2 Σεπτεμβρίου.
Η Gazprom εκτρέπει επίσης περισσότερο από το φυσικό της αέριο στην Κίνα αντί στην Ευρώπη. Οι εξαγωγές μέσω του αγωγού φυσικού αερίου Power of Siberia, ο οποίος εκτείνεται από τη Σιβηρία στην ανατολική Κίνα, αυξήθηκαν κατά 61% σε σχέση με το 2021 και από τον Ιούλιο ο ημερήσιος όγκος είναι ρεκόρ κατά 300% πάνω από αυτό που υποχρεούται να προμηθεύει η Ρωσία. Η Gazprom λέει ότι φταίει η Ευρώπη.
Εν τω μεταξύ, οι εξαγωγές φυσικού αερίου μέσω άλλων αγωγών προς την Ευρώπη διακόπτονται ή μειώνονται. Αν και το φυσικό αέριο συνεχίζει να κινείται από τη Ρωσία μέσω της Ουκρανίας με ελάχιστους συμβατικούς όγκους 40 bcm - η σύμβαση Gazprom-Naftogaz λήγει στα τέλη του 2024 - ο αγωγός Yamal ρέει αντίστροφα, προς τα ανατολικά, εδώ και μήνες.
Και στο βάθος...ύφεση
Από τις 21 Ιουλίου έως τις 10 Αυγούστου, η Gazprom διέκοψε τις προμήθειες στη Λετονία, κατηγορώντας το κράτος της Βαλτικής ότι «παραβιάζει τους όρους για την απόσυρση φυσικού αερίου» χωρίς να δώσει περαιτέρω εξηγήσεις. Το κοινοβούλιο της Λετονίας είχε ψηφίσει λίγο πριν την απαγόρευση των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου από τον Ιανουάριο του 2023. Στο μεταξύ η Gazprom καίει τώρα φυσικό αέριο αντί να το εξάγει στην Ευρώπη. Οι φωτοβολίδες παρατηρούνται καθημερινά από τις 17 Ιουνίου στο σταθμό συμπίεσης Portovaya της Gazprom, ο οποίος μπορεί να δει από τη Φινλανδία.
Εάν η Ρωσία διακόψει το φυσικό αέριο —μάλλον πότε, όχι εάν— οι ευρωπαϊκές συνέπειες θα είναι τεράστιες και οι παγκόσμιες οικονομικές συνέπειες μπορεί να είναι τραγικές. Το ΔΝΤ υπολόγισε στα μέσα Ιουλίου ότι για την Ουγγαρία, τη Σλοβακία και την Τσεχία μια πλήρης διακοπή του φυσικού αερίου από τη Ρωσία θα μπορούσε να μειώσει το ΑΕΠ έως και 6%.
Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη θα μειωνόταν κατά 2,6% το 2022 και άλλο 2% το 2023. Σε ανθρώπινο επίπεδο, κάποιοι άνθρωποι δεν θα έχουν θέρμανση, άλλοι θα πρέπει να επιλέξουν μεταξύ ζεστασιάς και φαγητού. Ο Economist τον χαρακτήρισε προληπτικά ως «χειμώνα της δυσαρέσκειας» λόγω της διαφαινόμενης καταστροφής. Σύμφωνα με τον ειδικό σε θέματα ενέργειας Llewellyn King, το τέλος του τρέχοντος έτους για την Ευρώπη είναι πιθανό να είναι «ο χειρότερος χειμώνας της από εκείνον στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, από το 1944 έως το 1945».
Δεν υπάρχουν βραχυπρόθεσμες λύσεις
Εκτός από το σφίξιμο της ζώνης, δεν υπάρχουν βραχυπρόθεσμες λύσεις. Πολλά έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχουν ανακοινωθεί σε μια προσπάθεια αντικατάστασης των ρωσικών καυσίμων, όπως και η κατασκευή νέων τερματικών σταθμών LNG για να επιτραπούν περισσότερες εισαγωγές από τις ΗΠΑ. Οι χώρες προσπαθούν να εγκαταστήσουν νέα πυρηνική ικανότητα. Η Ε.Ε. εργάζεται για την εύρεση εναλλακτικών πηγών καυσίμου, κυρίως υγροποιημένου φυσικού αερίου των ΗΠΑ (LNG) και επίσης από το Αζερμπαϊτζάν.
Κάποιοι νέοι αγωγοί κατασκευάζονται. Ωστόσο, ακόμη και με αυτές και άλλες προσπάθειες σε εξέλιξη, η αντικατάσταση της ρωσικής ενέργειας θα πάρει πολύ χρόνο. Αυτά τα νέα έργα απαιτούν τουλάχιστον έξι μήνες για τη βιομάζα, έως και δέκα χρόνια για την πυρηνική ενέργεια. Κανένα δεν θα είναι έτοιμο για αυτόν τον χειμώνα, αφήνοντας τη μείωση της κατανάλωσης το μόνο άμεσα διαθέσιμο εργαλείο για την Ευρώπη.
Και παρά την πολιτική βούληση, η απόδραση από τον ενεργειακό ιστό της Ρωσίας είναι δύσκολη. Παρόλο που η δυναμική αυξάνεται στις εναλλακτικές λύσεις, οι εισαγωγές ρωσικού ντίζελ στην Ευρώπη έχουν αυξηθεί κατά 22% από τις αρχές Ιουλίου, γεγονός που υπογραμμίζει πόσο δύσκολη είναι βραχυπρόθεσμα η αντικατάσταση του ρωσικού καυσίμου.
Η Ε.Ε. έχει πληρώσει 85 δισεκατομμύρια ευρώ στη Ρωσία για προμήθειες ενέργειας μόλις από την εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου. Πρόκειται για αύξηση 6,6 δισεκατομμυρίων ευρώ μηνιαίως σε σχέση με πέρυσι, παρά τη μείωση των ρωσικών εισαγωγών ενέργειας κατά 15%. Τα εσωτερικά έγγραφα της ρωσικής κυβέρνησης δείχνουν μια προβλεπόμενη αύξηση 38% το 2021 στα έσοδα από εξαγωγές ενέργειας, έως και 337,5 δισεκατομμύρια δολάρια.
Πιο πιθανό να βοηθήσουν αυτόν τον χειμώνα είναι οι προσπάθειες μείωσης της κατανάλωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εφαρμόζει το REPowerEU για μείωση των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία κατά 100 bcm έως το τέλος του 2022. Η Ευρώπη συνολικά στοχεύει σε μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου κατά 15% έως τον Μάρτιο του 2023. Οι μεμονωμένες ευρωπαϊκές χώρες έχουν τα δικά τους συστήματα πλαφόν και είναι πολύ πιθανόν να χρειαστεί να τα ενεργοποιήσουν. Οι ελπίδες είναι μεγάλες ότι το συνολικό σχέδιο θα λειτουργήσει και οι πιθανότητες είναι καλές ότι έως τον χειμώνα του 2023 η Ευρώπη θα είναι ενεργειακά ασφαλής. Ο χειμώνας του 2022, ωστόσο, πρόκειται να πονέσει.
Πηγή: Τime