Αποκαλύφθηκε το μυστικό συστατικό στους πίνακες των μεγάλων ζωγράφων

Φως στις τεχνικές μεγάλων ζωγράφων, ζωγράφων του 16ου, 17ου ή των αρχών του 18ου αιώνα και στον τρόπο με τον οποίο προετοίμαζαν τα χρώματα τους, έρχεται να ρίξει μία νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Communications αποκαλύπτοντας το μυστικό της τεχνικής των «Παλιών Δασκάλων», όπως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Σάντρο Μποτιτσέλι και ο Ρέμπραντ.

Ποιο είναι; Ότι μπορεί να χρησιμοποίησαν σκόπιμα πρωτεΐνες, ειδικά κρόκο αυγού, στις ελαιογραφίες τους.

Ίχνη υπολειμμάτων πρωτεΐνης έχουν ανιχνευθεί εδώ και καιρό σε κλασικές ελαιογραφίες, αν και συχνά αποδίδονταν σε μόλυνση.

«Υπάρχουν πολύ λίγες γραπτές πηγές σχετικά με αυτό και δεν έχει γίνει καμία επιστημονική εργασία στο παρελθόν για να διερευνηθεί το θέμα σε τόσο βάθος», δήλωσε η συγγραφέας της μελέτης Οφελί Ρανκέ στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καρλσρούης στη Γερμανία. «Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι ακόμη και με μια πολύ μικρή ποσότητα κρόκου αυγού, μπορείτε να επιτύχετε μια εκπληκτική αλλαγή ιδιοτήτων στη λαδομπογιά, δείχνοντας πώς θα μπορούσε να ήταν επωφελής για τους καλλιτέχνες».

Η απλή προσθήκη λίγου κρόκου αυγού στα έργα τους, αποδεικνύεται, θα μπορούσε να έχει μακροχρόνια αποτελέσματα που ξεπερνούσαν την απλή αισθητική.

Αυγά εναντίον λαδιού

Σε σύγκριση με το μέσο που διαμορφώθηκε από τους αρχαίους Αιγυπτίους που ονομάζεται τέμπερα - το οποίο συνδυάζει κρόκο αυγού με κονιοποιημένες χρωστικές ουσίες και νερό - η βαφή λαδιού δημιουργεί πιο έντονα χρώματα, επιτρέπει πολύ ομαλές μεταβάσεις χρωμάτων και στεγνώνει πιο αργά, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αρκετές ημέρες μετά την παρασκευή της. Ωστόσο, η βαφή λαδιού, η οποία χρησιμοποιεί λιναρόσπορο ή λάδι κνήκου αντί για νερό, έχει επίσης μειονεκτήματα, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης ευαισθησίας στο σκούρο χρώμα και των ζημιών που προκαλούνται από την έκθεση στο φως.

Επειδή η κατασκευή χρωμάτων ήταν μια βιοτεχνική και πειραματική διαδικασία, είναι πιθανό οι Παλιοί Δάσκαλοι να είχαν προσθέσει κρόκο αυγού, ένα γνωστό συστατικό, στον νεότερο τύπο χρώματος, ο οποίος εμφανίστηκε για πρώτη φορά τον έβδομο αιώνα στην Κεντρική Ασία πριν εξαπλωθεί στη Βόρεια Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα και την Ιταλία κατά την Αναγέννηση. Στη μελέτη, οι ερευνητές αναδημιούργησαν τη διαδικασία της βαφής χρησιμοποιώντας τέσσερα συστατικά - κρόκο αυγού, απεσταγμένο νερό, λιναρόσπορο και χρωστική ουσία - για να αναμειγνύουν δύο ιστορικά δημοφιλή και σημαντικά χρώματα, το λευκό μόλυβδο και το μπλε ultramarine.

«Η προσθήκη κρόκου αυγού είναι ευεργετική επειδή μπορεί να συντονίσει τις ιδιότητες αυτών των χρωμάτων με δραστικό τρόπο», δήλωσε η Ρανκέ, «Για παράδειγμα δείχνοντας τη γήρανση διαφορετικά: Χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να οξειδωθεί το χρώμα, λόγω των αντιοξειδωτικών που περιέχονται στον κρόκο».

Οι χημικές αντιδράσεις μεταξύ του ελαίου, της χρωστικής ουσίας και των πρωτεϊνών στον κρόκο επηρεάζουν άμεσα τη συμπεριφορά και το ιξώδες του χρώματος. «Για παράδειγμα, η λευκή χρωστική μολύβδου είναι αρκετά ευαίσθητη στην υγρασία, αλλά αν την επικαλύψετε με ένα στρώμα πρωτεΐνης, την καθιστά πολύ πιο ανθεκτική σε αυτήν, καθιστώντας το χρώμα αρκετά εύκολο στην εφαρμογή», δήλωσε η Ρανκέ.

«Από την άλλη, αν θέλατε κάτι πιο σκληρό χωρίς να χρειάζεται να προσθέσετε πολλή χρωστική ουσία, με λίγο κρόκο αυγού μπορείτε να δημιουργήσετε ένα υψηλό χρώμα impasto», πρόσθεσε, αναφερόμενη σε μια τεχνική ζωγραφικής όπου το χρώμα είναι τοποθετημένο σε μια πινελιά αρκετά παχιά ώστε οι πινελιές να είναι ακόμα ορατές. Η χρήση λιγότερης χρωστικής θα ήταν επιθυμητή πριν από αιώνες, όταν ορισμένες χρωστικές ουσίες - όπως το lapis lazuli, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για να κάνει το μπλε ultramarine - ήταν πιο ακριβό από το χρυσό, σύμφωνα με την Ρανκέ.

Μια άμεση απόδειξη της επίδρασης του κρόκου αυγού στη λαδομπογιά, ή της έλλειψής του, μπορεί να δει κανείς στην «Μαντόνα με το Γαρύφαλλο» του Λεονάρντο ντα Βίντσι, έναν από τους πίνακες που παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια της μελέτης. Το έργο δείχνει εμφανή ρυτίδωση στο πρόσωπο της Μαρίας και του παιδιού.

Ένας λόγος για τη ρυτίδωση μπορεί να είναι μια ανεπαρκής ποσότητα χρωστικών ουσιών στο χρώμα και η μελέτη έδειξε ότι αυτό το αποτέλεσμα θα μπορούσε να αποφευχθεί με την προσθήκη κρόκου αυγού: «Αυτό είναι εκπληκτικό επειδή έχετε την ίδια ποσότητα χρωστικής στο χρώμα σας, αλλά η παρουσία του κρόκου αυγού αλλάζει τα πάντα».

Επειδή η ρυτίδωση συμβαίνει μέσα σε λίγες μέρες, είναι πιθανό ο Λεονάρντο και άλλοι Παλιοί Δάσκαλοι να έχουν πιάσει αυτό το συγκεκριμένο αποτέλεσμα, καθώς και πρόσθετες ευεργετικές ιδιότητες του κρόκου αυγού στη βαφή λαδιού, συμπεριλαμβανομένης της αντοχής στην υγρασία.

Νέα κατανόηση των κλασικών

Ένας άλλος πίνακας που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της μελέτης ήταν «Ο θρήνος πάνω από τον νεκρό Χριστό», του Μποτιτσέλι, που επίσης εκτίθεται στο Alte Pinakothek. Το έργο είναι ως επί το πλείστον κατασκευασμένο με τέμπερα, αλλά η λαδομπογιά έχει χρησιμοποιηθεί για το φόντο και ορισμένα δευτερεύοντα στοιχεία.

«Γνωρίζαμε ότι ορισμένα μέρη των πινάκων δείχνουν πινελιές που είναι χαρακτηριστικές για αυτό που ονομάζουμε ελαιογραφία, και όμως ανιχνεύσαμε την παρουσία πρωτεϊνών», δήλωσε η Ρανκέ. «Επειδή είναι μια πολύ μικρή ποσότητα και είναι δύσκολο να εντοπιστούν, αυτό μπορεί να θεωρθεί ως μόλυνση: Στα εργαστήρια, οι καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν πολλά διαφορετικά πράγματα και ίσως τα αυγά ήταν μόνο από την τέμπερα».

Ωστόσο, επειδή η προσθήκη κρόκου αυγού είχε τέτοια επιθυμητά αποτελέσματα στη βαφή λαδιού, η παρουσία πρωτεϊνών στην εργασία μπορεί να αποτελεί ένδειξη σκόπιμης χρήσης, σύμφωνα με τη μελέτη.

Οι ειδικοί εκτιμούν ότι αυτή η νέα γνώση θα συμβάλλει όχι μόνο στην καλύτερη συντήρηση και διατηρηση των έργων τέχνης αλλά και στην καλύτερη κατανόηση της ιστορίας της τέχνης.

Σχετικές ειδήσεις

• Σαν σήμερα το 1519 πέθανε ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι
• Συγκλονιστική ανακάλυψη: Τι βρήκαν σε πασίγνωστο πίνακα του Ντα Βίντσι (pics)
• Μόνα Λίζα: Η ιστορία πίσω από το πιο διάσημο έργο ζωγραφικής