Ταϊβάν: Τι κρύβεται πίσω από τις εντάσεις με την Κίνα; Το ιστορικό των ταραγμένων σχέσεων

Η κινεζική κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι η Ταϊβάν είναι επαρχία της Κίνας και δεν έχει αποκλείσει το ενδεχόμενο να την αποκτήσει με τη βία.

Στο τέλος του κινεζικού εμφυλίου πολέμου το 1949, η ηττημένη κυβέρνηση του Κουομιντάνγκ κατέφυγε στο νησί της Ταϊβάν, εγκαθιδρύοντας την κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Κίνας (ROC) στην εξορία. Στην ηπειρωτική χώρα το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ) ίδρυσε τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, πολλά έθνη άρχισαν να αλλάζουν τους επίσημους δεσμούς τους από τη Δημοκρατία της Κίνας στο Πεκίνο, και σήμερα λιγότερες από 15 παγκόσμιες κυβερνήσεις αναγνωρίζουν τη ROC (Ταϊβάν) ως χώρα.

Το ΚΚΚ δεν κυβέρνησε ποτέ την Ταϊβάν και από το τέλος του εμφυλίου πολέμου η Ταϊβάν απολάμβανε de facto ανεξαρτησία. Από τη δεκαετία του 1980 που έληξε η μακρόχρονη περίοδος του στρατιωτικού νόμου, η Ταϊβάν έχει επίσης εξελιχθεί σε μια ζωντανή δημοκρατία με ελεύθερες εκλογές και μέσα ενημέρωσης.

Όμως η ενοποίηση είναι βασικός στόχος του Κινέζου ηγέτη, Σι Τζινπίνγκ. Η πρόεδρος του νησιού, Tσάι Ινγκ-Γουέν, είπε ότι η Ταϊβάν είναι ήδη μια κυρίαρχη χώρα που δεν χρειάζεται να κηρύξει ανεξαρτησία, αλλά το Πεκίνο θεωρεί τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της Ταϊβάν ως αυτονομιστική.

Υπό την κυριαρχία του Σι η επιθετικότητα προς την Ταϊβάν έχει αυξηθεί και οι αναλυτές πιστεύουν ότι η απειλή εισβολής βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων δεκαετιών. Τα τελευταία χρόνια, ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός έχει στείλει εκατοντάδες πολεμικά αεροσκάφη στη ζώνη αναγνώρισης αεράμυνας της Ταϊβάν, ως μέρος των πολύ αυξημένων δραστηριοτήτων της «γκρίζας ζώνης», οι οποίες παραπέμπουν σε μάχη αλλά δε φθάνουν στο κατώφλι του πολέμου.

Η Ταϊβάν εργάζεται για τον εκσυγχρονισμό του στρατού της και αγοράζει μεγάλο αριθμό στρατιωτικών μέσων και όπλων από τις ΗΠΑ με την ελπίδα ότι μπορεί να αποτρέψει τον Σι και το ΚΚΚ πριν κάνουν κίνηση.

Ποια είναι η ιστορία μεταξύ Κίνας και Ταϊβάν;

Οι πρώτοι γνωστοί άποικοι στην Ταϊβάν ήταν Αυστρονησιακές φυλές, οι οποίοι πιστεύεται ότι προέρχονταν από τη σύγχρονη νότια Κίνα. Το νησί φαίνεται να εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα κινεζικά αρχεία το 239 μ.Χ., όταν ένας αυτοκράτορας έστειλε ένα εκστρατευτικό σώμα για να εξερευνήσει την περιοχή, γεγονός που χρησιμοποιεί το Πεκίνο για να υποστηρίξει την εδαφική του αξίωση.

Μετά από μια σχετικά σύντομη περίοδο ως ολλανδική αποικία (1624-1661), η Ταϊβάν διοικήθηκε από τη δυναστεία Qing της Κίνας από το 1683 έως το 1895. Από τον 17ο αιώνα, σημαντικός αριθμός μεταναστών άρχισαν να φτάνουν από την Κίνα, συχνά φεύγοντας από την αναταραχή ή τις κακουχίες. Οι περισσότεροι ήταν Κινέζοι Hoklo από την επαρχία Fujian (Fukien) ή κινέζοι Hakka, κυρίως από το Guangdong. Οι απόγονοί τους είναι πλέον μακράν οι μεγαλύτερες δημογραφικές ομάδες στο νησί.

Το 1895, η Ιαπωνία κέρδισε τον Πρώτο Σινο-Ιαπωνικό Πόλεμο και η κυβέρνηση Τσινγκ έπρεπε να παραχωρήσει την Ταϊβάν στην Ιαπωνία. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ιαπωνία παραδόθηκε και παραιτήθηκε από τον έλεγχο του εδάφους που είχε πάρει από την Κίνα. Η Δημοκρατία της Κίνας (ROC) - ένας από τους νικητές του πολέμου - άρχισε να κυβερνά την Ταϊβάν με τη συγκατάθεση των συμμάχων της, των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου.

Όμως τα επόμενα χρόνια ξέσπασε ένας εμφύλιος πόλεμος στην Κίνα και τα στρατεύματα του τότε αρχηγού Τσιάνγκ Κάι-σεκ ηττήθηκαν από τον κομμουνιστικό στρατό του Μάο Τσε Τουνγκ. Ο Τσιάνγκ, τα απομεινάρια της κυβέρνησής του Κουομιντάνγκ (KMT) και οι υποστηρικτές τους - περίπου 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι - κατέφυγαν στην Ταϊβάν το 1949.

Αυτή η ομάδα, που αναφέρεται ως Κινέζοι της Ηπειρωτικής χώρας, κυριάρχησε στην πολιτική της Ταϊβάν για πολλά χρόνια, αν και αντιπροσωπεύει μόνο το 14% του πληθυσμού. Ο Τσιάνγκ δημιούργησε μια εξόριστη κυβέρνηση στην Ταϊβάν, την οποία ηγήθηκε για τα επόμενα 25 χρόνια.

Ο γιος του Τσιανγκ, Τσιάνγκ Τσινγκ-Κούο, επέτρεψε περισσότερο εκδημοκρατισμό μετά την άνοδό του στην εξουσία. Αντιμετώπισε αντίσταση από ντόπιους που αγανακτούσαν για την αυταρχική διακυβέρνηση και βρισκόταν υπό πίεση από ένα αυξανόμενο δημοκρατικό κίνημα. Ο Πρόεδρος Λι Τενγκ Χούι, γνωστός ως «πατέρας της δημοκρατίας» της Ταϊβάν, οδήγησε τις συνταγματικές αλλαγές που άνοιξαν το δρόμο για την εκλογή του πρώτου προέδρου του νησιού εκτός KMT, του Τσεν Σούι Μπιάν, το 2000.

Ποιος αναγνωρίζει την Ταϊβάν;

Υπάρχει διαφωνία και σύγχυση σχετικά με το τι είναι η Ταϊβάν. Έχει το δικό της σύνταγμα, δημοκρατικά εκλεγμένους ηγέτες και περίπου 300.000 ενεργούς στρατιώτες στις ένοπλες δυνάμεις της. Η εξόριστη κυβέρνηση ROC του Τσιάνγκ στην αρχή ισχυρίστηκε ότι εκπροσωπούσε ολόκληρη την Κίνα, την οποία σκόπευε να ξανακαταλάβει. Κατείχε την έδρα της Κίνας στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και αναγνωριζόταν από πολλά δυτικά έθνη ως η μόνη κινεζική κυβέρνηση.

Αλλά από τη δεκαετία του 1970, ορισμένες χώρες άρχισαν να υποστηρίζουν ότι η κυβέρνηση της Ταϊπέι δεν μπορούσε πλέον να θεωρείται γνήσιος εκπρόσωπος των εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στην ηπειρωτική Κίνα.

Στη συνέχεια, το 1971, ο ΟΗΕ άλλαξε τη διπλωματική αναγνώριση στο Πεκίνο και η κυβέρνηση της ROC αναγκάστηκε να αποχωρήσει. Το 1978, η Κίνα άρχισε επίσης να ανοίγει την οικονομία της. Αναγνωρίζοντας τις ευκαιρίες για το εμπόριο και την ανάγκη ανάπτυξης σχέσεων, οι ΗΠΑ εγκατέστησαν επίσημα διπλωματικούς δεσμούς με το Πεκίνο το 1979.

Έκτοτε, ο αριθμός των χωρών που αναγνωρίζουν διπλωματικά την κυβέρνηση της ROC μειώθηκε δραστικά σε περίπου 15. Τώρα, παρόλο που έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός ανεξάρτητου κράτους και ενός πολιτικού συστήματος που διαφέρει από την Κίνα, το νομικό καθεστώς της Ταϊβάν παραμένει ασαφές.

Πώς είναι οι σχέσεις μεταξύ Ταϊβάν και Κίνας;

Οι σχέσεις άρχισαν να βελτιώνονται τη δεκαετία του 1980 καθώς η Ταϊβάν χαλάρωσε τους κανόνες σχετικά με τις επισκέψεις και τις επενδύσεις στην Κίνα. Το 1991, διακήρυξε ότι ο πόλεμος με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας είχε τελειώσει.

Η Κίνα πρότεινε τη λεγόμενη επιλογή «μία χώρα, δύο συστήματα», η οποία είπε ότι θα επέτρεπε στην Ταϊβάν σημαντική αυτονομία εάν συμφωνούσε να τεθεί υπό τον έλεγχο του Πεκίνου. Αυτό το σύστημα στήριξε την επιστροφή του Χονγκ Κονγκ στην Κίνα το 1997 και τον τρόπο με τον οποίο κυβερνούσε μέχρι πρόσφατα, όταν το Πεκίνο προσπάθησε να αυξήσει την επιρροή του.

Η Ταϊβάν απέρριψε την προσφορά και το Πεκίνο επέμεινε ότι η κυβέρνηση ROC της Ταϊβάν είναι παράνομη - αλλά ανεπίσημοι εκπρόσωποι από την Κίνα και την Ταϊβάν είχαν ακόμη περιορισμένες συνομιλίες. Στη συνέχεια, το 2000, η Ταϊβάν εξέλεξε τον Τσεν Σούι-μπιάν ως πρόεδρο, προκαλώντας συναγερμό στο Πεκίνο. Ο Τσεν και το κόμμα του, το Δημοκρατικό Προοδευτικό Κόμμα (DPP), είχαν υποστηρίξει ανοιχτά την «ανεξαρτησία».

Ένα χρόνο μετά την επανεκλογή του Τσεν το 2004, η Κίνα ψήφισε έναν λεγόμενο νόμο κατά της απόσχισης, ο οποίος δηλώνει το δικαίωμα της Κίνας να χρησιμοποιεί «μη ειρηνικά μέσα» κατά της Ταϊβάν εάν προσπαθούσε να «αποσχιστεί» από την Κίνα. Τον Τσεν διαδέχθηκε ο Mα Γινγκ-Τζέου του KMT το 2008, ο οποίος προσπάθησε να βελτιώσει τις σχέσεις μέσω οικονομικών συμφωνιών.

Οκτώ χρόνια αργότερα, το 2016, εξελέγη η σημερινός πρόεδρος της Ταϊβάν Τσάι Ινγκ-γουέν, η οποία τώρα ηγείται του DPP που στρέφεται προς την ανεξαρτησία. Η ρητορική οξύνθηκε περαιτέρω το 2018 καθώς το Πεκίνο αύξησε την πίεση στις διεθνείς εταιρείες - εάν αποτύγχαναν να καταχωρήσουν την Ταϊβάν ως μέρος της Κίνας στους ιστότοπούς τους, απειλώντας να τις εμποδίσει να δραστηριοποιούνται στην Κίνα.

Η κ. Τσάι κέρδισε μια δεύτερη θητεία το 2020 με ένα ρεκόρ 8,2 εκατομμυρίων ψήφων, κάτι που θεωρήθηκε ευρέως ως «σνομπάρισμα» προς το Πεκίνο. Μέχρι τότε, το Χονγκ Κονγκ είχε βιώσει μήνες αναταραχών, με τεράστες διαδηλώσεις ενάντια στην αυξανόμενη επιρροή της ηπειρωτικής χώρας και πολλοί στην Ταϊβάν παρακολουθούσαν στενά τις εξελίξεις.

Αργότερα το ίδιο έτος, η Κίνα εφάρμοσε έναν νόμο για την εθνική ασφάλεια στο Χονγκ Κονγκ που θεωρείται ακόμη ένα σημάδι του ισχυρισμού του Πεκίνου.

Πόσο μεγάλο ζήτημα είναι η ανεξαρτησία στην Ταϊβάν;

Ενώ η πολιτική πρόοδος ήταν αργή, οι δεσμοί μεταξύ του Πεκίνου και της Ταϊπέι και των δύο οικονομιών έχουν αναπτυχθεί. Από το 1991 έως το τέλος Μαΐου 2021, οι επενδύσεις της Ταϊβάν στην Κίνα ανήλθαν συνολικά σε 193,5 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με ταϊβανέζικα επίσημα στοιχεία.

Μερικοί Ταϊβανέζοι ανησυχούν ότι η οικονομία τους εξαρτάται πλέον από την Κίνα. Άλλοι πιστεύουν ότι οι στενότεροι επιχειρηματικοί δεσμοί καθιστούν λιγότερο πιθανή την κινεζική στρατιωτική δράση, λόγω του κόστους για την ίδια την οικονομία της Κίνας.

Μια αμφιλεγόμενη εμπορική συμφωνία πυροδότησε το «Κίνημα του Ηλίανθου» το 2014, όπου φοιτητές και ακτιβιστές κατέλαβαν το κοινοβούλιο της Ταϊβάν διαμαρτυρόμενοι για την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας στην Ταϊβάν. Επισήμως, το κυβερνών DPP εξακολουθεί να ευνοεί την επίσημη ανεξαρτησία της Ταϊβάν, ενώ το KMT ευνοεί την ενδεχόμενη ενοποίηση με την Κίνα.

Αλλά οι περισσότεροι Ταϊβανέζοι φαίνεται να βρίσκονται κάπου στη μέση. Μια έρευνα του Ιουνίου 2022 διαπίστωσε ότι μόνο το 5,2% των Ταϊβανέζων υποστήριξε την ανεξαρτησία το συντομότερο δυνατό, ενώ το 1,3% ήταν υπέρ της ενοποίησης με την ηπειρωτική Κίνα το συντομότερο δυνατό.

Οι υπόλοιποι υποστήριξαν κάποια μορφή διατήρησης του status quo, με τη μεγαλύτερη ομάδα να θέλει να το διατηρήσει επ' αόριστον χωρίς καμία κίνηση ούτε προς την ανεξαρτησία ούτε προς την ενοποίηση.

Τι σχέση έχουν οι ΗΠΑ με το χάσμα Κίνας-Ταϊβάν;

Η μακροχρόνια πολιτική της Ουάσιγκτον ήταν μια «στρατηγική ασάφεια» σε βαθμό που θα επενέβαινε στρατιωτικά εάν η Κίνα επρόκειτο να εισβάλει στην Ταϊβάν. Επισήμως, εμμένει στην πολιτική «Μία Κίνα», η οποία αναγνωρίζει μόνο μία κινεζική κυβέρνηση -στο Πεκίνο- και έχει επίσημους δεσμούς με το Πεκίνο και όχι με την Ταϊπέι.

Αλλά έχει επίσης δεσμευτεί να προμηθεύσει την Ταϊβάν με αμυντικά όπλα και τόνισε ότι οποιαδήποτε επίθεση από την Κίνα θα προκαλούσε «σοβαρή ανησυχία». Τον Μάιο του 2022, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν απάντησε καταφατικά όταν ρωτήθηκε αν οι ΗΠΑ θα υπερασπίζονταν στρατιωτικά την Ταϊβάν.

Αμέσως μετά, ο Λευκός Οίκος ξεκαθάρισε γρήγορα ότι η θέση των ΗΠΑ για την Ταϊβάν δεν είχε αλλάξει και επανέλαβε τη δέσμευσή του στην πολιτική «Μία Κίνα». Ομοίως έρχεται σε αντίθεση με προηγούμενες δηλώσεις του Μπάιντεν σχετικά με τη στρατιωτική υποστήριξη στην Ταϊβάν.

Το ζήτημα της Ταϊβάν έχει επίσης εντείνει τις σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Το Πεκίνο έχει καταδικάσει κάθε αντιληπτή υποστήριξη από την Ουάσιγκτον προς την Ταϊπέι - και απάντησε εντείνοντας τις εισβολές στρατιωτικών αεροσκαφών στη ζώνη αεράμυνας της Ταϊβάν μετά την εκλογή του Μπάιντεν.

Πηγή: ΒΒC, Guardian