Λιβύη: Τα «ντιλ» της ντροπής με την ΕΕ και οι πρόσφυγες θύματα των διακινητών - Το χάος στην Τρίπολη

Η Λιβύη είναι τα τελευταία χρόνια το κυρίαρχο σημείο διέλευσης για πρόσφυγες και μετανάστες από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή που επιδιώκουν να φτάσουν στην Ευρώπη. Ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ακτιβιστές περιγράφουν τις φρικτές συνθήκες που αντιμετωπίζουν αυτοί οι άνθρωποι, καθώς μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος στη χώρα.

Η διαδρομή της Κεντρικής Μεσογείου, η οποία εκτείνεται από τη Βόρεια Αφρική έως την Ιταλία και τη Μάλτα, είναι το πιο επικίνδυνο θαλάσσιο πέρασμα στον κόσμο. Και το ναυάγιο στα ανοιχτά των ακτών της Πύλου είναι σύμφωνα με δημοσιεύματα το αποτέλεσμα του πολέμου μεταξύ του στρατηγού Χαλίφα Χάφταρ και των διακινητών από την ανατολική Λιβύη.

«Με αυτό το θανατηφόρο νέο ναυάγιο, θα ξεπεράσουμε τους 27.000 θανάτους στη Μεσόγειο από το 2014. Πρόκειται για άνδρες, γυναίκες και παιδιά που χάνουν τη ζωή τους στις πύλες της Ευρώπης. Και η λίστα είναι ατελείωτη. Δεν υπάρχει ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Τα μέσα διάσωσης είναι όλο και λιγότερα, ενώ η Ευρώπη έχει τα μέσα. Πότε θα τελειώσει όλο αυτό;» απευθύνει κραυγή αγωνίας με συνέντευξή του στη γαλλική Liberation, o πρόεδρος του SOS Méditerranée Γαλλίας, Φρανσουά Τoμάς προειδοποιώντας για τη μείωση των πόρων διάσωσης στη Μεσόγειο.

Η Λιβύη είναι ένα πρωταρχικό σημείο αναχώρησης για τους μετανάστες που διασχίζουν τις εκτεταμένες ερήμους της χώρας για να ξεφύγουν από τις ένοπλες συγκρούσεις και τις οικονομικές δυσκολίες στην υποσαχάρια Αφρική.

Kατέρρευσε σε αποτυχημένο κράτος (failed state) μετά την ανατροπή του δικτάτορα Μουαμάρ Καντάφι, το 2011 από μια εκστρατεία βομβαρδισμών υπό την ηγεσία του ΝΑΤΟ. Από τότε, το πλούσιο σε πετρέλαιο αφρικανικό έθνος έχει χωριστεί σε δύο αντίπαλες πολιτικές διοικήσεις που διοικούνται από πολιτοφυλακές και ένοπλες ομάδες.

Για χρόνια, οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ασκούν ευρέως κριτική στη λιβυκή κυβέρνηση, κατηγορώντας την για ανεξέλεγκτες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ενεργώντας ατιμώρητα.

Η διεθνής οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων Human Rights Watch (HRW) καταγράφει συνεχώς τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο εκεί. Σε συνεντεύξεις που διεξήγαγε, μετανάστες που στριμώχνονταν σε κέντρα κράτησης ανέφεραν ότι βασανίστηκαν και στερήθηκαν τροφή και νερό.

Προβληματικός σύμμαχος για την Ε.Ε

Λόγω της μεγάλης μεσογειακής ακτής της, οι ευρωπαϊκές χώρες συνέχισαν να προσπαθούν να επιδιώκουν συμφωνία με την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση στη Λιβύη, ενώ πρόσφεραν χρηματοδότηση στη λιβυκή ακτοφυλακή για να προσπαθήσει να ανακόψει τη μετανάστευση από τη χώρα.

Το 2015, όταν οι αφίξεις μεταναστών στην Ευρώπη έφτασαν στο αποκορύφωμά τους, τα κράτη μέλη της ΕΕ προσπάθησαν να διαχειριστούν την αύξηση των αφίξεων αιτούντων άσυλο μέσω συμφωνιών με διάφορα αφρικανικά κράτη σχετικά με την επιβολή αυστηρότερων μέτρων συνοριακού ελέγχου και οικονομικής βοήθειας.

Το Καταπιστευματικό Ταμείο Έκτακτης Ανάγκης της ΕΕ για την Αφρική (EUTF), αξίας πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ, ιδρύθηκε σε συνεργασία με αφρικανικές χώρες για να «αντιμετωπίσει τις βαθύτερες αιτίες της παράτυπης μετανάστευσης» και να περιορίσει τον αριθμό των νέων αφίξεων στην Ευρώπη.

Το 2017, η ιταλική κυβέρνηση υπέγραψε συμφωνία υπό την αιγίδα της ΕΕ με τη Λιβυκή Ακτοφυλακή για την περιπολία στη Μεσόγειο και τον ουσιαστικό καθορισμό συνόρων στη θάλασσα. Εκτιμάται ότι 10,5 εκατομμύρια ευρώ διατέθηκαν το 2021 για χρηματοοικονομική υποστήριξη και περιουσιακά στοιχεία επιτήρησης σύμφωνα με αυτή τη συμφωνία.

Τα πλοία που μεταφέρουν μετανάστες αναχαιτίζονται τακτικά από τις λιβυκές ναυτικές αρχές, ενώ όσοι επέβαιναν στο πλοίο επιστρέφονται αναγκαστικά και τοποθετούνται σε κέντρα κράτησης. Από την αρχή του τρέχοντος έτους, περισσότεροι από 7.000 μετανάστες αναχαιτίστηκαν στη θάλασσα και επέστρεψαν στη Λιβύη, ανέφερε ο ΔΟΜ.

Tα κέντρα κράτησης μεταναστών της Λιβύης

Η οργάνωση Γιατροί Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ) ωστόσο μεταξύ άλλων, επέκρινε τις συμφωνίες με τη λιβυκή ακτοφυλακή και τις αρχές. «Αυτή η βοήθεια έρχεται εις βάρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μεταναστών και των προσφύγων, καθώς σχεδόν όλοι όσοι αναχαιτίζονται στη θάλασσα από τη λιβυκή ακτοφυλακή καταλήγουν σε κέντρα κράτησης της Λιβύης. Η συμφωνία μεταξύ Ιταλίας και Λιβύης υποστηρίζει το σύστημα εκμετάλλευσης, εκβιασμού και κακοποίησης στην οποία τόσοι πολλοί μετανάστες βρίσκονται παγιδευμένοι», ανέφεραν σε ανακοίνωσή τους οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα.

Η Υπηρεσία Μετανάστευσης του ΟΗΕ, ο ΔΟΜ κατέγραψε 441 θανάτους μεταναστών στην Κεντρική Μεσόγειο το πρώτο τρίμηνο του 2023, καθιστώντας φέτος το πιο θανατηφόρο πρώτο τρίμηνο που έχει καταγραφεί από το 2017. Το πολύνεκρο ναυάγιο στα ανοικτά της Πύλου σημειώθηκε σε ένα πλαίσιο συνεχιζόμενης βίας και ανομίας στη Λιβύη που συνδέεται με την παρατεταμένη κρίση της χώρας που ακολούθησε την ανατροπή του προέδρου Καντάφι το 2011.

Μετά από χρόνια αστάθειας, η κατάσταση έφτασε στα άκρα –και χιλιάδες πέθαναν– μετά τον Απρίλιο του 2019, όταν ξέσπασαν μάχες μεταξύ των φατριών του αυτοαποκαλούμενου Εθνικού Στρατού της Λιβύης (LNA) υπό τη διοίκηση του Χαλίφα Χάφταρ, που εδρεύει στα ανατολικά, και της διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης της Τρίπολης, που βρίσκεται στα δυτικά.

Η κλιμάκωση προκάλεσε έκκληση για κατάπαυση του πυρός από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες για να αποφευχθεί η «αιματηρή μάχη για την Τρίπολη», εν μέσω μαχών μέσα και γύρω από την πρωτεύουσα. Σήμερα, οι εντάσεις παραμένουν σε υψηλά επίπεδα μετά την αναβολή των εθνικών εκλογών τον περασμένο Δεκέμβριο, με «δύο ανταγωνιστικές κυβερνήσεις» να παραμένουν σε ισχύ.

«Σε αυτό το πλαίσιο, η βία και οι παραβιάσεις και οι παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνεχίστηκαν», σημείωσε, προσθέτοντας ότι αυτές οι «παραβιάσεις και καταχρήσεις και εγκλήματα…μπορούν ιδιαίτερα να εμποδίσουν τη μετάβαση της Λιβύης στην ειρήνη, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου»